Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги
Yüklə 27,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- YEr usti maxsulotlari biomassasi
- 8.3.Ekotizimning ko‗p yo‗nalishliligi
- 9-mavzu: Ekologik xavfsizlik, uzuluksiz rivojlanish, ta‘lim va tarbiya konsepsiyasi Reja
oxirgi o‗n yil mobaynidakeng miqyosda munozaralar olib borildi. Qo‗shimcha taqsimlash usullari bioxilma-xillikning ekotizimga ta‘sirining umumiy natijasin iturlarning va o‗ziga xos turlarning seleksiya natijalariningo‗zaro bog‗liqligidan yuzaga keladigan qo‗shimcha seleksiyanitaqsimlashga imkon beruvchi yondashuvlardan biridir. Meta-analiz taxlili orqali shu ma‘lum bo‗ldiki, ya‘ni, deyarli barcha tadqiqotlar quyidagi natijalarning majmuasi bo‗lib hisoblanadi, lekin umumiyto‗ldiruvchi ta‘sirseleksiyata‘siriga qaraganda ikki hissa kuchlidir. YEr usti maxsulotlari biomassasi To‗ldiruvchita‘sirning seleksiya ta‘sirga qaraganda kuchliroq bo‗lishiga qaramasdan monokulturalar ko‗ra yaxshiroqular aralashmalar yaratish uchun etarli darajada kuchli emas (3 Rasm). Xulosa qilib aytganda, bioxilma-xillik va ekotizim faoliyati o‗rtasidagi bog‗liqlik ijobiy bo‗lishiga va bu bog‗liqlikni shakllantirishda to‗ldiruvchita‘sirningseleksiyata‘siridanko‗p xissa qo‗shishiga qaramasdan turli guruxlar umuman olganda alohida turlarga qaraganda yaxshi shakllanmayapti. SHunga qaramasdan, ushbu natija shu kungacha bo‗lgan ko‗plab tajribalarning qisqa vaqtda amalga oshirilganligi va natijasiga bog‗liqdir, chunki bioxilma-xillik va ekotizim faoliyati o‗rtasidagi bog‗liqlik bir-birini to‗ldirish hususiyati oshishi natijasida kun sayin oshib bormoqda (3 rasm). SHuningdek, turli guruhlar tarkibidagi eng yaxshi turlar majmuasiga ega bo‗la turib kamdan kam xollarda monokulturadan ko‗ra yaxshiroq natijaga erishadi. Bu qisman kuzatiladi, chunki guruxlarda ko‗p xollarda xosildor turlar emas, balki past ko‗rsatkichki ega bo‗lgan turlar xukmronlik qiladi. Aslini olganda, 40 oshiq olib borilgan tadqiqotlar shu ma‘lum bo‗ldiki, ya‘ni guruxlarda monokulturaning o‗rtacha biomassasidan pastroq bo‗lgan, seleksiyaning salbiy natijasiolib keladigan butun ekotizm samaradorligiga salbiy ta‘sir ko‗rsatadigan turlar dominantlik qilib kelgan. Ushbu meta-analizni kelajakdagi tadqiqotlar uchun asosiy natijalaridan biri shundaki, agar tadqiqotlarning maqsadida bioxilma-xillikning ekotizimga ta‘sirini barcha natijalari yoritib berish bo‗lsa, unda izlanishlar uchun uzoqroq muddat talab qilinadi; nima bo‗lganda xam, xozirga paytda amalga oshirilayotgan tajribalar turlarning tasodifiy yo‗qolib ketishining ekotiziga ta‘sirini etarlicha baxolab bera olmayapti. 8.3.Ekotizimning ko‗p yo‗nalishliligi Bioxilma-xillik va ekotizim faoliyati ustida olib borilayotgan ish bilan birgalikda multitrofik o‗zaro ta‘sirlariostidabioxilma-xillikning faoliyat ko‗rsatishiga muxim ahamiyat qaratilayotganligi kuzatiladi. Bu erda asosiy e‘tibor xilma-xillikning axoli zichligiga qarab bitta trofik darajaga bo‗lgan ta‘sirigaqaratilgan. Ko‗p xollarda bu yirtqich turlarining xilma-xilligini va o‗ljaning joylashishiga bo‗lgan ta‘sirini o‗rganishga