Yönetim kurulu başkan

23

6. Türk 

Tıbbi Onkoloji

 

Kongresi

Araştırmalara Bakış ve İstatistik Kursu

sürer (3-3.5 yıl). %25-30’u daha sonraki faza geçer. Standart (mevcut 

en etkili) tedaviye karşı yeni tedavinin etkinlik ve emniyeti kıyaslayan 

çalışmalardır. Daha fazla sayıda hasta içeren, plasebo veya aktif ilaç 

ile  randomize  edilen  çalışmalar  olup  daha  inandırıcı  ve  istatistiksel 

olarak  daha  anlamlı  çalışmalardır.  Klinik  kullanıma  çıkmadan  önce 

ilacın güvenirliğini daha iyi test eden çalışmalardır. Genellikle doktor 

hangi tedavinin daha etkili olduğunu bilmez hastalar, randomize edi-

lir. Çift kör çalışmada doktor ve hasta hangi tedaviyi aldığını bilmez. 

İlacın  etkili  ve  güvenli  olup  olmadığına  bu  aşamada  karar  verilir  ve 

kullanım  için  otoritelere  (FDA,  EMEA)  başvuru  yapılır.  Farklı  dozlar 

veya veriliş yolları kıyaslanabilir

Plasebo kullanılabilir. Ancak bir tedavi seçeneği varsa asla tek başına 

plasebo kullanılamaz. Tedavi için kullanılan diğer ilaçlarla kıyaslama 

yapılır. Diğer çalışmalardaki gibi yakından gözlem koşuldur ve kötü 

gidiyorsa tedavi sonlandırılmalıdır. Faz III başlamadan FDA’e konsulte 

edilmelidir. Maliyet: 10-500 milyon USD’dir. A ve B olmak üzere 2 alt 

grupta da irdelenebilir.

fAZ III-A

İlacın  etkinliği  kanıtlandıktan  sonra,  NDA  başvurusu  öncesinde 

yapılan çalışmalardır. Hem kontrollü hem de kontrolsüz çalışmalarda 

daha fazla sayıda hastada etkinlik ve güvenilirlik için ek bilgi sağlar. 

Özel hasta gruplarında (BY gibi) veya ilaç ve hastalığın özelliğinden 

kaynaklanan  durumlarda  da  bu  çalışmalar  düzenlenebilir.  İlacın 

etiketlenmesinde daha fazla bilgi sağlayabilir.

fAZ III-B

Resmi başvurudan sonra, onaydan önce yapılan çalışmalardır. Daha 

önceki  çalışmaları  destekleyebilir,  tamamlayabilir  veya  yeni  tedavi 

tiplerine yöneliktir (QOL, pazarlama)

fAZ IV ÇALIŞMALAR 

Ruhsat sonrası bütün çalışmaları kapsar. Faz III çalışmalarda onayla-

nan ve çalıştığı gösterilen ilaçlar uzun zaman periyodunda Faz IV ça-

lışmalarda gözlemlenir. Temel amaç; ilacın etkinliği ve yan etkileri için 

daha fazla bilgi edinmektir. Uzun vadedeki riskler ve yararlar, daha 

geniş ölçüde kullanıldığında ilaç nasıl çalışıyor. Bazı soruların yanıtla-

rı için uzun yıllar geçmesi gerekebilir-yanıt Faz IV çalışmalarla alınır. 

Ana amaçlar; uzun süreli güvenlik verilerinin toplanması, ilacın kulla-

nımının ekonomik boyutlarının incelenmesi, ilacın maliyet-yarar-risk 

oranlarının analizi, ilaçla ilgili yanıtlanmamış soruların yanıtlanması, 

farklı  formulasyonlar,  dozlar,  tedavi  süreleri,  ilaç  etkileşimleri,  yeni 

yaş  grupları,  ırklar,  farklı  grup  hastalarda  ialcın  etkisi  irdelenir.  Yan 

etki ilişkili risk faktörlerinin belirlenmesi, faz III’te başlamış-tamam-

lanmamış  çalışmaların  tamamlanması,  yeni  ilacın  etkinliğinin  daha 

geniş hasta gruplarında gösterilmesi, ender rastlanan ciddi yan etki-

lerin belirlenmesi, yeni tedavi endikasyonları için ipuçları sağlanma-

sıdır.

Farmako-epidemiyolojik çalışmalar, pazarlama sonrası izlem (post-

marketing  surveillance)  çalışmalar,  farmakovijilans  çalışmalar  bu 

gruptadır. Tohumlama (seeding) çalışmaları, tedavi uygulama çalış-

maları, yeni endikasyon çalışmaları, özel hasta grubunda klinik araş-

tırma ve yüksek doz çalışmaları da bu gruptadır. 

