• MƏl umat kitabçasi handbuch

26

Handbuch | Vernetzt für Nachhaltigkeit

BILDUNG FÜR 

NACHHALTIGE 

ENTWICKLUNG

PHASEN DES PROJEKTUNTERRICHTS

Was die methodischen Verfahren betrifft, so sind die fol-

genden Aktionsphasen zu nennen, die zugleich ein grobes 

Ablaufschema von Projekten darstellen. 

Nach: Winkler&Kaufmann 2008: 90

Projektunterricht ist interdisziplinär zu verstehen. In diesem 

Zusammenhang gewinnt projektorientiertes Lernen auch 

im Rahmen des Projekts „Vernetzt für Nachhaltigkeit“ an 

Bedeutung, denn u.a. die Merkmale wie Interdisziplinarität, 

Produkt- und Prozessorientierung stehen auch im erwähnten 

Projekt des Goethe-Instituts Georgien im Vordergrund. 

Literaturhinweise

Funk, Hermann u.a. (2014): Aufgaben, Übungen, Interaktion. 

Deutsch Lehren Lernen. Einheit 4. München: Klett-Langen-

scheidt.

Legutke, Michael (2005): Projektunterricht. In: Bausch, Karl-

Richard /Christ, Herbert/Krumm, Hans-Jürgen: Handbuch 

Fremdsprachenunterricht, 5. Aufl age. Tübingen: Francke-Verlag. 

(259-263).

Schart, Michael (2010): Projektorientierung. In: Krumm, 

Hans-Jürgen/ Fandrych, Christian /Hufeisen, Britta / Riemer, 

Claudia: Deutsch als Fremd- und Zweitsprache. Ein internati-

onales Handbuch. 2. Halbband. Berlin/New Yourk: Walter de 

Gruyter. (1172-1177). 

Winkler, Barbara&Kaufmann, Susan (2008): Projektarbeit im 

DaZ-Unterricht. In: Fortbildung für Kursleitende Deutsch als 

Zweitsprache. Band 3. Hueber Verlag. (70-99).

Einstieg



 Ideensammlung



 Einigung auf das Thema

Planung



 Bestimmung des gewünschten Produktes



 Festlegung der zu unternehmenden Schritte

Durchführung



 Materialien- bzw. Informationensammlung



 Auswertung der Ergebnisse

Präsentation



 Präsentationsform bestimmen



 Vorbereitung der Präsentation

Evaluation



 Behandlung sprachlicher und inhaltlicher Defi zite



 Schlussfolgerungen für nächste Projekte

DAVAMLI VƏ DAHA 

YAXŞI İNKİŞAF ÜÇÜN 

MAARİFLƏNDİRMƏ

PROYEKT DƏRSİN MƏRHƏLƏLƏRİ

Metodik prosedura ilə bağlı növbəti fəaliyyət mərhələlərini 

qeyd etmək lazımdır, onlar həmçinin proyektin kobud sxemini 

təşkil edir.

Proyekt dərsi mövzulararası əlaqə kimi başa düşülməlidir. Bu 

mənada proyekt dərsi həmçinin 

“ Vernetzt für Nachhaltigkeit”proyekti üçün də önəmi artır, 

çünki mövzulararası əlaqə, produkt və proyekt oriyentasiyası 

kimi xüsusiyyətlər Gürcüstanın Höte İnstitutunun proyektində 

birinci yerdə durur.

Ədəbiyyat:

Funk, Hermann u.a. (2014): Aufgaben, Übungen, Interaktion. 

Deutsch Lehren Lernen. Einheit 4. München: Klett-Langen-

scheidt.

Legutke, Michael (2005): Projektunterricht. In: Bausch, Karl-

Richard /Christ, Herbert/Krumm, Hans-Jürgen: Handbuch 

Fremdsprachenunterricht, 5. Aufl age. Tübingen: Francke-Verlag. 

