Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги
Yüklə 27,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 8.2.Xilma-xillik va barqarorlik
- 3.Mexanizmlari
natijalari shuni ko‗rsatadiki, ya‘ni bioxilma-xiltrofik guruhlar va ekotizim turlari bilan izchil bog‗lanadigan ekotizim jarayonlariga umuman olganda ijobiy, ammo to‗ldiruvchi ta‘sir kщrsatadi. Bu munosabatlar asosiy ta‘sirga qaraganda deyarli ikki barobar kuchli to‗ldiruvchi ta‘sir va asosiy ta‘sir birikmalari oraqali kuzatiladi. SHu bilan birga, turli ekotizimlar kamdan-kam xollarda eng yaxshi yagona turga qaraganda sezilarli darajada yaxshi faoliyat ko‗rsatadi, kamida qisqa muddatga. Uzoq muddat davomida esa bioxilma-xillik moliyaviy investitsiyalarning turli xujjatlaridagi keltirilganxavf tarqalishi afzalliklari kabi sug‗urta qiymatini ta‘minlab berishi mumkin. Izlanishning dastlabki bosqichlarida qisqa muddat ichida ko‗plab tadqiqotlar olib borilganligi va bir vaqtning o‗zida barcha muhim ekotizim faoliyatilariga diqqatni qaratmasdan,balki yagona ekotizim jarayonlarini izolyasiya xolatida o‗rganishga e‘tibor jalb qilinganligi sababli bioxilma-xillik natijalarining ekotizim faoliyatiga bo‗lgan ta‘siriga etarlicha baho berilmagan bo‗lishi mumkin. Tadqiqotning keyingi bosqichining bir qismida bioxilma-xillik afzalliklarining xaqiqiy hayotga tadbiq etilgan tajribalarda aks etganligigae‘tibor qaratilgan. Darvin o‗zining ―Turlarning kelib chiqishi‖ kitobida dastlab shunday taxmin qilgan edi, ya‘ni agar nishalartur tanqisligi sezilayotgan guruxlarga qaraganda xar-xil turlarga ega bo‗lgan guruxlarda bilan ta‘minlansabioxilma-xillikdagi o‗zgarishlar ekotizim faoliyatiga ta‘sir ko‗rsatishi mumkin degan edi. Biz ekotizim faoliyati so‗zini ekotizim doirasida amalga oshiriladigan barcha biogeokimyoviy jarayonlarni qamrab oluvchi umumlashtiruvchi atama sifatida ishlatamiz, masalan, birlamchi ishlab chiqarish. Ma‘lum bo‗lishicha, bu atama1990 yil boshlariga qadar unitilgan ko‗rinadi, lekin aynan o‗sha muloxazalar,baliq turlarining xar-xil aralashmasi mexnat unumdorligini yanada oshish kerakligi ko‗zda tutilgan vaqtgacha, ya‘ni, to 20 asr o‗rtalarigacha muhokama qilinib kelingan. Taxmin qilinadiki, baliq ishlab chiqarish nishalar soni o‗sishi bilan oshadi....va shubxasiz, nishalar sonining ortishi baliq turlarining ko‗payishi bilan ortadi. Haqiqatdan xam, bu ikkala tadqiqot ushbu bog‗liklikni qo‗llab-quvvatlash uchun xatto ma‘lumotlarni xam taqdim etishdi. 1992 yilda Rio shaxrida o‗tkazilgan Er sammitida antropogen xilma-xillikning ta‘siri xaqidagi umumiy qiziqishgamunosabat bildirilgan bir paytda, bioxilma- xillik xaqidagi Konvensiya 150 mamlakat raxbarlari imzosi bilan ish boshlagan edi. Barqaror rivojlanishni rag‗batlantirish va bioxilma-xillikni muxofaza qilish uchun mo‗ljallangan ushbu xalqaro shartnoma antropogenik bioxilma-xillikning yo‗qolib ketishi insoniyat uchun jiddiy zararli ta‘siri bo‗lishi mumkinligini isbotlovchi siyosiy qabul qilingan dalildir. Rioshaxrida va Konvensiyada ta‘kidlab o‗tilgan muammolar bioxilma-xillikdagio‗zgarishlarning ekotizim faoliyatiga bo‗lgan ta‘sirini va bunday o‗zgarishlarning insoniyat uchun ahamiyatini anglab etish barobaridaekologlarni yangi ilmiy qiziqishlarga va birgalikdagi xarakat qilishga undaydi. O‗n yildan oshiq muddatda olib borilgan tadqiqotlarhozirgi kunda bioxilma-xillik va ekotizim faoliyati o‗rtasidagi bog‗liqlikka asoslangan mexanizmlarga yuqori darajada e‘tiborqaratilgan muxokamani o‗z ichiga olgan xoldanashr qilingan. Natijalarning birinchi dekadasini meta-analiz bo‗yicha taxlil qilish ikkalasini xamaniqlashga yordam beradi: o‗ziga xos hususiyatini va mexanizmini. 