Bu çalışmalarda temel amaçlar; ilaç ile ilişkili henüz yanıtlanmamış 

soruların  yanıtlanması,  faz  III’de  tamamlanmamış  çalışmaların  ta-

mamlanması, yeni ilacın diğer ilaçlarla etkileşimlerinin incelenmesi, 

yeni ilacın etkinliğinin daha geniş hasta gruplarında irdelenmesi, nadir 

rastlanan ciddi yan etkilerin belirlenmesi, yeni tedavi endikasyonları-

nın belirlenmesi, ilacın ekonomik boyutlarının incelenmesidir (mali-

yet-yarar-risk). Klinik çalışmaların en emin tipidir, çünkü ilaç pek çok 

hastada çalışılmış ve milyonlarca hastada kullanılmıştır. Faz IV zaman 

içinde  emniyete  bakar.  Ayrıca  yaşam  kalitesi  ve  maliyet-etkinlik  de 

test edilebilir. 

KAYNAKLAR:

1.  Understanding the clinical research process and priniples of cli-

nical research: manual

2.  http://www.cancer.fda.gov/ForPatients/Approvals/Drugs/

ucm45622.htm

3.  http://www.cancerresearchhuk.org/about/find-a-clinical-trial/

what-clinical-trials-are/phases-of-clinical-trials

4.  http://www.cancer.net/navigating-cancer-care/how-cancer-tre-

ated/clinical-trials/phases-clinical-trials

5.  http://www.mdanderson.org/patient-and-cancer-information/

cancer-information/clinical-trials/phases-of-clinical-trials/in-

dex.html

6.  http://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/clinical-trials/

what-are-trials/phases

---

24

6. Türk 

Tıbbi Onkoloji

 

Kongresi

Araştırmalara Bakış ve İstatistik Kursu

1-DEĞİŞKENLERİN TANIMI:

Bağımsız değişken: (Independent variable, factor, grouping variable); Bağımlı değişken: (Dependent variable)

Soru: (

Bağımsız değişken)’e göre (Bağımlı değişken) açısından fark/ilişki var mı?

2- DEĞİŞKENLERİN ÖLÇÜMÜ:

Nominal*

Ordinal (Sıralı)*

Numerik (Sayısal)

Özellik Kalitatif

Kalitatif

Kantitatif

Parametreler arasında Fark (-)

Fark (+), anlamsız

Fark (+), anlamlı

Örnek Cinsiyet

Anemi tipleri 

Kan grupları

Tümör evresi: I,II,III,IV

Duke sınıflaması: A;B;C;D

Genel durum: iyi, orta, kötü

Sürekli: yaş

Kesik: kırık sayısı

Veri tabanına giriş Kodla

Kodla

Aynen gir

Yazılı ifade Hız (Rate)

Oran

Prevalans

İnsidans

Hız (Rate) Ortanca, IQR

Oran 

 

Persantil

Prevalans 

Çeyrek

İnsidans   

DAĞILIM N 

DAĞILIM N Æ

Ort. ± SD  Ortanca, IQR

Ort. ± SEM 

Persantil

Varyans, CV 

Çeyrek

Grafik ifade Bar grafik

Pie grafik

Sıklık tablosu

Bar grafik  

Pie grafik

Sıklık tablosu 

Boksör-torbası

Gövde-yaprak  

Scatterplot

Sıklık tablosu 

Boksör-torbası

Histogram 

* Kategorik değişkenler

I) TANIMSAL İSTATİSTİK, GRAfİK VE TABLO İfADELERİ

1-TANIMLAYIcI ÖLÇÜTLER:

A. MERKEZİ EĞİLİM ÖLÇÜTLERI: (MEASURES Of cENTRAL TENDENcY)

Mean

Ortalama

Tüm değerlerin toplamının denek sayısına bölümü

Median

Ortanca

Tüm değerlerin ortasındaki değer

Mode

Mod

En sık tekrarlanan sayı

B. YAYGINLIK ÖLÇÜTLERI: (MEASURES Of DİSPERSİON)

SD

√S(x

n

i

 - x 

ort

)

2

 /n-1

En sık kullanılan yaygınlık ölçütü, Örneklerin yayılma ölçütü

SEM

SD / 

√n

İki ortalama arasında işlem yapılıyorsa; Grafik anlatımda

Varyans

S.D. 

2

Varyansların yaygınlığı test edilecekse

Değişim katsayısı (cV)

S.D. / x

ort

. 100

İki değişkenin yaygınlığı karşılaştırılıyorsa

Range (Değer aralığı)

Max-Min

En büyük- En küçük değer farkı

Quartile (Çeyrek)

1/4=(Q

1

)...

Değerlerin 4 eşit paya bölümü sonrası

Persantil

% 90= P

90

Değerlerin 10 eşit paya bölümü sonrası

IQR (Çeyrekler arası aralık)

 (Q

3

) - (Q

1

)

P

75

 - P

25 

, Ortada kalan % 50

TEMEL BİyOİSTATİSTİK KAVRAMLAR: VERİ yÖNETİMİ VE ANALİZİ

PROF. DR. İSMAİL ÇELİK

hacEttEPE ünivErsitEsi onkoloji Enstitüsü, ankara

---