Mövzu “Sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsi-1” fənninin predmeti, məqsədi və vəzifələri
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fənnin predmeti
| Mövzu 1. “Sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsi-1” fənninin predmeti, məqsədi və vəzifələri 1.1. ―Sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsi-1‖ fənninin predmeti. Sosial iş elm kimi. 1.2. Fənnin məqsədi və vəzifələri 1.3. Sosial işdə nəzəriyyələr və təcrübələr 1.4. Sosial işlə bağlı qanunların mahiyyəti və təsnifatı 1.5. Fənnin əhəmiyyəti 1.1. “Sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsi-1” fənninin predmeti. Sosial iş elm kimi. Müasir dövrdə baş verən sürətli inkişaf, informasiya- kommunikasiya texnologiyalarının tərəqqisi, ayrı-ayrı sahələrdə həyata keçirilən innovasiyalı proseslər tədris prosesində də müasir dövrün tələblərinə cavab verən yeni yanaşmaların mövcudluğunu tələb edir. Hazırda sosial sahədə müxtəlif problemlərin həllinin elmi əsaslarla həyata keçirilməsi, sosial işin institutlaşması və bu sahədə mütəxəssis hazırlığı vacib məsələlərdən sayılır. Bu baxımdan ―Sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsi-1‖ fənninin ali təhsil müəssisələrində, o cümlədən Bakı Biznes Universitetində tədrisi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Tədris zamanı ―Sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsi-1‖ fənninin predmeti, məqsədi, vəzifələri, bu sahədə beynəlxalq təcrübə, sosial işin ictimai xarakteri, sosial iş və şəxsiyyət, sosial etnik münasibətlərin əhəmiyyəti, özünü inkişaf motivasiyasının güclədirilməsi, insanların sosial müdafiəsi, sosial ekspertiza texnologiyaları, sosial işdə sosial diaqnostika və onun tətbiqi metodları, sosial işə əsas elmi yanaşmalar, sosial işdə modellər və nəzəriyyələr, sosial işdə qrup və kollektivlərin qarşılıqlı fəaliyyətlərinin rolu kimi məsələlər öz əksini tapacaqdır. Fənnin predmeti- sosial işin tarixi, nəzəriyyəsi və təcrübəsini müvafiq metod və metodologiyalardan istifadə yolu ilə öyrənmək, sahə üzrə bacarıqlara və vərdişlərə yiyələnməkdən ibarətdir. 2 ―Sosial iş‖ bir fəaliyyət növü və tədris fənni olaraq, insanlara onları əhatə edən mühitdə mümkün qədər daha yaxşı fəaliyyət göstərmələri üçün yardım etməyə istiqamətlənmişdir. ―Sosial iş‖ anlayışı XIX əsrin sonlarından Qərbi Avropa və Amerikada geniş yayılsa da müstəqil ixtisas kimi İkinci Dünya Müharibəsindən sonra tədris olunmağa başlamışdır. Bu da dövlətlərin üzərinə daha çox sosial öhdəlik götürülməsindən irəli gəlirdi. Sosial xidmət göstərən şəxslərə ―sosial işçilər‖ deyilir. ―Sosial iş‖ ilk dövrlər yetim və valideyn himayəsindən (ailə qayğısından) məhrum olmuş uşaqları, əlilləri, ahılları, problemli ailələri əhatə etsə də, sonradan bu xidmət növünün əhatə dairəsi yaşından, cinsindən, etnik mənşəyindən, dinindən, irqindən asılı olmayaraq dəstək və yardıma ehtiyacı olan hər kəsə şamil olundu. Sosial işin əsas vəzifəsi yardıma ehtiyacı olan şəxsə kömək göstərmək, onun hüquq və maraqlarını müdafiə etmək, son nəticədə şəxsin müstəqil fəaliyyət göstərmək qabiliyyətini təmin etməkdir. Odur ki, sosial işçi sifarişinin fərdi psixologiyasına yaxından bələd olmalıdır. Hələ eramızdan əvvəl 1750-ci ildə Babilistan hakimi Hammurapi tərəfindən tərtib edilmiş Ədalət Kodeksində həbs olunan insanların bir-birinə dəstək olmaları tələbi qoyulmuşdu. E.