undaydi. YAqin orada, bioxilma-xillik va ekotizim faoliyati, shuningdek, yirtqich va o‗lja o‗rtasidagi o‗zaro bog‗liqlik ustida olib borilayotgan ishning asosiy qismlarini bir-biri bilan bog‗lash uchun bir necha sa‘y xarakatlar amalga oshirildi. Yirtqich-o‗lja va bioxilma-xillik-ekotizim faoliyati o‗rtasidagi xayratlanarli farqlardan biri bu ajratilgan turlar orasidagi turlarning o‗zaro ta‘sirlariga tegishli nisbiy ma‘nodir. Turlarning o‗zaro ta‘siri bioxilma-xillik-ekotizim faoliyati ustida olib borilayotgan izlanishlarda batafsil ko‗rib chiqilmaydi, holbuki, yirtqich va o‗lja tushunchalariva ularning o‗zaro bog‗liqligi, shuningdek, bu qanday qilib o‗lja turlarining xajmiga salbiy ta‘sir ko‗rsatishi xaqidagi bevosita va bilvosita izlanishlar uzoq tarixiga ega. Masalan, turlararo yirtqichlik, bunda bitta yirtqich turiboshqa turlarni ovlasa bu tabiatningumumiy o‗zaro bog‗liqligihisoblanadi va bu yirtqichlar turlari bilandastlabki o‗lja turlari o‗rtasidagi to‗ldiruvchi ta‘sirning kamayishiga olib keladi. Yirtqich turlar orasidaxarakatlantiruvchi o‗zaro ta‘sir paydo bo‗lsa teskari ta‘sir yuzaga kelishi mumkin. Buning tez-tez ta‘kidlanadigan misollardan biri bu birinchi yirtqichning ikkinchisiga nisbatan ov qilishdan chekinishi ularni 1 sekundga yirtqichlikka ta‘sirchanroq qiladi. Masalan, o‗simlik bitlari yaproq yirtqichi kelayotganini sezishi bilan o‗simlikdan pastga sakrashadidi lekin bu ularga yirtqichlarning erdagi ozuqasiga bo‗lgan ta‘sirchanligini oshiradi, shunday ekan er usti va yaproq yirtqichlarining birgalikdagi faoliyati ularning yakka xoldagi faoliyatidan yaxshiroqdir. Murakkab turlar orasidagi xarakatlantiruvchi va salbiy o‗zaro bog‗liqlik produtsienlar yoki o‗likxo‗rlar kabi dastlabki asosiy trofik darajalarda yuzaga kelishi mumkin. Ekologik barqarorlik odatda ekotizimning uchta asosiy hususiyatidan bittasiga tegishli bo‗ladi: ekotizimlarhususiyatidagi vaqtinchalik o‗zgarish (masalan, birlamchi mahsulot) yoki javob (qarshilik) yoki qayta tiklanish (chidamlilik) . Bioxilma-xillikning inson uchun muhim ahamiyatlaridan biri bu uning ekotizim jarayonlarini buferlash barqarorligini oshirish uchun bo‗lgan salohiyatidir, ya‘ni, ekologik o‗zgarishlarga qarshi ishlab chiqarish va ularni 9-mavzu: Ekologik xavfsizlik, uzuluksiz rivojlanish, ta‘lim va tarbiya konsepsiyasi Reja: 1.Ekologik xavfsizlik, uzuluksiz rivojlanish. 2. Davlat ekologik nazorati 3. Ta‘lim va tarbiya konsepsiyasi Tayanch iboralar: monitoring, konsepsiya, ekspertiza, ekologik vaziyat. 9.1.Ekologik xavfsizlik, uzuluksiz rivojlanish. Inson tomonidan yuritilgan xo‗jalik faoliyatining jadal rivojlanishi tabiat imkoniyatlarini va uning rivojlanish konuniyatlarini xisobga olmay turib, ―XXI asrga yul‖ Rim klubining ishlaridan birida ta‘kidlaganidek, er yuzidagi barcha qarama-qarshiliklar tuprok eroziyasi, o‗rmonlarning yo‗q bo‗lib ketishi, baliqlarning ortiqcha ovlanishi, kislotadi yomg‗irlar yog‗ishi, atmosferaning ifloslanishi, ozon qatlamining buzilishi orol bo‗yi muammolari va xokazolarning yuzaga kelishiga olib keldi. Yüklə 27,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|