Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

 
6.3. Atmosferaga va suvga chiqadigan chiqindilarni tozalash muammolari 
  Havo tarkibida iflos texnogen qo’shilmalarining ko’payishi yoki kamayishi insonga bog’liq 
bo’lib qoldi. 
Hozirgi  kunda  havoni  zararli  gaz  va  zarralardan  tozlashda  turli  xil  usullardan 
foydalanilmoqda. Bular asosan ikkita katta guruhga bo‘linadi.  
Fizik-kimyoviy  usullar  havoni  zararli  gazlardan  tozalashda  ishlatiladi.  Bu  usullar 
ko‘pincha gazlarni kimyoviy yo‘l bilan tozlash deb yuritiladi.  
Turli sanoat ob‘yektlaridan chiqadigan karbonat angidrid, oltingugurt (1V) oksid, azot 
(II)  oksid  fenol  va  boshqalarning  havoni  ifloslanishidan  saqlashda  kimyoviy  usullardan 
foydalanish mumkin. Kimyoviy birikmalardan tarkib topgan filtrlovchi uskunalar  yordamida 
zavod,  fabrika  va  kombinatlardan  chqadigan  zaharli  gazlar  tutib  qolinadi.  Yoki  turli 
katalizator  yordamida  saqlab  turiladi.  Sanoatning  gaz  holidagi  chiqindilarini  suyuqliklar 
yordamida  absorbsiyalash  zararli  birikmalarning  turli  erituvchilarda  tanlab  erish  xossasiga 
asoslangan bo‘lib, eng ishonchli usul hisoblanadi. Absorbsion tozalash usuli uzluksiz- yopiq 
jarayon bo‘lib, atmosferaga chiqariladigan uglerod oksidlari, azot oksidlari, xlor, oltingugurt 
birikmalari, sianli birikmalar, fenol kabi birikmalarni ushlab qolish uchun qo‘llaniladi.  
Absorbent  sifatida  suv,  ammiakli  suv,  o‘yuvchi  ishqorlar,  etanolaminlar,  kaliy 
permanganat,  kalsiy  sulfatning  suspenziyasi,  marganets  oksidlari  ishlatiladi.Absorbsion 
reaktorlar sifatida esa, to‘ldiruvchilar bilan to‘ldirilgan minoralar yoki tarelkali reaktorlardan 
foydalaniladi.  Sanoatning  chiqindi  gazlarini  katalizatorlar  yordamida  tozalashning  mohiyati 
shundaki,  bunda  barcha  zararli  gazlar  boshqa  zararsiz  birikmaga  aylantiriladi  va  havoga 
chiqarib yuboriladi.  

 
Fizik  usullar  guruhi  havodagi  zaharli  gaz,  qattiq  va  suyuq  qo‘shilmalarni 
chang, tutun va boshqalarni tozalaydi.  
Hozirgi  vaqtda  sanoat  tarmoqlaridan  atmosferada  iflos  gazlarni  tozalab  chiqarishda 
turli  chang  va  mayda  zarralarni  tutib  qoladigan  oddiy  filtrli  uskunalardan  foydalaniladi.  Bu 
usullar gruppasi arzon energiya hisobiga havodagi juda mayda chang zarralarini quruq holda 
tutib turadi. Keyingi vaqtlarda iflos gaz va chang qo‘shilmalarini elektr filtrlar orqali ushlanib 
qolinmoqda. Kam elektr energiyasi sarflash oqibatida soatiga millionlab kub metr havo iflos 
qo‘shilmalardan toza bo‘lmoqda.  
Hozirgi  kunda  atmosfera  havosini  muhofaza  qilish  uchun  uchta  tadbirni  amalgam 
oshirish ko‘zda tutilgan. Bular texnologik, loyihalash, sanitariya-texnika tadbirlaridir. Mazkur 
tadbirlar  amalga  oshirilsa,  atmosfera  havosining  ifloslanishini  ruxsat  etiladigan  darajada 
ta‘minlash mumkin bo‘ladi 
.Texnologik tadbirlar: 

