Yerel Dış Politikanın temelleri

Yerel Dış Politikanın temelleri   53
lediye,  komün  (
borough,  municipality,  city,  town,  township,  parish 
vb
.),  il,  vilayet,  daire/arondisman  (province,  county,  district,  arron-
dissement vb.) mevcuttur. Üniter devletlerde bölge, il, vilayet, daire/
arondisman, belediye, komün ve ayrıca şehir ve köy belediyeleri gibi 
türler görülmektedir. 
Aşağıda görüleceği üzere, yerel yönetim sistemleri ülkeden ülkeye 
farklılık arz etmektedir. Federal ülkeler içerisinde Almanya’da eyalet-
ler (
land), bunların altında bölgeler ve belediyeler mevcuttur. Bölgeler 
içerisinde bölgesel planlama birlikleri (
regionale Planungsverbände), 
kırsal  ilçeler  (
Landkreise),  şehirler  (kreisfreie  Städte)  ve  belediyeler 
(
gemeinde) mevcuttur. 
Kanada’da eyalet/il (
province) ve belediyeler (municipalities) mev-
cut olup, bunlar içerisinde şehir (
city, town) veya kırsal belediyeler, 
metropoliten belediyeler gibi farklı yapılar vardır. 
Amerika Birleşik Devletleri’nde eyaletler (
state) ve bunların altında 
eyaletten eyalete değişen sisteme göre kurulan iller/vilayetler (
county), 
yerel yönetimler (
local governments), şehirler (city/municipality) mev-
cuttur. 
Belçika’da federe yapılar olarak bölgeler (
régions) veya topluluklar 
(
communautés), bunlar altında iller (provinces) ve belediyeler (com-
munes) mevcut olup, bazı belediyeler sembolik “şehir” (ville) ünvanı-
na sahiptir.   
Üniter  devletlerden  Fransa’da  bölgeler  (
régions),  iller/vilayetler 
(
départements) ve belediyeler (communes) olmak üzere ulus-altı yapı-
lar üç düzeyde örgütlenmiştir. Bunların dışında belediyelerin “birlik-
telikleri” (
groupement des communes) de yaygındır. 
Japonya’da  il  yönetimleri  (İng. 
prefecture)  ve  ilçe  belediyeleri 
(İng. 
under-prefecture level municipalities) mevcuttur. 
Güney  Afrika  Cumhuriyeti’nde  il/vilayet  (
province)  ve  belediye 
(
municipality) şeklinde iki tür ulus-altı yapı kurulmuştur. 
Çin  Halk  Cumhuriyeti’nde  eyaletler/iller  (İng. 
province),  bele-
diyeler  (İng. 
municipality,  4  büyük  şehir  için),  ilçe  düzeyi  birimleri 
(İng. 
prefecture-level units), alt-ilçe düzeyi birimleri (İng. county-level 
units), belde birimleri (İng. township-level units) mevcuttur.  
Polonya’da bölgeler (İng. 
regions), il/vilayet (İng. county) ve be-
lediyeler (İng. 
municipality/Polonyaca gminy) mevcut olup, beledi-