8.2.Xilma-xillik va barqarorlik Bioxilma-xillik va ekotizim faoliyatining o‗rtasidagi bog‗liqlikni o‗rganishdagi asosiy yondashuvlardan biri bu laboratoriya va yoki dala sharoitida sintezlashgan model organizmlarni yig‗ish orqali bioxilma-xillikni bevosita boshqarishdir. Muqobil yondashuv esa tabiiy organizmlar guruhlaridan turlarni ajratib olishdir. Uchinchi, bu boshqaruvsiz yondashuvbo‗lib, bunda bioxilma-xillik va ekotizim faoliyati o‗rtasidagi bog‗liqlik xaqida qanday qilib bu ikkala bog‗liqlik o‗simlik va xayvonot olamida o‗zaro munosabatda bo‗lishi mumkinligini kuzatgan xoldaxulosa qilishdir. Bu uchchala yondashuv o‗ziga yarasha afzalliklarga va noqulayliklarga ega. Ushbu bo‗limda biz diqqatimizni turli xilma-xillikdan namuna organizmlarni yig‗ishga qaratamiz. Tadqiqotning birinchi dekadasidagi meta-analiz bioxilma-xillik va ekotizim faoliyati o‗rtasidagi ijobiy bog‗liqlik (masalan, 2 rasm) bu quruqlikda xam suvda mavjud bo‗lgan trofik guruxlar (avtotrofik organizmlar,o‗txo‗rlar, o‗likxo‗rlar va yirtqichlar) o‗rtasida sezilarli darajada izchil bog‗langannamunadir. SHuningdek, bioxilma-xillik va ekotizim faoliyati o‗rtasidagi bog‗liqlik umuman olganda to‗ldiruvchi bo‗lib hisoblanadi, shuningdek, tasodifiy bioxilma-xillikning yo‗qolib ketishi ekotizim faoliyatibo‗lgan ta‘siri dastlab sust bo‗ladi, ammo keyinchalik tezlashadi. Bioxilma-xillik va ekotizim faoliyati ustidagi izlanishning birinchi bosqichida umumiy qonuniyatlarni (bioxilma-xillik o‗zgarishlarning ekotizimga ta‘siri bormi yoki yo‗q), shuningdek, tajriba uchun turli darajalarni yaratish maqsadida tasodifiy yig‗ib olingan turlarni aniqlashga e‘tibor qaratilgan edi.Bu izlanishning asosiy natijalaridan biri shuni ko‗rsatdiki, ya‘ni,turlar va tur guruxlari orasidaularning ekotizim faoliyatiga bo‗lgan ta‘siriga ko‗rasezilarli farq borligi aniqlandi. Bu shuni ko‗rsatadiki, ya‘ni ekotizim faoliyatidagi bioxilma-xillikning yo‗qolib ketishining sezilarli ta‘siri tabiatdaqaysi turlarning yo‗qolib ketishiga bog‗liqdir. Tasodifiy hodisalardan tabiatning real xodislari qarab xarakatlanish tadqiqotning keyingi bosqichining asosiy maqsadi hisoblanadi. 3.Mexanizmlari Kirish qismida aytib o‗tilganidek, tadqiqotning dastlabki bosqichlaribioxilma- xillikdagi o‗zgarishlarning ekotizimga faoliyatiga,ayniqsa turlarning to‗ldiruvchi darajasiga salbiy ta‘siriningbittagina yo‗nalishini aniqlab beradi (asosan,ko‗plab foydalanilmagan va bo‗sh nishalarga salbiy ta‘sir qilish orqali). Demak, ko‗plab xilma-xil guruhlar mavjud nishalarningko‗p qismidan foydalanadi. SHu bilan birgalikda, yuqorida aytib o‗tilganidek, bioxilma-xilliknoyob turlarning mavjudligi yoki yo‗qolib ketishi va ularning ekotizim jarayonlariga kuchli ichki ta‘siri tufayliekotizimga faoliyatiga salbiy ta‘sirini ko‗rsatishi mumkin (namunalar olish va seleksiyata‘sirlari kabi nomlanadigan); aksariyat xilma-xil guruxlar ekotizim faoliyatiga kuchli ta‘sir o‗tkazayotgan tur yoki tur majmualarini qamrab olishga moyildir. YUqorida taxlil qilingan ijobiy bog‗likliklarningto‗ldiruvchi yoki seleksiya ta‘siri orqali izohlanganligixaqida Yüklə 27,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|