 
Atmosfera  havosini  muhofaza  qilishda  texnologik  tadbirlarning  ahamiyati 
katta.Tekshirish  natijalariga  qarab,  ob‘yektlarga  va  atmosfera  havosiga  tashlanadigan 
chiqindilar  miqdorini  kamaytirish  yoki  mutlaqo  to‘xtatish  mumkin  bo‘ladi.  Buning  uchun 
sanoat  korxonalaridagi  texnologik  jarayonlar  takomillashtirilishi  zarur.Shunda  hatto 
chiqindisiz  yoki  kam  chiqindili  mahsulot  ishlab  chiqarish  mumkin  bo‘ladi.Bunday  jarayon 
berk  jarayon  bo‘lib,  bunda  chiqindilardan  umuman  bo‘lmaydi  yoki  chiqindilardan  boshqa 
mahsulot ishlab chiqariladi. 

 
 Loyihalashga  asoslangan  tadbirlar  o‘z  ichiga  bir  qancha  kompleks  holdagi 
masalalarni oladi: 

 
Shahar hududini zonalarga bo‘lish; 

 
Tabiiy changlarga qarshi kurashish; 

 
Sanitariya- himoya chegaralarini tashkil qilish; 

 
Turar- joylar loyihalarini takomillashtiish; 

 
Turar- joylarni ko‘kalamzorlashtirish; 
Loyihalashga  asoslangan  chora-  tadbirlar  asosan  chiqindilarni  atmosfera  havosiga 
tushishining  oldini  olishga  qaratilgan.Sanoat  korxonalari  shahar  hududida  to‘g‘ri 

---

joylashtirilishi,  shahar  bosh  loyihasiga  hamda  sanitariya  normalariga  asoslangan  holda 
qurilishi kerak.Sanoat korxonalari qurish uchun yer maydoni ajratilayotganda joining relyefi, 
uning iqlim sharoiti,tumanlatning payda bo‘lib turish holatlariga ahamiyat beriladi. 
Sanitariya-gigiyena  tadbirlari  sanoat  korxonalari  va  avtotransport  vositalaridan  ajralib 
chiqadigan zararli chiqindilarni tozalash va bu usullarni takomillashtirishni  o‘z ichiga oladi. 
Mazkur  usulda  qurilgan  tozalash  inshootlari  mazkur  sanoat  korxonalaridan  ajralib 
chiqayotgan 
zararli 
omillarni 
kamaytirish 
yoki 
butunlay 
yo‘qotish 
bilan 
shug‘ullanadi.Tozalash  inshootlari  changlarni  mexanik  usulda  filtrli  apparatlar  yordamida, 
elektrostatik filtrlar va namlaydigan apparatlar vositasida ushlab qoladi. 
Atmosfera  havosining  tozaligini  ta‘minlash  uchun  kundalik  sanitariya  nazorati  joriy 
qilingan.Sanoat  korxonalarida  kundalik  sanitariya  nazoratini  amalga  oshirish  va  atmosfera 
havosining ifloslanishining oldini olish maqsadida quyidagi chora-tadbirlar amalga oshiriladi: 

 
Gigiyenik  jihatdan talabga javob beradigan uskunalar ishlatilishi: 

 
Texnologik jarayonlar vaqtida quvurlarni mahkam berkitish, ular orqali zaharli 
gazlar chiqishiga yo‘l qo‘ymaslik; 

 
Xom  ashyo  va  reaktiv  sifatida  foydalaniladigan  kimyoviy  moddalardan 
me‘yorida foydalanish; 

 
Korxonalarda  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotlarni  qadoqlash  va  boshqa 
jarayonlarni avtomatlashtirilishi zarur; 

 
 Texnologik 
jarayonlarni  berk  sistemaga  o‘tkazish,  iloji  boricha 
isrofgarchilikka yo‘l  qo‘ymaslik zarur. 

