Zabit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl

VIII
komutanlarını yetiştirerek milletin evlatları bir sürü gibi
değil, şanlı şerefli insanlar olarak şan ve şerefe
yönlendirilebilirler.” (s. 19) 
Subayın nitelikleri, nasıl olması gerektiği
hususundaki fikirlerinin yanı sıra, taarruz ruhunu
anlatırken verdiği örnekler de “O”nun dünyayı takip
ettiğinin örneğini oluşturuyor. 
Trablusgarp Harbi’nin, henüz tazeliğini koruyan
hatıraları “İnisiyatif” başlıklı bölümde canlı tasvirlerle
anlatılmaktadır. Kurmay Yarbay Mustafa Kemal’in
inisiyatif meselesindeki şu değerlendirmesi bugün için
de aynen geçerlidir:
“Görülüyor ki bir kitleye ordu demek için o kitlenin,
belirli şekillerinden birinde, parçasında veya başında
bir ya da bir kaç hareket ettiricinin bulunması yeterli
değildir. Ordudaki bütün emir verenlerin, orduya
komuta edenleri çalışkan ve fedakâr birer yardımcı
yapan inisiyatifin, bütün alışkanlıklarını kazandırmaları
icap eder. Bunun için kullanılacak vasıtaları araştırma
ihtiyacı, yönelinen amacın ehemmiyetiyle ortaya
çıkmaktadır.” (s. 38)
Zabit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl, Mustafa
Kemal’in müsvedde notları ile basılı metin
karşılaştırmalı olarak yayıma hazırlanmıştır. Basılı
metinde yer almayan kelimeler, cümleler ve
paragraflar metin içinde kutular içinde gösterilmiştir.

---

IX
“Notlar” bölümünde ise metinde geçen isimler, olaylar
hakkında arşiv belgelerindeki kayıtlar ve bilgiler
verilerek açıklanmaya çalışılmıştır.
Zabit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl’in dayandığı,
Nuri Conker’in Zabit ve Kumandan adlı eserinin de
birlikte yer  almasının uygun olacağı doğaldır. Bu
nedenle, ikinci bölümde bu eser bulunmaktadır. Her iki
eser günümüz Türkçesine aktarılmış ve İngilizce
çevirileri yapılmıştır. 
Kurmay Yarbay Mustafa Kemal’in, meseleleri
derinlemesine ele alan fikrî yönünün çarpıcı bir
örneğini okurken aslında on yıl sonra bağımsız
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusunun ayak seslerini bir
anlamda duymuş oluyoruz. 
Genelkurmay ATASE Başkanlığı, Zabit ve
Kumandan ile Hasb-ı Hâl’in karşılaştırmalı basımını
Türkçe yayınlanarak geniş bir okuyucu kitlesine hitap
etmeyi amaçlamaktadır. 
Abdullah ATAY 
Korgeneral
ATASE ve Dent. Başkanı

---

Zabit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl 
Kurmay Yarbay Mustafa Kemal

---

Yazan: Sofya Askerî Ataşesi
Kurmay Binbaşı
Kurmay Yarbay
Mehmet Nuri Bey’e
Mustafa Kemâl
Zabit ve Kumandan 
ile 
Hasb-ı Hâl 
Minber Matbaası
1334
[1918]

---

İntikam Bekleyen Facia
Edirne’de Sarayiçi’nde
açlıktan öldürülen
kardeşlerimiz
Ahmet Cevad; 
Kırmızı
Siyah Kitap,
Cilt:1,
İstanbul, 1329 [1913],
s. 136-137.

---

5
1913 yılı kış aylarında, Birinci Tümendeki
subaylara verdiğin konferanslardan
i
oluşan Zabit ve
Kumandan kitabını
1
bu yılın (1914) Mayıs ayında
ancak okuyabildim.
Bu güzel ve pek değerli eserini, birkaç gün geç
okumakla cidden kabahatli sayılabilirim. Kitap elime
geçtikten sonra, birkaç kez okudum. Özellikle bazı
bölümlerdeki içten, derin ve etkileyici anlamları
zihnime yerleştirirken zevk aldım. Çok yararlandım.
Aklıma yeni düşüncelerin gelmesine sebep olduğun
için sana hem teşekkür etmeyi hem de takdirlerimi
sunmayı kendime borç bildim.
2
Sözbaşında, bilimsel haslet ve niteliklerden;
askerî karakter ve meziyetlerden; subay ruhunun
manevî gücünü besleyecek noktaların, niteliklerin
araştırılıp sorgulanacağından; askerlere anlatılacak
moral derslerden; “emretme gücü”nün eğitimi ve
kazandırılması yöntemlerinden bahsedeceğini
anlayınca kitabını sevdim. Hemen düşündüm ki, on
yıllık askerlik hayatında yaşadığın çok sayıdaki
Zabit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl
i
Nisan 1914’te basılan

---

6
olağanüstü olayların
3
sana kazandırdığı acı, tatlı
tecrübeleri,
ii
vicdanında ve zihninde olgunluğa
erişen, o asil, vatanperver fikirlerini, duygularını,
vatandan ayrı kalmanın yarattığı kalp yaralarınla
yoğurarak bizi utandırmak, alnımıza sürülen kara
lekeleri silmek üzere gayrete, göreve davet etmek
istiyorsun. 
Kitabın girişindeki ilk cümlede “Önümüzde
acılıklarını gözümüzle gördüğümüz, kalbimizle
hissettiğimiz, felaketle sona ermiş bir harp vardır.”
diyerek, duygu ve düşüncelerimize bir keder sahası
açıyorsun. 
Ben, bu düşünce elemi ve vicdanî hüzünle
girişini okurken harbin, “askerlik sanatının
öğrenilebileceği vasıtaların en mükemmeli, en
gerçeği” olduğunu; harple ilgili hizmetler kanununun
özel bir maddesinde gösterildiği gibi, çeşitli
rütbelerdeki komutanların idare etme güç ve
kabiliyetini kazanmalarını sağlayan barış dönemi
vasıta ve sebepleriyle, bizzat harp ve harbin
şartları ve icap eden şeyleri arasında yaptığın
karşılaştırmadan sonra ortaya çıkardığın dağlar kadar
farkı ben de kabul ettim ve “Ordumuzdaki
subayların büyük bir kısmı harpte bulunmuş
Zabit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl
ii
Sana kazandırdığı, acı, tatlı tecrübeleri ve

---