03-Evliya Chelebiye Gore Guneybati Anadolu (Aydin, Denizli, Muyula)

15 
 
kazaları Sığla Sancağına bağlandı.
46
XVII. yüzyılda Tire’nin Sancak merkezi 
Güzelhisar’ın (Aydın) ise kaza merkezi olduğunu görüyoruz.
47
Ayrıca XVII. 
yüzyılda Aydın Sancağı’nda ki kaza sayısı artmış eski kazalara Bayındır, 
Balyambolu, Keles, Köşk, Amasya ve İnegöl kazaları da eklenmiştir.
48
  Dönemin 
diğer bir kaynağı olan Cihannüma’da ise Aydın Livası’nın sınırları ve kazaları şu 
şekilde verilmiştir. Kuzeyde Manisa, Batıda Sığla, Güneyde Menteşe, Doğuda ise 
Kütahya. Kazalar; Arpaz, Alaşehir, Amasya, Ortakçı, Ayasuluğ (Sığlaya tabi), İnegöl 
(Aydın), Balyambolu, İnebayındır, Birgi, Bozdoğan, Tire, Sart, Sultanhisarı, 
Karacakoyunlu (diğer adı Tire Bölmesi), Kestel (diğer adı Nazlı), Keles, Güzelhisar, 
Köşk, Vakıf, Yenişehir, Gönik, Kestre, Bayramoğlu (Karakoyunlu).
49
1513 yılında Kütahya livası Anadolu eyaletinin merkezi olup 10 kadılık 
bölgesine ayrılmıştır. Bu tarihte Kütahya kadısı Mevlana Sarı Yakubzade’dir. 
Günlüğü ise 90 akçedir. Aydın livası 14 kazadan oluşmakta ve Tire kazası kadısının 
günlüğü 40 akçedir. Menteşe Livası 11 kadılık bölgesine ayrılmış olup Peçin kazası 
kadısı Mevlana Abdullah’ın günlüğü 30 akçedir. 1528 tarihinde ise Kütahya livasının 
merkez kazasının kadısı Mevlana Mehmet Şah’tır. Görev süresi 5 yıl günlüğü ise 150 
akçedir. Aydın livasının Tire ve Güzelhisar kazalarının kadısı Mevlana Abdulganidir. 
Görev süresi 2 yıl 7 ay günlüğü ise 200 akçedir. Menteşe livasının Peçin kazası 
kadısı Mevlana Muhyeddin’dir. Görev süresi 8 ay günlüğü 100 akçedir
50
. 
                                                           
46
Emecen, a.g.m, s.236
47
Akın, a.g.e, s.87
48
  Akın, a.g.e, s.87; Emecen, a.g.m, s.236
49
Kâtip Çelebi, Cihânnüma,(İbrahim Müteferrika Baskısı), s.636
50
M. Çetin Varlık, “Anadolu Eyaleti Kuruluşu Gelişmesi”, Osmanlı(Teşkilat) VI, s.127-128; İlber 
Ortaylı Mahalli halk ile yakınlaşmamaları için kadıların görev sürelerinin kısa tutulduğunu ve bu 
durumun hiyerarşide meydana gelmesi muhtemel olan tıkanıkları önlediğini belirtmiştir. Fakat süre 
konusunda kadıların rütbesi de esas tutulmuştur. Mevleviyet payesine sahip büyük kadılar genellikle 
bir sene, kaza kadıları ise 20 ay süreyle tayin edilmektedir. Bu durum kanunnameler kadar 
uygulamada da kesinlik kazanmış bir durum değildir. ki yukarıda görüldüğü gibi Kütahya kadısının 5 
yıldır görev yaptığı görülmektedir. Bkz. İlber Ortaylı, Hukuk ve İdare Adamı olarak Osmanlı 
Devletinde Kadı, Ankara 1994, s. 16; İ.Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, 
Ankara 1988, s.94.