 
Eng zaruri tozalash inshootlarining samarali ishlashini ta‘minlash hisoblanadi; 
Suv resurslaridan foydalanishda yangicha yondashuvlar.  Kategoriya: Maqolalar  Muallif: 
Xidirova  Baxor  Share  lass!Download  SocButtons  Poytaxtimizda  "Mamlakatimizda  suv 
resurslaridan  barqaror  foydalanish:  an‘analar,  qonunchilik,  ta‘lim  va  fan  yutuqlariga 
tayangan yangi texnologiyalar" mavzuida seminar bo‗lib o‗tdi.  
Mamlakatimiz  mustaqilligining  20  yilligiga  bag‗ishlangan  ushbu  tadbir  O‗zbekiston 
Ekologik  harakati  va  YUNESKO  xalqaro  tashkilotining  yurtimizdagi  vakolatxonasi 
xamkorligida  o‗tkazildi.  Unda  O‗zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  Qonunchilik  palatasi 
deputatlari,  tegishli  vazirlik  va  idoralar,  xalqaro  va  nodavlat  tashkilotlar  vakillari,  soxaga 
ixtisoslashgan  oliy  o‗quv  yurtlari  hamda  ilmiy-tadqiqot  institutlari  olimlari,  talabalar  va 
ommaviy axborot vositalari vakillari ishtirok etdi. 
Xozirgi  globallashuv  davrida  suv  ist‘emoli  bo‗yicha  shakllangan  azaliy  boy  tajribalarni 
o‗rganish  va  rivojlantirish,  suvdan  barqaror  foydalanish  va  uni  tejash  bilan  bog‗liq 
takomillashgan  ilmiy  echimlarni  yaratish  ham  dolzarb  axamiyat  kasb  etmokda. 
Mamlakatimizdagi  oliy  ta‘lim  maskanlari  va  ilmiy-tadqiqot  institutlarida  bu  vazifalarni  xal 
etishga katta e‘tibor berilmoqda. 
So‗nggi  yillarda  qishloq  xo‗jaligida,  sanoatda,  turmushda  suv  resurslaridan  foydalanish 
samaradorligini oshirish va obihayotni tejashga xizmat qiladigan ko‗plab yangi texnologiyalar 
yaratildi.  Toshkent  irrigatsiya  va  melioratsiya  instituti  olimlari  ixtiro  qilgan  past  bosimli 
tomchilatib sug‗orish tizimi, Urganch davlat universiteti tadqiqotchilari tomonidan yaratilgan 
kanallar  suvidan  foydalanish  samaradorligini  oshirish  usuli,  Geologiya  va  mineral  resurslar 
Davlat  qo‗mitasiga  qarashli  Gidrogeologiya  va  injenerlik  geologiyasi  instituti  olimlarining 
gidrogeologiyada jo‗g‗rofiy axborot tizimlaridan foydalanishga oid yangi ishlanmalari shular 
jumlasidandir. 
Suv  inson  xayotini  ta‘minlaydigan  muxim  ne‘matlardan  biridir,  -  deydi  YUNESKOning 
O‗zbekistondagi  vakolatxonasi  raxbari  Xorxe  Ivan  Espinal.  -Dunyoda  ko‗plab  insonlar  toza 
ichimlik  suviga  muxtoj  bo‗lgan  bugungi  kunda  obihayotning  xar  qatrasidan  oqilona 
foydalanish  nixoyatda  dolzarb  vazifaga  aylanmokda.  O‗zbekistonda  bu  ishlarga  davlat 
darajasida e‘tibor berilayotgani e‘tirofga loyiq. YUrtingizda suvni qadrlash bilan bog‗liq boy 
kadriyatlar  yuksak  e‘zozlanadi.  Suvdan  tejab  foydalanish,  bu  borada  ilm-fan  yutuqlarini 
kengaytirish  va  amalga  tatbiq  etishga  ustuvor  axamiyat  beriladi.  Ushbu  tadbirlarga  biz  ham 

---