ə. 1200-cü ilə aid edilən qədim İudeyanın yazılı mənbələrində qeyd edilirdi ki, Allah yəhudilərdən yoxsul və bədbəxtlərə yardım etmələrini gözləyir. Bu qanunlar əslində ehtiyacı olan şəxslərə filantropiya (xeyriyyəçilik) əsasında yardımın göstərilməsini tənzimləyirdi ki, bu da sosial yardımın ilk formalarından birini təşkil edirdi. Filantropiya yunan sözü olub, mənaca ―insansevərlik‖-ehtiyacı olanlara yardım mənasını ifadə edir. Sosial iş bəzi cəhətlərinə görə ―xeyriyyəçilik fəaliyyəti‖ ilə oxşar olsa da, struktur baxımından tam fərqlidir. Belə ki, xeyriyyəçiliyin əsas hərəkətverici qüvvəsi mənəvi borc və xeyirxahlıq etmək istəyidir. Sosial işin inkişaf etməsində dinin də müsbət rolu olmuşdur. Belə ki, kilsə və monastırların nəzdində fəaliyyət göstərən məktəblərdə, xəstəxanalarda, nikahdankənar dünyaya gəlmiş, valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqlar, yaşlı və əlil insanlar üçün sığınacaqlarda yalnız sosial-məişət məsələləri deyil, həm də 3 pedaqoji fəaliyyət (təhsil, o cümlədən peşə təhsili və s.) həyata keçirilirdi. Cəmiyyət inkişaf etdikcə yoxsulluğun artıq bir ehtiyac kimi aradan qaldırılması tələb olunur, insanlar tərəfindən yoxsulluq ictimai bəla hesab edilirdi. XIV əsrdən etibarən bir sıra Qərb dövlətləri dilənçilərin təqib edilməsi istiqamətlərində bir sıra qanunlar qəbul etdilər. İngiltərədə fərdi şəxslərə sədəqə vermək qanunla qadağan edildi. Burada sağlam yoxsullar işləməli, xəstələr isə kilsələr tərəfindən idarə olunan xüsusi sığınacaqlarda saxlanmalı idilər. dilənçiliklə mübarizədə cəmiyyətin fəal iştirak etməsi, qısa zamanda İngiltərə və digər ölkələrdə dilənçilərin sayının azalmasına səbəb oldu. Xəstələrə, uşaqlara, məhkumlara qayğı göstərilməsi filantropiya hərəkatının əsas qayəsini təşkil etdi. 1530-cu ildə Almaniyanın imperiya seymi tərəfindən yerli hakimiyyət orqanlarınna hər bir icmanın öz yoxsullarının ehtiyaclarının daxili imkanlar hesabına ödənilməsi barədə göstəriş verildi. Oxşar qanunlar qısa zaman ərzində Fransa, Hollandiya və digər ölkələrdə də qəbul edildi. Qısa müddətdə Avropada qocalar və uşaq evlərinin inşaasına başlandı. Hamburq şəhərində siyasi iqtisadçı Byuşh və ticarətçi Fohtun səyləri nəticəsində 1778-ci ildə yoxsullar üçün ümumi qəyyumluq cəmiyyəti təşkil olundu. Cəmiyyətin yaradılmasında əsas məqsəd hər bir yoxsulun imkan daxilində gündəlik dolanışığının təmin edilməsi idi. 1865-ci ildə İngiltərədə keşiş Vilyam Buts ―Xilas ordusu‖ adlı təşkilat yaratdı. Təşkilatın əsas fəaliyyəti kasıb və kimsəsiz insanlara yardım göstərilməsi idi. XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində könüllü xeyriyyəçilikdən elmi və peşəkar filantropiyaya keçid baş verdi. Avropada ―sosial tibb‖, Amerika Birləşmiş Ştatlarında isə ―sosial iş‖ terminləri yarandı. Ceyn Adams (1860-1935) Amerika Birləşmiş Ştatları tarixində ilk dəfə ―tənzimləmə evi‖ adlı sosial mərkəz yaratmaqla sosial xidmətin genişlənməsinə böyük töhfələr verdi. 1917-ci ildə ABŞ- da sosial iş sahəsində fəaliyyət göstərən ilk təşkilat –Amerika Sosial İşçilərinin Assosiasiyası yaradıldı. Sosial iş bir peşəkar fəaliyyət kimi XIX əsrdə formalaşmağa başlamışdır. İlk dəfə 1898-ci ilin yayında Kolumbiya 4 Universitetində sosial iş üzrə sinif açıldı. İngiltərədə də sosial iş demək olar ki, Amerika Birləşmiş Ştatları ilə eyni vaxtda yaranmışdır. İngiltərədə ilk sosial işçilər xəstəxanada fəaliyyət göstərmişlər. 