---

16 
 
BİRİNCİ BÖLÜM
AYDIN SANCAĞI
I. Aydın (Güzelhisar) Merkez Kazası
Seyyahımız hacca gitmek amacıyla çıkmış olduğu yolculuk sonrasında Sakız 
Adası’nı ziyaret etmesinin ardından Ege Denizi’nde irili ufaklı adalar üzerinden 
geçerek Teke Burnu üzerinden tekrar Anadolu’ya çıkmıştır. Sığla Sancağı’na bağlı 
olduklarını söylediği Sivrihisar, Ayasuluğ, Kuşadası yolunu takib ederek Mandalyat 
yönünü takib ederek Aydın Güzelhisarı’na ulaşmıştır. Evliya Çelebi Güzelhisar’ın 
tarihçesi hakkında şu bilgileri vermektedir. “Daha önceleri Cemşid kızlarından Sirye 
adında bir melikenin binası ve tahtı idi. Daha sonra sene (…) tarihinde bizzat 
Aydınbey Oğlu İsa Bey tarafından fethedildi. Daha sonra sene (…) tarihinde Orhan 
Gazi oğluna çeyiz yoluyla yedi parça kaleden bu Güzelhisar teslim edilmiştir. 
Böylece Osmanlı eline geçmiştir.”
51
Evliya Çelebi’nin verdiği bu bilgiler dışında Aydın’ın kısa bir tarihçesini 
vermemiz gerekirse, Tralles Ege Bölgesi’nin en mamur ve zengin şehirlerinden 
birisiydi. Tarih boyunca Lidya, Pers ve İskenderin idaresinden sonra Bergama 
Krallarının merkezi olan şehir 189’da Roma hakimiyetine girdi.
52
Anadolu’nun ilk 
fethinde Türklerin eline geçmiş olan ve ardından I.Haçlı Seferi’nden biraz sonra, XII. 
asrın başında tekrar Bizans’ın eline düşen Tralles, Türk ucuna yakın olması 
dolayısıyla, ara sıra akınlara maruz kalmakta idi. 1148 senesinde Fransa Kralı VII. 
Louis kumandasında yapılan II. Haçlı seferi sırasında Türk üşkesine girmek için 
Menderes Vadisi’ni takib etmiş, bu şehre uğramayıp Laodikya’yı geçtikten sonra 
Sultan I. Mesud’un kuvvetleri tarafından perişan edilmiştir.
53
Bizanslılar tarafından 
bölge geri alınmışsa da 1177’ye doğru II. Kılıçarslan’ın kuvvetleri tarafından zapt
edildi, fakat hemen sonra İmparator Manuel burayı geri almayı başardı. Şehir 1280’e 
                                                           
51
Seyahatname, s.79
52
Emecen, a.g.m, s.235
53
Darkot, a.g.m, s.62

---

17 
 
doğru sahil beyi Menteşe Bey’in akınlarına uğradı ve mücadeleler sırasında harap 
oldu. 1282’de Menteşe Bey tarafından kesin olarak Türk hakimiyeti altına alındı.
54
Anadolu Selçuklu Devleti’nin son zamanlarında bir süre Menteşe Bey’in 
damadı ve Batı Anadolu’nun bir kısım sahillerinin fatihi Sasa Bey’in elinde kalan 
şehir,
55
Aydınoğlu Mehmed Bey tarafından ele geçirildi. Mehmed Bey her ne kadar 
beyliğin kurucusu olarak geçiyorsa da, "Aydınoğulları" isminin diğer beyliklerde 
(Menteşe, Germiyan, Karaman, Saruhan) olduğu gibi aşirete ya da kurucusuna 
izafeten verilmiş olduğunu sanıyoruz. Kitabelerde, sürekli olarak "Aydın oğlu" ve 
"Aydın kızı" tabirlerine rastlanması, somut bir bulgu olarak soyun başının "Aydın" 
isimli bir şahsiyete dayandığına işaret etmektedir. Bu nedenle, Mehmed Bey'in 
beyliği, babası ya da ecdadından biri olarak kabul edilebilecek bir şahsiyet adına 
kurmuş olması güçlü bir ihtimaldir.
56
Aydınoğlu Mehmed Bey tarafından fethinin 
ardından Güzel-Hisar adını alan bu şehre, bu Mehmed Bey’in aile ve belki soy 
ismine nisbetle, Aydın Güzelhisarı denmiş olabilir.
57
Aydınoğulları döneminde şehir 
ovaya doğru bir gelişme göstermiştir ve Aydınoğullarının önemli şehirlerinden biri 
olmuştur.
58
İlk olarak Yıldırım Bayezid döneminde Osmanlı hakimiyetine alınan 
Aydın Timur’un Anadolu’yu istilası sırasında yeniden Aydınoğulları’nın eline geçti. 
1426 yılında II. Murad burayı kesin olarak Osmanlı topraklarına katmıştır.
59
1. İdari Yapı
Evliya’nın ifadesine göre “Güzelhisar, Aydın Sancağı Paşası’nın hassıdır. 
Voyvodalıktır, yüz elli akçe şerif kazadır. Nahiyesi kuradır.
60
Şeyhülislamı, 
nakibüleşrafı, ayan ve eşrafı, ulema ve sulehası, eimme ve hutebası, meşayihi gayet 
                                                           
54
Darkot, a.g.m, s.62; Emecen, a.g.m, s.235
55
Paul Wittek, Paul Wittek, Menteşe Beyliği. 13 ve 15 ini Asırda Garbî Küçük Asya Tarihine ait 
Tetkik, (çev. O.Ş. Gökyay), Ankara 1986, s.17-18-26-36
56
 
Himmet Akın, Aydınoğulları Tarihi Hakkında Bir Araştırma, Ankara 1968, s.7-14
57
Darkot, a.g.m, s.63
58
Emecen, a.g.m, s.235
59
Darkot, a.g.m, s.63; Emecen, a.g.m, s.235
60
Seyahatname, s.80

---