YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

 
45
Çivi yazısı sistemi bir çok konsonant kümesini sanki hiç yokmuş gibi 
gizleyebilmektedir. Bunlar orta pozisyonlarda bulunan: -ld-, -lg-, -lh-, -lm-, -ls-, -ls/z-, -
rb-, -rd-, -rh-, -rm-, -rn-, -rg-, -rs-, -rš-, -rt-, -rz-, -mn-, -šd-, -šh-, -šm-, -šp-, -št-, -šz- 
konsonant kümeleridir. Ayrıca  sözcük başlarında diş ( dental) ve çift dudak (bilabial) 
seslerini veren konsonant kümelerinin de varlığı yazı sisteminden dolayı gizlenmiş 
olabilir . 
Örn: -Th, -Tg-, -Tq-, -Ph-, -Pq-, -Pr-, -Pš-, -Pt- bunlardan bazılarıdır. Bunun dışında, r- 
ile başlayan Urartuca sözcük bulunmamaktadır. Urartu Kralı Rusa büyük bir olasılıkla 
Ursa olarak telafuz ediliyordu
11
.  
 
5.1.2. URARTUCA’NIN FONETİK KURALLARI  
1-Urartuca’da “g” sesi boşluk doldurucu (kaynaştırma sesi) olarak 
kullanılmaktadır
12
:  
Bu kural Urartuca ile ilişkilendirilen bazı Kafkas Dilleri’nde de bulunmaktadır. 
Örnekler: šidauri (yerine = >) šidaguri;  kuiuni > kuiguni;  tuai > tuagi,  terai > 
teragi,Direktif eki: i/edi ile: ebani-i / edi > ebanigidi;  
KUR
Išteluani-i/edi  > 
KUR
Išteluanigidi;  
GIS
šurinikaini > 
GIS
šurginikaini.  
“g” sesi iki vokali birleştirirken bazen, aralarına girdiği vokallerden birini düşürebilir.  
taraini > taragini > targini;  kuiuni > kuigunu > kuguni.  
2-Urartuca’da vokaller (-i- ve -e-;  -i- ve -ie- sesleri) arasındaki değişme, kısalma ve 
kaymalar görülmektedir: 
 
                                                           
11
 Wilhelm 
2004,  122 
12
 Melikişvili 
1971,  22                                                                                     

---

 
46
Diğer çivi yazılı dillerle birlikte; Urartu Dili’nin gramer yapısında da bu özelliğe 
sıklıkla rastlanılmaktadır. Sesler arasında kaymalar olmasına rağmen sözcüklerin 
anlamları değişmemektedir. -i- ve -e- arasındaki ses kaymalarına örnek olarak 
aşağıdakiler gösterilebilir. nunabi ve nunabe;  kuţubi ve kuţube;  niribi ve niribe
13
.   Bu 
değişmeler  kararsız hece vokalleri olarakta belirtilmektedir : pi-li : pi-le : Her iki kelime 
de kanal anlamındadır. 
3- Kelime sonundaki vokal, konsonantla başlayan bir ek geldiği zaman düşer: 
hasiali-me > hasialme;  
d
Sarduri -hiniše > 
d
Sardurhiniše;  šeiridulie > šeridulie veya 
šeirdulie;  šeirli veya šerili > šerli;  alušeni > alušni. 
2 konsonanttan birincisi liquit yani “akıcı” olursa onlar arasındaki vokal düşer: 
niribi >nirbi;  arani > arni;  zilibi > zilbi;  alasui > alsui; ašazie > ašzie;  šidišituni > 
šidištuni;  çoğul örnekler: taramanali > tarmanali 
4-Diftonglar tek vokale indirgenme (kısalma) eğilimi gösterir. Urartu yazıtlarında 
da bu özelliği birçok örnekte görmekteyiz: 
arhie > arhi > arhe;  badusie > badusi > baduse;  zarie > zari > zare;   
agubie > agubi > agube;  inanieli > inanili > inanele; 
d
Haldiedie > 
d
Haldiedi > 
d
Haldedi > 
d
Haldede.    
 Urartu 
metinlerinde 
-iei-  (vokal zinciri) -i- veya -e-‘ye kısalabilir. 
d
Haldiei  > 
d
Haldi veya 
d
Halde. Bazen -ei- -e- ye, -ui- -i- ye  ve -e- ise -i- ye dönüşür. 
kuţeitu > kuţetu;  kuţiu-itu > kuţi-itu > kuţe-itu;  kuţeiadi > kuţeadi 
Daha önceden de belirttiğimiz gibi dönüşümler aslında diftongların -veya vokal 
zincirlerinin- kısalma eğilimidir. Diftonglardaki ses incelmelerine ablaut veya umlaut 
                                                           
13
 Melikişvili 1971, 
 
23 
 
 

---

 
47
denir. Urartuca’da buna örnek olarak: pahani  ve  pahini; çoğul örnekler: tarmana-li, 
tarmane-li ve tarmani-li 
Aidiyet suffixi olan -ini- ‘nin basitleştirilmesi; 
d
Haldi-ini- > 
d
Haldini: Burada -i- 
‘ler benzeşme yaparak asimile olmaktadırlar. 
Bağlayıcı ek olan -alhi/e’ nin benzeşmesi: 
URU
Meliţea-alhe > 
URU
Meliţealhe;   
KUR
Qumaha-alhe > 
KUR
Qumahalhe: -a- ların asimile oluşu gözlenebilir. 
Ayrıca -ai- diftongu -i- ye dönüşür (ai > i) ula-i > uli. 
Urartuca’nın fonetiği hakkında bir başka bilmemiz gereken çekimler sırasında 
seslerin uğradıkları durumdur. Urartuca’da çekim 2 türlü yapılmaktadır: 
  
1-Deklinasyon, 2-Konjugasyon 
Aralarında büyük farklar yoktur. Her ikisi de ana kelimenin ön ve son eklerle 
başka görevler üstlenmesidir. Genellikle isimlerde deklinasyon, verbal fiiller için 
konjugasyon kuralı çekimler için uygulandığından nominal deklinasyon (isim çekimi), 
verbal konjugasyon (fiil çekimi) olarak adlandırılmaktadır. Urartu dilinde isim 
çekimlerinde plural durumlarda, Ergatif çekim eki: -aše, Genetif/Datif çekim eki: -aue,  
İnstrumental çekim eki: -ani, Direktif (yönelme) ekleri: -aidi ve -ašte’dir.  
Eğer çekimi yapılan ismin gövde vokali ise bu çekim eklerinin başındaki -a- yan yana 
gelir ve ismin son vokali olan -i- düşer, sadece -a- kalır. 
Örneğin; Yalın özne durumundaki 
KUR
Biaini  sözcüğü, çekim ekleriyle etkileşiminin 
sonucu; Ergatif durumda:  
KUR
Biainaše;   Genetiv/Datif durumda: 
KUR
Biainaue;  
Direktif (yönelme) durumunda ise: 
KUR
Biaina(i)di ve 
KUR
Biainašte halini almaktadır. 
Görüldüğü gibi bütün örnekler hal ekleri aldıkları zaman Biaini isminin sonundaki -i- 
sesi düşmektedir.  

---