1895-ci ildə Meri Stevard Royal Fri xəstəxanasında çalışan ilk sosial işçi olmuşdur. Qeyd olunanları nəzərə alaraq, sosial işin inkişaf tarixini şərti olaraq aşağıdakı dörd mərhələyə ayırmaq olar: I mərhələ-qədim dövrdən başlayır. Qarşılıqlı yardım və dəstək formasında sosial işin arxaik formaları yaranmışdır. Sədəqə, mərhəmət, filantropiya və xeyriyyəçilik bu dövrdə formalaşmışdır. II mərhələ- XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərin əhatə edən bu dövrdə sosial iş ayrıca peşə kimi formalaşmışdır. III mərhələ- XX əsrin 80-ci illərində sosial işin insan hüquqlarının müdafiəsi və təmin edilmə üsulu kimi dərk edilməsi formalaşır. Bu mərhələdə Ümumdünya İnsan Hüquqları bəyannaməsi (1948-ci il) və insan hüquqlarına dair digər beynəlxalq sənədlərdə əks olunmuş hüquqlar sosial işin inkişafında və tətbiq dairəsinin genişlənməsində mühüm hüquqi baza yaratdı. IV mərhələ - XX əsrin 90-cı illərin əvvəllərində sosial iş nəzəriyyəsi formalaşır və bununla dünya elminə daha bir elm sahəsi əlavə olunur. XX əsrin sonlarından fəaliyyət forması kimi mövcud olan sosial işin inkişafında son dörd onillik xüsusi yer tutur. Bütün dünyada və Azərbaycanda ailə problemlərinin tədqiqi, yeniləşən və qloballaşan siyasi proseslər zəminində insanların ailə həyatında baş verən dəyişikliklərin öyrənilməsi kifayət qədər böyük aktuallıq kəsb edir. Müasir dövrdə Azərbaycanda ailə problemlərinin ümumi xarakteristikası ölkənin müstəqilliyi illərində respublikanın ictimai, iqtisadi və siyasi sferalarında baş verən əhəmiyyətli dəyişikliklərlə izah edilir. Müstəqilliyimizin bərpasının ilk illərində Azərbaycanın üzləşdiyi çoxsaylı çətinliklər, ölkə ərazisinin 20 faizinin Ermənistan tərəfindən işğal olunması, Azərbaycanın ənənəvi sosial-demoqrafik strukturunu dəyişmiş və ölkəni çoxsaylı həyati problemlərlə üz-üzə qoymuşdur. Bununla yanaşı, sosial-iqtisai münasibətlərin yeniləşməsi şəraitində Azərbaycan ailəsinin dəyər 5 istiqamətləri, maraqları, həyat tərzi, idealları, normaları və davranış stereotiplərini nəzərəçarpacaq dərəcədə dəyişmişdir. Bu isə ayrılıqda hər bir ailənin həyatında müəyyən gərginliyin yaranmasına səbəb olmuşdur. Ölkəmizdə sosial işin institutlaşması dövrü sosial işçi kadrlarının hazırlanmasını zəruri edir. Məhz bu zərurət, gələcək sosial iş mütəxəssislərinin müvafiq sahə üzrə hərtərəfli nəzəri və praktiki biliklər alması məsələsini aktuallaşdırır. Müasir ali təhsil sistemində Azərbaycan üçün yeni olan və sosial iş adlanan ixtisasa maraq oyanmışdır. Sosial işin nəzəriyyəsinin uğurlu şəkildə mənimsənilməsi, qərb dövlətlərinin sosial xidmətlər sahəsində toplanmış intellektual potensialına və təkmilləşmiş təcrübəsinə əsaslanmalıdır. Sosial iş üzrə ixtisaslaşmış kadrların hazırlıq səviyyəsi də mühüm əhəmiyyət kəsb edən amildir. Sosial sahə mütəxəssislərin yetişdirilməsində sosial işin subyekt və obyektlərinin fəaliyyətlərinin psixoloji aspektlərinin öyrənilməsinin vacibliyini zəruri etdi. Tədrisin məqsədi həmçinin tələbələrin diqqətini mövcud, aktuallıq kəsb edən sosial problemlərə yönəltmək və onları həmin problemlərin ümumi vəziyyəti ilə tanış etməkdir: -dünyəvi sivil proseslər kontekstində ölkəmizdə və xaricdə sosial dəstək ənənələrinin özünəməxsus formalaşması və inkişaf etməsini təhlil etmək; -sosial işin nəzəriyyə və praktikasının anlayışlar və kateqoriyalar sistemini müyyənləşdirmək; -sosial işin tarixi təcrübəsinin aktual problemlərinin əsas mahiyyətini açıqlamaq, sosial yardıma ehtiyacı olan şəxslərə professional səviyyədə köməklik göstərməyin elmi-nəzəri və praktik tərəflərinə dair biliklərini zənginləşdirmək. Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|