(259-263).

Schart, Michael (2010): Projektorientierung. In: Krumm, 

Hans-Jürgen/ Fandrych, Christian /Hufeisen, Britta / Riemer, 

Claudia: Deutsch als Fremd- und Zweitsprache. Ein internati-

onales Handbuch. 2. Halbband. Berlin/New Yourk: Walter de 

Gruyter. (1172-1177). 

Winkler, Barbara&Kaufmann, Susan (2008): Projektarbeit im 

DaZ-Unterricht. In: Fortbildung für Kursleitende Deutsch als 

Zweitsprache. Band 3. Hueber Verlag. (70-99).

Giriş



 İdeyaların toplanması



 Mövzu seçimi

Planlaşdırma



 Arzu olunan produktun müəyyənləşdirilməsi



 Lazımi addımların müəyyənləşdirilməsi

İdarəetmə



 Material və məlumatların toplanması



 Nəticələrin qiymətləndirilməsi

Prezentasiya



 Prezentasiya formasının müəyyənləşdirilməsi



 Prezentasiyanın hazırlanması

Dəyərləndirmə



 Dil və məzmun çatışmazlıqlarının müzakirəsi



 Sonrakı proyektlər üçün nəticə çıxarma

---

29

28

Handbuch | Vernetzt für Nachhaltigkeit

Handbuch | Vernetzt für Nachhaltigkeit

umweltschonend zu verhalten: Im Beruf auf Energiesparen 

oder Abfallvermeidung zu achten und sich in der Gesellschaft 

sich für Natur- und Umweltschutz einzusetzen. Dazu sollte 

Umweltbildung einerseits in allen Schulen verankert werden, 

andererseits sollten auch die Medien ihre gesellschaftliche 

Verantwortung wahrnehmen und über die Relevanz des 

Themas aufklären. 

PRINZIPIEN DER UMWELTBILDUNG

In der Folge wurde in zahlreichen Ländern Umweltbildung 

in den Lehrplänen verankert, mit unterschiedlichen Schwer-

punkten. Übereinstimmung besteht über folgende Prinzipien: 



 

Umweltbildung soll die Wertschätzung der Natur fördern: 

Dazu sollen Schüler/innen die Natur in ihrer Vielfalt und 

Schönheit kennen lernen, sie forschend entdecken. „Nur 

was man kennt, schützt man auch“ – so lässt sich die Über-

zeugung der Naturpädagogik zusammenfassen. Lehrausgän-

ge, Besuche von Schutzgebieten, aber auch Umweltspiele 

im Freien zählen international zum Programm der Umwelt-

bildung. 



 

Umweltbildung setzt Denken in Zusammenhängen voraus: 

Sie stellt Verbindungen her zwischen dem eigenen Handeln, 

den Auswirkungen auf die Umwelt sowie den gesellschaftli-

chen Faktoren. „Vernetztes Denken“ forderte der Kyberne-

tiker und Umweltforscher Frederik Vester. 



 

Denken in Kreisläufen auch bei der Erzeugung von Produk-

ten ist ein weiteres Anliegen. Die Autos der Zukunft müssen 

zu 100% wieder verwertbar sein, fordert etwa der Umwelt-

chemiker Michael Braungart. Dieses Denken will gelernt, 

geübt werden. 



 

Von Beginn an war Umweltbildung handlungsorientiert: 

„Nicht bloß reden, sondern etwas tun“ war das Ziel. Viele 

Aktivitäten in den Schulen folgen diesem Grundsatz: Ab-

falltrennung, Wasser sparen, einen Gemüsegarten anlegen 

oder im Park bei einer Reinigungsaktion mitzumachen sind 

Beispiele dafür.

Ziel der Umweltbildung ist die Handlungskompetenz, ist der 

Erwerb von Befähigungen auf der Basis von Kenntnissen und 

Einsichten, und die daraus resultierende Fähigkeit und Bereit-

schaft, umweltgerecht zu handeln. 

