Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 351 M.S.Ordubadinin “Dumanlı Təbriz” (1933-1948), “Qılınc və qələm” (1941-1948), M.İbrahimovun “Gələcək gün” (1948) romanları üzərində xüsusilə dayanılmışdır. “İki od arasında” romanı yazılandan xeyli sonra – 1960-1961-ci illərdə çap olunmuşdur. Lakin otuzuncu illərdə belə bir romanın yazılması faktının özü Azərbaycan ədəbiyyatının uğurudur. Romanda milli şüurun aydın ıfadəsi, Vətən məhəbbəti, xalqa qayğı kimi məziyyətləri görürük. Əsərdə söhbət Qarabağ xanlığından getsə də, oxucunu bütün Azərbaycan haqqinda düşündürür. M.S.Ordubadinin “Qılınc və qələm” romanında macəraçılıq xətti güclü olsa da, qırxıncı illər dövrü Azərbaycan ədəbiyyatında maraqlı və əhəmıyyətli bir hadisə olması, geniş oxucu kütləsini öz cazibəsinə, təsir dairəsinə salması şəksizdir. Əsərdə zəngin macəra süjetinin, kəskin saray intriqalarının fonunda konkret tarixi dövr, tarixi şəxsiyyətlər durur. Bu tarix – Azərbaycan tarixidir, Azərbaycan dövlətçiliyi tarixidir. Bu şəxsiyyətlər – azərbaycanlı hökmdarlar, azərbaycanlı qələm sahibləri, azərbaycanlı sərkərdələrdir. M.İbrahimovun “Gələcək gün” romanında hadisələr İranda – Cənubi Azərbaycanda baş verir. Müəllif xalqın demokratıya və azadlıq əzminin bədii əksini real və canlı həyat materialları əsasında, dövrün mürəkkəb və ziddiyyətli siyasi hadisələri ____________Milli Kitabxana____________ 352 kontekstində verə bilmişdir. Romanın baş obrazı Firudin konkret şəxsin, milli azadlıq uğrunda mübarizə aparan azərbaycanlının prototipidir və yazıçı milli idealların bir çox çalarlarını onun obrazında ifadə etməyə çalışmışdir. “Studentlər”, “Şamo”, “Bir gəncin manifesti”, “Dirilən adam”, “Açıq kitab” “Dünya qopur”, “Səhər”, “Daşqın” və s. romanlarda da milli-mənəvi idealların ifadəsi məsələləri geniş araşdırılır, elmi-nəzəri mülahizələr əsaslandırılır. Həmin romanlarda milli-mənəvi ideallara bu və ya digər dərəcədə toxunan ayrı-ayrı ədəbiyyatşünasların və ədəbi tənqidçilərin mülahizələrinə də münasibət bildirilir. “Studentlər” romanı haqqında uzun müddət ədəbi tənqiddə özünə yer almış və bəzən hələ də səslənməkdə olan “əsər inqilabi keçmişimizdən bəhs edir, burada inqilabın fütuhatından da danışılır” kimi mülahizələr qəbul olunmur və əsaslandırılır ki, müəllifin məqsədi heç də inqilaba qoşulmayanların, tərəddüd edənlərin “faciəsini və səhvlərini əks etdirmək” deyil, həmin illərdə Rusiyada və Ukraynada təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin öz milli kimliklərini, milli simalarıni, milli mənliklərini təsdiq etmələri üçün fəallaşmaları, öz xalqının taleyi üçün narahatlıqlarını göstərmək olmuşdur. ____________Milli Kitabxana____________ 353 Kitabda həmçinin təsdiq olunur ki, “Şamo” romanı bir bədii əsər kimi milli gerçəkliyin ifadəsi faktıdır, romanda sosial-sinfi ümumiləşdirmə milli ümumiləşdirmədən üstün olsa da, inqilabdan əvvəlki Azərbaycan mühitinin geniş mənzərəsi həm də milli özünəməxsusluğun qabarıq inikası ilə verilmişdir. “Bir gəncin manifesti” romanında gənc müəllif (M.Cəlal) rejimin diqtə etdiyi mövzuya “sadiq” qalmaqla yanaşı, özünü bir azərbaycanlı, milli təəssübkeş, vicdanlı və istedadlı qələm sahibi kimi sübut etmişdir. 6. Tədqiqatda istər ayrı-ayrı bədii nümünələr əsasında, istərsə də ümumiləşmə aparılaraq 1930-1950-ci illər Azərbaycan romanında milliliklə sosialist realizmi anlayışında xəlqiliyin fərqləndirilməsi, milli kolorit, milli özünütəsdiq, milli mən, milli ideal və digər milli-mənəvi dəyərlərin həm birbaşa, həm də “alt qatda” ifadəsi məsələləri araşdırılır. Dövrün siyasi- ideoloji təzyiqi, sosialist realizmi konsepsiyası çərçivəsində yaransa da, həmin romanlarda milli-mənəvi amillərin istiqamətləri öyrənilib elmi-nəzəri qənaətlər əsasında təsdiq edilir. Belə açıqlamalarda məqsəd həm də həmin dövr Azərbaycan romanında ifadə olunan milli xüsusiyyətlərin mühüm bədii-estetik əhəmiyyətini, elmi-nəzəri mənaya malik ____________Milli Kitabxana____________ 354 olduğunu nəzərə çarpdırmaqdır. Bu romanların, mənsub olduğu xalqın mılli taleyındə fəal rol oynadığı, əlbəttə, danılmazdır. Azərbaycan dilinin inkişaf etdirilməsi və cilalanması, doğma Vətən kimi Azərbaycan torpağının, Azərbaycan təbiətinin özünəməxsus gözəlliklərinin tərənnümü, Azərbaycan məişətinin canlı, koloritli lövhələrinin bədii inikası, bir çox bədii obrazlar vasitəsi ilə milli xarakterin, mentalitetin müsbət çalarlarının vəsfi, tarixi romanlarda milli düşüncənin geniş vüsətlə ifadəsi və milli-mənəvi idealları bir çox məqamlarda “üst qat”da ifadə etmək imkanının yaranması və s. məsələlər ayrı-ayrı bədii nümunələr əsasında təhlil olunmuşdur. 7. Əlbəttə, sovet siyasi rejimi özünü doğrultmayıb süquta uğrasa da, inkar oluna bilməz ki, həmin yetmiş il tariximizin, taleyimizin, yaşantılarımızın bir parçasıdır və ondan heç cür imtina edə bilmərik. Bununla belə, təbii ki, mənəvi sərvətlərə, ədəbi-bədii irsə, mənəviyyat və əxlaq məsələlərinə milli müstəqillik təfəkkürü səviyyəsində yeni baxişlar yetmiş ilin ədəbiyyatına münasibətdə də yeni meyarlar ortaya çıxarır. 8. Ədəbiyyatşünaslıqda indi ötən yüzilliyi bütöv, vahid bir ədəbi əsr kimi öyrənmək, onun bədii-fikri təcrübəsini ümumiləşdirmək, tarixini yaratmaq problemi fundamental bir elmi vəzifə kimi Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|