1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar
Azərbaycan və Türkiyə QHT-ləri arasında əlaqələr
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
149 Azərbaycan və Türkiyə QHT-ləri arasında əlaqələr şübhəsiz, xarici siyasət və eyni zamanda dövlətin digər dövlətlərlə ikitərəfli münasibətləri də qeyri-hökumət təşkilatları (QHT) adlandırılan strukturların təsir sahəsinə daxil olmağa başladı. Əvvəlki mərhələyə dair az sayda nümunələr olsa da, qeyri-hökumət təşkilatlarının xarici siyasətdə iştirak etməsi daha çox II Dünya müharibəsindən sonrakı dövrə təsadüf edir. Bu prosesi iki mərhələyə ayırmaq mümkündür. Birinci mərhələ soyuq müharibənin başladığı, ikinci mərhələ isə soyuq müharibənin sona çatdığı dövrdür. II Dünya müharibəsindən sonra (soyuq müharibənin başladığı dövrdə) beynəlxalq qurumların və QHT-lərin beynəlxalq münasibətlərin yeni elementi kimi ortaya çıxması ənənəvi diplomatiya anlayışının dəyişməsinə səbəb olub. QHT-lərin xarici siyasətdəki rolunun müasir səviyyəyə çatması isə birbaşa soyuq müharibədən sonrakı mərhələyə aiddir. Bu, bir tərəfdən beynəlxalq münasibətlərin təbiətinin dəyişməsi ilə əlaqəli olub, digər tərəfdən ölkələrin yaşadıqları dəyişikliklərdən və ehtiyaclardan qaynaqlanıb. Yuxarıda da qeyd edildiyi kimi, demokratik transformasiyalar, iştirakçılıq və yaxşı idarəetmə qeyri-hökumət təşkilatlarının siyasi qərarvermə mexanizmində və eyni zamanda, xarici siyasətdə iştirakını zəruri edib. Dövlətlər yalnız digər hökumət və ya beynəlxalq təşkilatları deyil, xarici ictimai rəyi də nəzərə alan siyasətləri inkişaf etdirmək məcburiyyətində qalıb. Bunun nəticəsində klassik diplomatiya anlayışından və terminlərindən əlavə olaraq ictimaiyyətin, medianın, informasiyanın, ictimai rəyə təsirin və gündəmin müəyyənləşdirilməsinin əhəmiyyətinin artması QHT-lərə yeni imkanlar yaratmışdır. Ümumiyyətlə, bu qeyd olunanlar nəticəsində xarici siyasətdə sadəcə dövlətlər deyil, ictimai rəy, media, QHT-lər, ictimai xadimlər, elm adamları və ziyalılar, iqtisadi güclər (milli və beynəlxalq/beynəlmiləl şirkətlər), dövlətin üzvü olduğu və olunmasını hədəflədiyi beynəlxalq qurumlar, imzalanan və imzalanması planlaşdırılan beynəlxalq və regional anlaşmalar, dini liderlər və qurumlar xarici siyasətdə təsir və təzyiq vasitəsi kimi iştirak etməyə başlayıb. QHT-lər fəaliyyətlərini xarici siyasət kontekstində müxtəlif formalarda həyata keçirməyə çalışıblar. Onlar dövlətlə əməkdaşlıq edərək, rəsmi siyasətin tamamlayıcısı kimi bəzi sahələrdə fəaliyyət göstərirlər. QHT- lər, xüsusilə, dövlətin xarici siyasətində boş saxladığı, ya da çox maraq göstərmədiyi sahələr üzrə fəaliyyət göstərirlər. Onlar xarici siyasət mövzularında qərar qəbul edən orqanlarla əməkdaşlıq edir, bu orqanlara mütəxəssis dəstəyi verir, ictimaiyyəti istiqamətləndirmə mövzusunda köməklik göstərirlər. QHT-lər rəsmi dövlət siyasətinin təsirinin az olduğu ölkəyə