KRITIK UND GRENZEN: IST UMWELTBILDUNG WIRKUNGSLOS?

Fast 40 Jahre später stellt sich die Frage, ob die Zielsetzun-

gen erreicht wurden, ob Umweltbildung dazu beigetragen hat, 

die Umweltsituation zu verbessern. Tatsächlich gibt es viele 

Erfolge: Österreich etwa ist „Weltmeister“ im Abfalltrennen, 

Naturschutz hat einen großen Stellenwert, sechs National-

parks wurden in den letzten Jahrzehnten eingerichtet. Dies 

zeigt, dass ein Bewusstseinswandel stattgefunden hat. 

Aber: Eine Trendwende ist nicht gelungen. Der Energiever-

brauch steigt jedes Jahr weiter, der Verkehr nimmt zu, mehr 

Treibhausgase als je zuvor werden emittiert, die Vielfalt in 

WILLI LINDER

VON DER UMWELTBILDUNG ZUR 

BILDUNG FÜR NACHHALTIGE 

ENTWICKLUNG

Zu allen Zeiten haben sich Menschen über den Zustand 

der Natur, der Tier- und Pfl anzenwelt Gedanken gemacht. 

Bereits in den 70er-Jahren des vorigen Jahrhunderts 

wollte Umwelterziehung nicht bloß über Umweltfragen 

informieren, sondern „ökologische Handlungskompeten-

zen“ vermitteln. Die Gemeinsamkeiten mit der nachhaltigen 

Entwicklung sind nicht zu übersehen. 

UMWELTBILDUNG – DIE 

ANFÄNGE

Brunnen zu verunreinigen war 

im Mittelalter eine besonders 

schwere Straftat. Um 1335, 

vor fast 700 Jahren, wurde in 

Zürich das Fangen von Vögeln 

verboten, damit sie weiter 

schädliche Insekten vertilgen. 

Goethe forderte 1803 „Wenn 

der Naturforscher sein Recht 

einer freien Beschauung und 

Betrachtung behaupten will, so 

mache er sich zur Pfl icht, die 

Rechte der Natur zu sichern …“ 

Doch erst in der zweiten Hälf-

te des 20. Jahrhunderts wurde 

der Schutz der Natur und der Umwelt zu einem vorrangigen 

gesellschaftlichen Thema: Schwere Unfälle in Chemiefabriken 

und von Öltankern trugen ebenso dazu bei wie neue wissen-

schaftliche Erkenntnisse über die „Grenzen des Wachstums“ 

– so der Titel eines Buches. 

Die Einsicht verbreitete sich, 

dass technische Maßnahmen 

nicht ausreichen, die Natur und 

Umwelt zu erhalten, vielmehr 

ist Umdenken, ist Bildung 

erforderlich. Umweltbildung 

wurde vor etwa 40 Jahren zum 

gesellschaftlichen, zum politischen Thema. 

