1 Willem F. van Eekelen

 

553

hüquqlarının hədsiz dərəcədə  məhdudlaşdırılmasının  əleyhinədir və  əlavə olaraq, 

Birlik hesab edir ki, hərbçilərin mülki cəmiyyətə asan keçmək hüquqları olmalıdır. 

Ümumiyyətlə, Macarıstan silahlı qüvvələrin üzvlərinin mülki hüquqlarını  və 

azadlıqlarını qorumaq üçün çox sayda mexanizmlər vardır.Konstitusiyadan başla-

yaraq Hərbçilərin Leqal Statusu haqqında Akt-a qədər, ölkə daxili qanunlar və hər-

bi təlimatlar hüquq və azadlıqları təmin edən beynəlxalq sazişlər və tövsiyələrə uy-

ğun gəlir. Əsgərlər və xüsusilə də komandirlər bu hüquqlara həssas olmaları haqda 

təlim keçirlər. Baxmayaraq ki, bu mexanizmlər və daha ümumi desək, müdafiə 

strukturları üzərində “vertikal” demokratik nəzarət bu baxımdan qanun aliliyini tə-

min edir,təmsilçi təşkilatlara, təşkilatlanmaq üçün və  əsgərlərin hüquqlarının və 

maraqlarının qorunmasını yaxşılaşdırmaq tədbirləri görmək üçün imkan verilir. 

 

• 

NATO-nunTəlim və Təhsilə Təsiri 

 

Macarıstanın NATO üzvlüyü ilkin mərhələdə onun silahlı qüvvələrinin ümumi 

potensialının dəyişməsinə az təsir etdi; daha çox,üzvlük, konkret standardlar və 

prosedurlarl təmin etdi və  və onlardan istifadə edərək Macarıstan konkret milli 

proqramlar və prioritetlər hazırlaya bilərdi.NATO-nun məcbur etdiyi,struktur və 

material dəyişikliklərdən başqa,çox sayda təhsil yönümlü tədbirlərdə iştirak etməsi-

nə baxmayaraq,ilkin mərhələlərdə NATO ilə bağlı təhsil silahlı qüvvələrin potensi-

alını əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırmadı.  Nəticədə,Macarıstan höküməti dil öy-

rətmə mərkəzi yaradılması haqqında qərar verdi;təlim vəsaitlərinə NATO doktrina-

larını salmaq üçün komitə qurdu;müəyyən mövzular üzrə NATO standardlarını tət-

biq etməyə məsul olan yüksək səviyyəli təlimatçılar təyin etdi; və hərbi məktəblə-

rin üç aydan bir fəaliyyəti və NATO-ya inteqrasiya səviyyəsi haqqında hesabat ver-

məsini təmin etdi. Bu cür addımların nəticəsində, Macarıstanda hərbi təhsil 2001- 

ci ildən başlayaraq NATO standardlarına uyğun inkişaf etdi. Təhsil və təlim arasın-

da olan mühüm fərqi göstərərək,Macarıstan təlim sistemi, Macarıstanda tam könül-

lülük sisteminin yaradılmasına və  dəyişən daxili təhlükəsizlik mühitindən doğan 

yeni tapşırıqlara cavab olaraq indiki zamanda əsas dəyişikliklərə məruz qalır. İndi-

ki xidmət zamanı əsgərlərin təlimi əvvəlki dövrlərdəkindən daha çoxdur(digər xid-

mətlər,məsələn təmizlik və gözətçilik işləri könüllü əsgərlər tərəfindən apaılmır) və 

təlimlər geniş mənada NATO rəhbərliyi altında gedən və digər beynəlxalq əməliy-

yatlara,əsasən də sülhü dəstəkləyən əməliyyatlara fokuslanır. Yeni sistemdə sülhü 

dəstəkləyən əməliyyatlara(SDƏ) hazırlıq,əsgərlərin ilkin təlimi ilə eyni vaxtda baş-

layır,çünki onların hər biri istənilən zaman bu cür missiyada xidmət etməyə hazır 

olmalıdır. 