bu və ya digər yollarla təsir göstərməyə çalışırlar. Məsələn, QHT- 150 Azərbaycan və Türkiyə QHT-ləri arasında əlaqələr lər xarici siyasətin hədəfinə (digər ölkənin ictimaiyyəti, siyasətçiləri və mediasına) xitab edərək, bu yolla təsir etməyə cəhd göstərirlər. QHT-lər beynəlxalq qurumlar vasitəsilə də (birlikdə layihələr həyata keçirməklə və s.) effektiv fəaliyyət göstərməyə çalışırlar. Vurğulamaq istərdik ki, bəzi dövlətlər QHT-ləri digər ölkələrin daxili siyasətinə müdaxilə vasitəsi kimi istifadə edir, nəticədə bəzi dövlətlər də bu mövzuda ciddi narahatlıqlar keçirirlər. Xüsusilə, postsovet məkanında bu mövzuda ciddi narahatlıqlar dilə gətirilir. Demokratiyadan çəkinən və QHT-lərin xarici ölkələr tərəfindən birbaşa olmayan təsir vasitəsi kimi istifadəsi barədə məlumatlara sahib olan idarəçilər ictimai qurumlarla sərt rəftar edirlər. QHT-lər Türkiyə və Azərbaycanın xarici siyasətlərində yuxarıda qeyd edilənlər çərçivəsində, xüsusilə, gözlənilməz proseslər baş verdiyi zaman daha çox əhəmiyyət qazanmışlar. Məsələn, Türkiyənin ətrafındakı regionlarda baş verən proseslər bu ölkədəki müxtəlif təbəqələri, yəni fərqli etnik, dini, dil, mədəni, coğrafi (məsələn, qafqazlı və s.), ideoloji və s. icmaları hərəkətə keçirib. Türkiyədə yaşayan müxtəlif təbəqələrin özlərini yaxın hiss etdikləri coğrafiyalarda baş verənlər, yaşanan müxtəlif problemlər (Bosniya-Herseqovinada yaşananlar, Ermənistanın Azərbaycan ərazilərini işğal etməsi, Fələstin problemi, Çeçenistan müharibəsi, Kosova problemi, Abxaziya problemi, İraqda yaşananlar və xüsusilə türkmənlərin vəziyyəti, uyğurlarla əlaqədar problemlər, Kəşmir problemi, Krım türklərinin və Ahıska türklərinin vəziyyəti və s.) və müxtəlif hədəflər (AB üzvlüyü, türk dünyasının inteqrasiyası, müsəlman dünyasının birliyi, avrasiyaçılıq və s.) ötən əsrin 90-cı illərində Türkiyədə xarici siyasətin “ictimailəşməsinə”, cəmiyyətin xarici siyasət mövzularına marağının artmasına və müxtəlif vasitələrlə xarici siyasətdə qərar qəbuluna təsir etməsinə səbəb olub. Bununla yanaşı, bir az qlobal, bir az da milli səbəblərə görə xarici siyasət soyuq müharibə dövrünün standart qəlibindən kənara çıxıb. İqtisadi, ictimai və siyasi liberallaşmanın təsirləri də hiss edilib. Xarici siyasətdə rəsmi olmayan vasitələrin öhdəçilik daşıması dövlətdən rol “oğurlama” kimi şərh olunur və düşünmək olar ki, bu, xarici siyasətdə yeni kanalların açılmasını təmin edir. QHT-lər Türkiyənin qardaş toplumlarla əlaqələrində - Qarabağ, Çeçenistan və Bosniya-Herseqovina nümunələrindən göründüyü kimi müharibələrdə, Abxaziyada olduğu kimi dövlətin rəsmi siyasətinə paralel siyasətin inkişaf etdirilməsində əhəmiyyətli bir vasitə funksiyası daşıyıb. Hazırda beynəlxalq əlaqələr o qədər ictimailəşib ki, bir ölkə (o cümlədən Türkiyə) ikinci bir ölkə ilə əlaqələrini müəyyən edərkən yalnız daxili və Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|