Die erste Internationale Konferenz der UNESCO-Mitglieds-

staaten zur Umweltbildung fand 1977 in Tbilissi statt. Das Ab-

schlussdokument dieser richtungweisenden Konferenz hält 41 

bis heute gültige und wichtige Empfehlungen fest. Umweltbil-

dung soll ihnen zu Folge nicht nur Wissen vermitteln, sondern 

auch sensibilisieren für Umweltprobleme, ganzheitliches, 

fächerübergreifendes Lernen fördern, der Aneignung prakti-

scher Fähigkeiten dienen und zu einer Änderung von Ein-

stellungen und Werthaltungen führen. Die Lernenden sollen 

befähigt und motiviert werden, sich im persönlichen Umfeld 

„Markt der Möglichkeiten“ im Innenhof des  

Goethe-Instituts Georgien

„Wenn der Naturforscher sein Recht einer 

freien Beschauung und Betrachtung behaupten 

will, so mache er sich zur Pfl icht, die Rechte der 

Natur zu sichern …“ 

Johann Wolfgang von Goethe

 inkişaf etdirmək lazımdır: işdə enerjiyə qənaət etmək və ya 

tullantıların qarşısının alınması diqqət yetirmək, cəmiyyətdə 

təbiət və ətraf mühitin müdafi yəsinə çalışmaq. Bunun üçün 

bütün məktəblərdə ekoloji maarifl əndirmə aparılmalı, kütləvi 

informasiya vasitələri öz ictimai borcunu boynuna götürməli 

və mövzunun vacibliyini əhaliyə çatdırmalıdır.

ƏTRAF MÜHİT HAQQINDA MAARİFLƏNDİRMƏNİN PRİNSİPLƏRİ

Nəticədə ətraf mühit haqqında maarifl əndirmə müxtəlif vacib 

məsələlərlə birlikdə bir çox ölkənin tədris planına daxil edildi. 

Yektinliklə növbəti prinsiplər qəbul edilmişdir:



 

Ekoloji maarifl əndirmə təbiətin sərvətlərinin dəyərini başa 

düşməyə təşvik etməlidir: bunun üçün şagirdlər təbiəti 

bütün onun gözəllikləri və müxtəlifl iyi ilə yaxından tanımalı 

və onu özləri üçün kəşf etməlidirlər. “ İnsan nəyi daha yaxşı 

tanıyırsa onu da qoruyur”- təbiət mövzusunda təhsilin şüarı 

məhz belə səslənir. Ekskursiyalar, qoruqlara olan səyahətlər, 

təbiətdə keçirilmiş ekoloji oyunlar beynəlxalq ekoloji maa-

rifl əndirmə proqramına daxildir.



 

Ekoloji maarifl əndirmə səbəb-nəticə münasibətləri arasında 

əlaqə olduğunu hesab edir: O, şəxsi davranış, onun ətraf 

mühitə olan təsiri və ictimai faktorlar arasında əlaqəni 

müəyyən edir. “Əlaqəli düşünməyə” təşvik edən kibernetik 

və ətraf mühit tədqiqatçısı Frederik Vesterdir.



 

Hətta məhsulların istehsalı zamanı belə tsiklik düşünmək. 

Gələcəyin maşınları 100% yenidən dəyərləndiriləbilən ol-

malıdır- Mixael Braungart bunu tələb edir. Belə bir düşüncə 

istifadə edilməlidir, onu öyrənmək lazımdır.



 

Lap əvvəldən ekoloji maarifl əndirmə fəaliyyət üzərində 

qurulmuşdu: “Yalnız danışmaq yox, həmçinin fəaliyyət 

göstərmək” - əsas məqsəd olmuşdur. Məktəblərdə bu isti-

qamətdə keçirilən bir çox fəaliyyətin səbəbi məhz budur: 

tullatıların çeşidlənməsi, su qənaəti, bostan əkilməsi, park-

dakı təmizlik işlərinə yardım etmək bunlara misal ola bilər.

Ekoloji maarifl əndirmənin ətraf mühitə qarşı ədalətli davran-

maq üçün əsas məqsədi fəaliyyət bacarığıdır, biliklər əsasında 

bacarıqların əldə edilməsi və idrak etmə, bundan yaranan 

bacarıq və hazırlıq.

 

KRİTİKA VƏ SƏRHƏDLƏR: HƏQİQƏTƏN DƏ EKOLOJİ MAA-

RİFLƏNDİRMƏ TƏSİRSİZDİR?

40 ildən sonra belə bir sual ortaya çıxır, qarşıya qoyulan 

məqsədə çatılıbmı, ekoloji maarifl əndirmə həqiqətən də 

ətraf mühitin vəziyyətində yaxşılaşmaya səbəb olmuşdur. 

