0g9az(1-6)esas
Yüklə 3,99 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türk xalqlarının dini mənsubiyyəti
- Xəritə üzrə iş 1 4 2 3
134 Türk xalqlarının dini inanclarında da Avropa, Asiya mədəniyyətlərinin izi aydın görünür. Qədim türk xalqları Tenqriyə, yəni Tanrıya inanırdı. Onların fikrincə, Tenqri “Əbədi Səma Ruhu” idi. Qonşu sivilizasiyaların inkişafı türk xalqlarının dini inanclarının təsiri altına düşməsinə və müxtəlif dinlərin yayılmasına səbəb oldu. Türk xalqlarının dini mənsubiyyəti D i n l ə r İslam Buddizm Şaman Xristian İudaizm türklər azərbaycanlılar tatarlar özbəklər qazaxlar qırğızlar türkmənlər tuvalılar xakaslar altaylar qaqauzlar çuvaşlar karaimlər krımçaqlar Fərqli sivilizasiyalar arasında ticarət əlaqələrinin türk torpaqlarından keçməsi on- ların iqtisadi həyatına təsirsiz qalmamışdır. Tarixən “İpək yolu” adlandırılan ticarət əlaqələri bu ərazilərdə iri şəhərlərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Türk tacirləri Av- ropada ehtiyac duyulan Çin və Hindistan mallarının mübadiləsində fəal iştirak edir və sürətlə varlanırdılar. Bu isə türk dövlətlərinin iqtisadi, sosial və mədəni səviy- yəsinin yüksəlməsinə imkan verirdi. Türk xalqları Avrasiyada təqribən 12 mln. km 2 ərazidə yayılmışlar. Hazırda türk xalqlarının 6 müstəqil dövləti mövcuddur: Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qır- ğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan. Bəzi türk xalqları müəyyən özünüidarə hüquq səlahiyyətləri olan dövlət qurum- larına malikdir. Onların əksəriyyəti Rusiya Federasiyasında aşağıdakı regionlarda yerləşir: Sibir regionunda – Altay, Tuva, Xakasiya, Saxa – (Yakutiya); Ural-Volqa- boyu regionunda – Başqırdıstan, Tatarıstan, Çuvaşıstan; Şimali Qafqaz regionunda – Kabarda-Balkar, Qaraçay-Çərkəz. Çin Xalq Respublikasının tərkibindəki Sın- tszyan-Uyğur Muxtar Vilayəti də türk dövlət qurumlarından biridir. Bəzi türk xalqları isə yaşadıqları ərazilərdə yerli xalqlar hesab edilir. Onlar dövlət qurumuna malik olmayıb, Rusiya, İran, İraq, Əfqanıstan, Gürcüstan, Suriya, Ukray- na, Bolqarıstan, Macarıstan, Yunanıstan, Latviya və digər ölkələrin ərazisində yaşa- yırlar. Müstəqil türk dövlətləri İdarəetmə hüququna malik olan türk qurumları Yerli türk xalqları Xəritə üzrə iş 1 4 2 3 Türk dövlət qurumlarının yerləşdiyi regionları və oradakı muxtar respublikaları sadalayın: 135 • V fəsil • Qədim və müasir sivilizasiyalar • 5 Türk dövlətlərinin əksəriyyəti təbii ehtiyatlarla – neft, qaz, dəmir filizi, daş kömür və s. ilə zəngin, iqlimi kənd təsərrüfatı üçün əlverişlidir. Azərbaycan, Türkmənistan, Qazaxıstan, Özbəkistan kimi ölkələrə dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin marağı da bununla əlaqədardır. Hazırda türk dövlətləri dünyanın ən nəhəng layihələrində iştirak edir. 1. Mətndən istifadə edərək cədvəli tamamlayın: Müstəqil türk dövlətləri Rusiya Federasiyası tərkibində olan türk dövlət qurumları Çin Xalq Respublikasının tərkibində olan türk dövlət qurumu Sibir Ural-Volqaboyu Şimali Qafqaz 2. Xəritə-sxemdə rəqəmlərlə qeyd olunan Rusiya Federasiyası ərazisindəki türk dövlət qurumlarını sadalayın, orada yaşayan xalqların hansı irqə mənsub olduğunu tapın: 3. Yerli türk xalqlarının yayıldığı ölkələrin iqtisadi inkişafını müqayisə edin. Biliklərin tətbiq edilməsi və yoxlanılması Azərbaycan dilinə daxil olan alınma ərəb, fars, rus və ingilis sözlərinə aid nümu- nələr yazın və təqdim edin. Dərsdən sonra 136 A ZƏRBAYCANIN SİVİLİZASİYALARARASI MÖVQEYİ Azərbaycanın ərazisi antik dövrlərdən “Böyük İpək yolu”nda olduqca önəmli, strateji mövqeyə malik bir region kimi qiymətləndirilir. Ölkənin Şərq və Qərbi bir- ləşdirən ticarət yolları üzərində yerləşməsi Bərdə, Şamaxı, Gəncə, Şəki, Ərdəbil, Təbriz, Naxçıvan şəhərlərinin inkişafına güclü təsir etmişdir. Müasir dövrdə Azərbaycan zəngin mədəniyyətə məxsusdur. Bu mədəniyyətə bir- birindən fərqli qonşu sivilizasiyaların təsiri də olmuşdur. Azərbaycanda mövcud olan müasir mədəniyyət uzun zaman ərzində formalaşmışdır: – Azərbaycan xalqı tarix səh- nəsinə təxminən e.ə. III minil- liyin ortalarında çıxmışdır. Azə- rbaycan xalqının formalaşma- sında Mərkəzi Asiyadan Qərbə doğru geniş miqyasda köç edən oğuz, qıpçaq, qarluq və digər türk tayfaları mühüm rol oyna- mışdır. 38 Azərbaycan Respublikasının coğrafi mövqeyi Xəritə üzrə iş A V R O P A A S İ Y A Avropa və Asiya arasında sərhəd bütün dövlətdə mübahisəli olmuşdur. Aşağıdakı xəritə-sxemdə iki qitə arasında müxtəlif illərdə qəbul edilmiş sərhəd xətləri təsvir olunmuşdur. Avropa və Asiya arasında müxtəlif vaxtlarda qəbul edilən sərhəd xətləri Ptolomey və Strabona görə. 1964-cü il. Londonda Beynəlxalq Coğrafiya Konqresində qəbul olunmuş qərara görə. 2015-ci il. Rusiya, Qazaxıstan və Azər- baycan coğrafiya- çılarının Beynəlxalq Coğrafiya İttifaqına verdikləri təklifə görə. Müzakirə edin: – Sərhədlərin hansı coğrafi obyektlərdən keçdiyini müəyyən edin. Sizcə, ən düzgün sərhəd xətti hansıdır? Yüklə 3,99 Kb. Dostları ilə paylaş:
|