Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “ DİRİLƏN ADAM” VƏ “ BİR GƏNCİN
- “Sanki Sona vətənini, xalqının başına gələn fəlakətləri öz həyatında aşkar hiss edirdi. Körpə bir uşağın sevincini də
____________Milli Kitabxana____________ 309 tərəfdarı olub, bizim vaxtımızda yaşasaydı, əlbəttə ki, yoldaş deyərdi” (44, 499). Otuzuncu illərdə qoyulan məhdudiyyətlərə baxmayaraq, M.Hüseyn də erməni daşnaklarının törətdikləri vəhşilikləri xatırlatmış, onların Azərbaycan kəndlərini dağıtmasında söhbət açmışdır (44, 406). Ə.Əbülhəsənin “Yoxuşlar”ı kimi, “Tərlan” romanı da kollektivləşmə dövründən bəhs edir. Bu əsərlərdə tipoloji yaxınlıq özünü göstərsə də, M.Hüseyn öz romanı ilə 7-8 əvvəl yazılmış “Yoxuşlar”dan heç də irəli gedə bilməmişdir. Dövrü üçün müsbət qəhrəman hesab edilən Tərlan obrazı bu gün yalnız “təbliğat ruporu” təsiri bağışlayır. Bununla belə, roman, yuxarıda göstərdiyimiz və qeyd edə bilmədiyimiz nümunələri ilə də, Mürsəl kişi kimi həyati obrazları ilə də dəyərləndirilə bilər. “DİRİLƏN ADAM” VƏ “BİR GƏNCİN MANİFESTİ”. ƏDƏBİYYATIMIZDA ROMAN JANRININ TƏSDİQİ Altı roman, 300-ə qədər hekayə, habelə qiymətli elmi əsərlər müəllifi Mir Cəlal Azərbaycan ədəbiyyatında öz yolu olan bir yazıçı kimi tanınır. Onun otuzuncu illərdə yazdığı ilk iki romanı – “Dirilən adam” və “Bir gəncin manifesti” ____________Milli Kitabxana____________ 310 Azərbaycan ədəbiyyatının diqqətçəkən nümunələridir. Görkəmli yazıçı Anarın yazdığı kimi, “Bir gəncin manifesti”, “Dirilən adam” romanları yazıldığı dövrün özəlliklərini əks etdirməklə bərabər, roman janrını ədəbiyyatımızda təsdiq edən və doğmalaşdıran əsərlər kimi orta və ali məktəb dərsliklərimizə daxil oldu” (7). 2008-ci il noyabrın 10-da Parisdə, YUNESKO-nun iqamətgahında Mir Cəlalın 100 illiyinə həsr olunmuş yubiley mərasimində Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyeva demişdir: “Mir Cəlal öz kitablarında həyatı təsdiq və tədqiq edərdi. O, hər zaman həyatın mənasını tədqiq etməyə çalışardı” (30). “Dirilən adam” və “Bir gəncin manifesti” romanları dövrün aktual mövzusuna – inqilabın qələbəsinə həsr olunsa da, bu zahiri məzmunun arxasında gizlənən bir çox incə mətləbləri, milli məzmunu, dərin məna potensialını görmək mümkündür. “Dirilən adam” və “Bir gəncin manifesti” romanları eyni tarixi dövrün hadisələrini əks etdirir. “Hər iki roman “inqilab” ideyasına köklənsə də, realizmin həyat həqiqətinə sədaqət prinsipi və yazıçının böyük istedadı, dərin müşahidə qabiliyyəti reallığın acı mənzərələrini əks etdirməyə imkan vermişdir” (100, 16). ____________Milli Kitabxana____________ 311 Professor Nərgiz Paşayeva yazır ki, “Dirilən adam”ın yarandığı dövr (otuzuncu illər) ədəbiyyat üçün tənqidolunmaz, toxunulmaz mövzular, obrazlar və bunun əksi olaraq, mütləq təbliğ və təsdiq edilən mövzular, obrazlar sistemi mövcud idi. “O vaxt əsl ədəbiyyatı və sənəti yaratmaq və yaşatmaq istedadına malik olan yazıçılar, şairlər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixini zənginləşdirən bədii əsərlər yaradırdılar. Mir Cəlalın da elə ilk romanında sevdiyi mövzu, toxunduğu problem, ifadə etdiyi bədii-estetik fikir və qənaətləri konyunkturaya yox, əsl ədəbiyyata köklənmişdi. İndiki zaman prizmasından adi və təbii görünən bu mövqe o dövr ədəbiyyatı üçün heç də adi və ən başlıcası isə təqdir olunan hal deyildi. Mir Cəlal yazdığı bütün romanlarda bu prinsipə sadiq qalmışdır” (87). “Dirilən adam” romanında aparıcı qəhrəmanın yolu “inqilaba doğru” olsa da, romanın gücü, qüdrəti bu ideoloji görüntüdə deyil, ədəbiyyatşünas alim T.Salamoğlunun düzğün qeyd etdiyi kimi, sosial ədalətsizliyə, insana antihumanist münasibətə etiraz ruhundadır, bu etiraz ruhunun güclü realist ifadəsindədir. “Qədirin talesizliyi və bu talesizlikdən doğan həyat “roman”ı ideoloji təfsirin geyindirdiyi “sinfi don”a heç cür sığışmır, milli gerçəkliyin sosial bəlası kimi dərin bəşəri məzmun, məna daşıyır” (100, 17). ____________Milli Kitabxana____________ 312 Ədəbi tənqiddə “Bir gəncin manifesti” romanı “insanlığın manifesti” kimi istilahlarla da qiymətləndirilir. Əsər məlum konyunktur mövzuya həsr olunsa da, qənaətimizə görə, daxili məzmununda sanki üç romanı yaşadır : Mərdanın romanı, Sonanın romanı və Baharın romanı. Və inkar olunmur ki, əsər məhz Sonanın və Baharın romanları ilə təsirlidir, təbii və inandırıcıdır, illər boyu yaddaşlarda bu “romanlar”la yer almışdır. Sona bir milli xarakter kimi də Azərbaycan ədəbiyyatında seçilən obrazlardandır. Hər cür əzablara dözən, fədakarlığa hazır olan bu qürurlu qadın bədii ədəbiyyatda yer alan dövrdən Azərbaycan anasının simvoluna çevrilmişdir. Sona obrazı olduqca təbii, canlı və inandıricıdır. Yalnız fədakar ana kimi yox, həm də özündə milli qürur hissini və vətəndaşlıq ləyaqətini yaşadan Sonanın xarakterindəki özəlliklər ayrı-ayrı epizodlarda müəllif tərəfindən məharətlə verilmişdir. Romanda oxuyuruq : “Sanki Sona vətənini, xalqının başına gələn fəlakətləri öz həyatında aşkar hiss edirdi. Körpə bir uşağın sevincini də qarət edən bu canavar iştahlıları kim, nə zaman bizim torpaqlardan qovacaqdır ?.. Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|