Əlbəttə ki, bir çox uğurlar əldə edilib: Avstriyanı tullantıların 

çeşidlənməsində dünya birincisi hesab etmək olar, təbiətin 

qorunması ən vacib məsələlərdən biri sayılır, son on illikdə 

6 milli park qurulmuşdur. Bütün bunlar göstərir ki, düşüncə 

tərzində dəyişikliklər baş vermişdir. Ancaq bir şeyi dəyişmək 

mümkün olmadı: enerji istifadəsi günü-gündən artır, nəqliyyat 

vasitələrinin sayı artır, daha çox zərərli qaz xaric olunur, 

VİLLİ LİNDER

EKOLOJİ MAARİFLƏNDİRMƏDƏN 

DAVAMLI İNKİŞAF ÜÇÜN 

MAARİFLƏNDİRMƏYƏ DOĞRU

İnsanlar həmişə təbiət, heyvanlar və bitkilər aləminin 

vəziyyəti haqqında düşünmüşlərdir. Ötən əsrin 70-ci 

illərindən başlayaraq ekoloji təhsil qarşısında ətraf mühi-

tin problemləri haqqında yalnız məlumatlandırmağı deyil, 

həmçinin “ekoloji fəaliyyət biliklərini” verməyi də məqsəd 

qoydu. Davamlı inkişafl a olan oxşarlıq burada açıq-aydın 

görülür.

EKOLOJİ MAARİFLƏNDİRMƏ 

- BAŞLANĞIC

Orta əsrlərdə su quyusunu 

çirkləndirmək xüsusilə ağır 

cinayət sayılırdı. 1335-ci ildə, 

təqribən 700 il əvvəl Sürixdə 

quşların ovlanması qadağan 

edildi, çünki onlar zərərli 

həşəratları məhv edirdilər. 

1803-cü ildə Höte deyirdi, 

“Əgər təbiət tədqiqatçısı azad 

müşahidə və incələmə hü-

ququ olduğunu iddia edirsə, 

o, mütləq öz üzərinə təbiətin 

hüquqlarını təmin etməyi 

götürməlidir”. Ancaq yalnız 

20-ci əsrin 2-ci yarısında tə-

biəti və ətraf mühiti qoruma cəmiyyətin daha önəmli mövzu-

larından birinə çevrildi: kimya fabriklərində və neft tanker-

lərində baş vermiş dəhşətli qəzalar da yeni elmi bilklərin 

həmçinin “İnkişafın sərhədləri” adlı kitabın ərsəyə gəlməsinə 

zəmin yaratdı. Belə bir fi kir 

yayılmağa başladı, təbiətin və 

ətraf mühitin qorunması üçün 

texniki tədbirlər kifayət deyil, 

daha çox yenidən düşünmək 

və maarifl əndirmə lazımdır. 

Təxminən 40 ildir ətraf mühit 

haqqında maarifl əndirmə 

ictimai, həmçinin siyasi mövzuya çevrilmişdir.

UNESCO-ya daxil olan ölkələrin ekoloji maarifl əndirmə haqqın-

da birinci beynəlxalq konfransı 1977-ci ildə Tifl isdə baş tutdu. 

Bu yol göstərən konfransın nəticəsi bu günədək də keçərli və 

vacib olan 41 məsləhətdən ibarət bir sənəd oldu. Ekoloji maarif-

ləndirmə insanlara yalnız bilik verməməli, həmçinin onları ətraf 

mühit problemlərinə qarşı həssaslaşdırmalı, tam, mövzulararası 

öyrənməyə təşvik etməli, praktik bacarıqların mənimsənilmə-

sinə xidmət etməli, dəyərlərin və mövqeyin dəyişməsini təmin 

etməlidir. Öyrənənlərdə ilk növbədə öz ətrafl arına olan ekoloji 

davranışda bacarıq və həvəsləndirmə

Gürcüstanın Höte İnstitutunun həyətində 

“İmkanlar bazarı”

---