---

54  Yerel Dış Politikanın temelleri
yeler kendi aralarında şehir, kırsal ve karma belediyeler olarak ayrıl-
maktadır. 
İsveç’te iller (
län) ve belediyeler (komun) mevcuttur (Shah, 2006a; 
Shah 2006b; DEXIA 2008).
2.2.2. türkiye’de Yerel Yönetimler 
Türkiye  Cumhuriyeti  1982 Anayasası’nın  127.  maddesi  ise yerel 
yönetimleri  veya  “mahallî  idareleri”;  il,  belediye  veya  köy  halkının 
mahallî  müşterek  ihtiyaçlarını  karşılamak  üzere  kuruluş  esasları  ka-
nunla belirtilen ve karar organları, gene kanunda gösterilen, seçmen-
ler  tarafından  seçilerek  oluşturulan  kamu  tüzelkişileri  olarak  tanım-
lamaktadır.  Bu  anayasal  çerçevede  il  özel  idaresi,  belediye  ve  köy 
yönetimi olmak üzere üç yapı oluşturulmuştur.
Anayasadaki “mahallî idare” terimine karşılık olarak Türkiye’de 
literatürde  ve  günlük  hayatta  yaygın  olarak  “yerel  yönetim”  terimi 
kullanılmaktadır. Bununla birlikte bazen, İngilizcedeki “
local gover-
nment”in karşılığı olan “yerel hükümet” tabiri de kullanılabilmekte-
dir. Ancak Tekeli ve Ortaylı (1978:276)’ya göre “Türkiye’de beledi-
yeler ‘yerel hükümet’ değil, ‘yerel yönetim’ olarak düşünülmektedir. 
Yerel yönetim ‘yönetimsel vesayet’ altındadır. Belediyeler görevleri-
ni bugünkü sistem içinde merkezî yönetimin denetimi altında gör-
mektedir.”  Her  ne  kadar  yazarların  bu  satırları  yazdıkları  yıllar  ile 
günümüz  arasında  yerinden  yönetimde  önemli  mesafe  kat  edilmiş 
olsa da, yine de gerek Türkiye’deki yerel yönetimlerin konumunun 
gerçekleri  karşısında,  gerekse  “yerel  hükümet”  teriminin  siyasî  ye-
rinden  yönetim  sistemini  çağrıştırdığından  bu  kalıp  Türkçede  pek 
rağbet görmemiştir.
Türkiye’de her yerel yönetim türü kendi yasası ile düzenlenmek-
tedir.  İl  özel  idareleri  için  2005  tarih  ve  5302  sayılı  İl  Özel  İdaresi 
Kanunu, köy idaresi için 1924 tarih ve 442 sayılı Köy Kanunu mevcut-
tur. Ancak belediyeler için, bir genel kanun ile bir 
ad hoc/özel kanun 
mevcut, yani 2005 tarih ve 5393 sayılı Belediye Kanunu belediyeler 
için genel çerçeveyi çizerken, 2005 tarih ve 5216 sayılı Büyükşehir 
Belediyesi Kanunu ise büyük nüfuslu şehirler için özel bir model or-
taya koymaktadır.  

---

Yerel Dış Politikanın temelleri   55
2.3. Yerel Yönetim Birlikleri
2.3.1. tanım 
Yerel yönetimler birliği, birden çok belediyenin, ortak hak ve çıkar-
larını korumak ve hizmette etkililiği ve verimliliği artırmak amacıyla 
kurdukları, karar organı üye yerel yönetimlerden gelen temsilcilerden 
oluşan, idarî ve malî özerkliğe sahip (Bozlağan, Doğan ve Daoudov, 
2010:35)  bir  kuruluş  olarak  tanımlanabilir.  5355  sayılı  Mahallî  İda-
re Birlikleri Kanunu (MİBK) ise yerel yönetim birliğini şöyle tanımla-
maktadır: “Birden fazla mahallî idarenin yürütmekle görevli oldukları 
hizmetlerden  bazılarını  birlikte  görmek  üzere  kendi  aralarında  kur-
dukları kamu tüzel kişisi”. Dolayısıyla MİBK gereğince Türkiye’de ku-
rulan birlikler kamu tüzel kişiliğine sahiptir. Buna mukabil, dünyadaki 
birliklerin statüleri çeşitlilik arzetmekle birlikte, dernek veya “kamuya 
yaralı dernek” gibi statüler yaygındır (bkz. ileriki bölümlerde Tablo 2 
ve ilgili açıklamalar). 
2.3.2. Birliklerin Varlık nedeni 
Yerel yönetim birliklerinin varlık nedenleri birkaç temel eksende 
ifade edilebilir: yerel yönetimler arasında ortak hizmetlerin yürütül-
mesi; üye yerel yönetimlerin kapasitelerinin geliştirilmesi; yerel yöne-
timlerin ulusal ve uluslararası kurumlar nezdinde hak ve çıkarlarının 
savunulması (lobicilik) (Çiçek ve Bozlağan, 2008:194-195; Keith-Lu-
cas ve Richards, 1978:180; Congress a); alan geliştirme ve ekonomik 
gelişim alanında faaliyetlerin yürütülmesi veya desteklenmesi (Messi-
na, 2011:120,122); yerinden yönetimin ve yerel demokrasinin geliş-
tirilmesi (CoE ve UNDP, 2007:1,6; Congress a); ulusal ve uluslararası 
fon kaynaklarından etkili bir şekilde yararlanılması (Çiçek ve Bozla-
ğan, 2008; Bozlağan, Doğan ve Daoudov, 2010:35).
Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı’nın 10. maddesinde (Çiçek 
ve Bozlağan, 2008:194-195) ve BM HABITAT tarafından hazırlanan 
Yerinden  Yönetim  ve  Herkes  için  Temel  Hizmetlere  Erişim  İlkeleri 
Uluslararası Rehberi (UN HABITAT, 2009) belgesinde birliklerle ilgili 
yer alan hükümler şöyle özetlenebilir:

---