Demokratikləşmənin yaratdığı daxili dəyişikliklərə və həmçinin,xarici təsirlərə  

cavab olaraq,parlament və digər mülki hakimiyyət silahlı qüvvələrin kadr siyasəti-

---

 

554

nə və idarəetməsinə qanunlar,müəyyən edilmiş demokratik strukturlar və onu təmi-

nat altına alan şəffaf prosedurlarla nəzarət edir. Ordunun kadr strategiyası milli təh-

lükəsizlik və  hərbi təhlükəsizlik strategiyaları üzərində qurulmuşdur.Macarıstan-

da,kadr idarəetmə sisteminin transformasiyası demokratk normalara uyğundur və 

getdikcə də peşəkar tələblərə uyğunlaşır. Macarıstan hərbi kadrlarının təlim və təh-

sili getdikcə daha çox NATO tələblərini qəbul edir və Macarıstanın Praqa öhdəlik-

lərinə uyğun olaraq hərbi potensialını artırır. Müdafiə nazirliyi və Baş Qərargah tə-

rəfindən qurulmuş əlaqədar struktur və proqramlar,silahlı qüvvələrin NATO ilə tam 

uyğunluğunu əldə etmək və sülhü dəstəkləyən əməliyyatlara səmərəli kömək məq-

sədi güdür. Buraya,NATO doktrinaları,standardları və beynəlxalq hüquq və saziş-

lərə uyğun olan birləşmiş təlim və təhsil sistemi daxildir.  

 

• 

Maliyyə Planlaşdırması və Müdafiə 

 

Müdafə xarakterli xərclərin əksər ölkə iqtisadiyyatında əhəmiyyətli yer tutma-

sına görə, başqa çox az hökümət işləri həm dövlət strukturları daxilində,həm də ge-

niş mülki cəmiyyət tərəfindən bu dərəcədə nəzarət və gözdən keçirmə mexanizmlə-

rinə  məruz qalır. Adətən,müdafiə sahəsində çalışanlar fəal  əhalinin 2% -ni təşkil 

edir, ona da ÜDM-nin 1%-dən çoxu və ya bütöv hökümət xərclərinin 4%-dən çoxu 

xərclənir. Soyuq Müharibənin bitməsi dövlət,bazar və vətəndaş cəmiyyəti arasında-

ki balansı  dəyişdi, Müdafiə nazirliyi daxil olmaqla hökümət idarələrinin işlədiyi 

mühiti dəyişdi. Ölkədaxil  ictimaiyyət  və beynəlxalq subyektlər müdafiə sektorun-

da yüksək etika standardları,şəffaflıq və hesabatlılıq tələb edirlər və silahlı qüvvə-

lərdə yaxşı idarəçilik tələblərinə davamlı inkişaf prosesinin bir hissəsi kimi baxır-

lar. Harı-Bukur Markunun yazdığı “Müdafiə Sektorunda Maliyyə Planlaşdırması 

və Ehtiyatların   Ayrılması “ bu dəyişən mühitdən danışır və göstərir ki, müdafiə 

nazirliyi indi illik büdcə məhdudiyyətləri,şəffaflıq və yoxlamalarla üz-üzə olmalı-

dır. Marku maliyyə planlaşdırması və resurs ayrılmasını daha səmərəli və məhsul-

dar edən prosedurları,o, cümlədən, planlaşdırma mexanizmləri,sistemin hesabatlılı-

ğını istiqamətləndirən prinsiplər,maliyyə planlaşdırması üçün əsas proseslər və re-

surs ayrılmalarını əhatə edən dilemmaları nümunə gəririr.  

 

•  Planlaşdırma və Ehtiyatlar Ayrılması Strukturları 

 

Marku, düzgün olaraq aydınlaşdırır ki,müdafiə maliyyə planlaşdırması  və re-

surs ayrılması müdafiə planlaşdırmasının geniş konsepsiyasına daxildir və o da 

Avropa ölkələri üzrə  əhəməiyyətli dərəcədə  fərqlənir. Baxmayaraq, o, müdafiə 

planlaşdırmasının, siyasət formalaşdırılması, güc planlaşdırması və resurs ayrılma-

sını geniş şəkildə əhatə edən təşkilatlar və təsisatlardan təşkil olunduğunu ümumi-

---