1 Willem F. van Eekelen

 

546

yoxdur.  İcra orqanları nümayəndələri və  işçilərinin parlamentə hesabat vermələri 

tələbinə cavab olaraq,bir qayda olaraq,bütün kabinet üzvləri,parlament komitələri 

qarşısında çıxış etməlidirlər; onlar dinləmələrdə iştirak etməyə çağırıla bilər və on-

lar suallara cavab verməlidirlər. Praktiki olaraq, müdafiə nazirinin ölkə parlamenti 

ilə təmasa girməsi incə və mürəkkəb məsələdir. Bütün parlamentlərin daimi komi-

tələri vardır,lakin müdafiə komitələri onların arasında nüfuzlu sayılır və bir çox nü-

fuzlu parlamentarlar bu komitədə təmsil olunmaq istəyirlər. Keçid dövrü yaşayan 

ölkələrin öyrəndikləri mühüm təcrübələrdən biri,hökümətin müdafiə sektoru üzə-

rində səmərəli nəzarət saxlaması üçün az-az hallarda təcrübəyə sahib olduğu görü-

nür, o dərəcəyə qədər ki,müdafiə nazirlikləri çox zaman hərbi zabitləri nəzarət və 

müşahidə tapşırıqları ilə  işə götürür. Digər tərəfdən,az-az qanunvericilər hərbi və 

təhlükəsizlik tələbatlarını şərh etmək və qiymətləndirmək qabiliyyətində olur və o 

dərəcədə ki,bəzən onlar müdafiə strukturlarına müraciət edirlər ki, müəyyən nəza-

rət funksiyalarını yerinə yetirsinlər,halbuki bu funksiyaları qanunvericilərin özləri 

yerinə yetirməlidir. Trapansın müşahidələrinin mərkəzində o durur ki, müdafiə na-

zirlikləri ordunun təcrübələri ilə rəqabətdə olan təcrübə və bacarıq inkişaf etdirmə-

yənəcən demokratiyanı sarsıtmaq potensialı mövcuddur. 

 

•  Nazirlik və Hökümət 

 

Avtoritar rejimlərin nüfuzu daha da açıq ifadə olunan keçid dövlətlərində,mü-

dafiə nazirlikləri,xüsusilə maraqlı mühitdə hərəkət etməlidirlər. Trapans müəyyən 

narazılıqla qeyd edir ki,o ölkələr ki,NATO və AB-nə eyni zamanda üzv olmaqla 

müxtəlif məqsədlərə çatmaq istəyirlər,hələ  də öz rəqabətdə olan və  əməkdaşlıq 

edən nazirlikləri arasında tam fəaliyyət inteqrasiyası  əldə etməyiblər. Faktiki ola-

raq,indiki namizədlərin bu məşhur beynəlxalq təşkilatlarla işlərinin hesabatı, şişir-

dilmiş bürokratiyanın koordinasiyalı siyasət apara bilməməsi ucbatından, qərarların 

əsasən elita tərəfindən verildiyini göstərir. Yeni demokratikləşmiş mühit, təhlükə-

sizliyin milli kontekstdə nədən ibarət olduğunun geniş anlamını tələb edir və hökü-

mətlərin ümumi məqsədlərə doğru necə işləməsini tələb edir. Bu kontekstdə,müda-

fiə nazirlikləri,avtoritar sistem zamanında çoxuna nəzarət etdiyi digər təhlükəsizlik 

agentlikləri ilə indi qarşılıqlı əlaqədə olmaq məcburiyyətindədir. Müdafiə nazirlik-

ləri ilə hökümətin digər təhlükəsizlik təsisatları arasında məcburi qarşılıqlı əlaqənin 

bütün nyuanslarını yekunlaşdırmaq çətin olsa da,çox hallarda idarələr arası əmək-

daşlığı məcbur edib şablon halına salan bir çox sistemli proseslər qalmaqdadır. 

 

 

 

 

---

 

547

 Nazirlik və Cəmiyyət 

 

Təəccüblüdür ki,əksər keçid dövrü yaşayan ölkələrdə,cəmiyyətin silahlı qüvvə-

lərə münasibətini etibarlı şəkildə ölçə bilən imkanlar var idi. Cəmiyyətin təhlükə-

sizlik aparatına böyük təsirinin olduğunu və olmalı olduğunu qəbul etsək,əksər hal-

larda, bu qüvvələrin avtoritar sistem dönəmində repressiv rol oynamasına baxma-

yaraq, cəmiyyət,öz ordusuna qarşı yüksək hörmət və inam göstərir.Digər tərəf-

dən,cəmiyyətin bu cür ümumi münasibəti,daha kiçik və məcburi ümumi çağırış yo-

lu ilə yox, seçmə yolu ilə daha peşəkar qüvvələrin hazırlanması arzusu ilə yumşalır. 

Liberalllaşma yolu tutan ölkələrdəki müdafiə nazirlikləri maksimum ictimai çıxış 

əldə etmək üçün həm ənənəvi və həm də yeni media formalarından istifadə etmək-

də tərəddüd etmirlər,lakin onların fəaliyyəti inkişaf etmiş çoxlu ölkələrdən hələ də 

geridə qalır.Trapans,NATO-nun, tərəfdaşlıq edən ölkələr haqqında, həmin ölkələ-

rin müdafiə nazirliklərinin öz cəmiyyətlərinə yaydığı informasiyadan daha çox in-

formasiya yaydığını bildirir. Onun, keçid dövrü yaşayan ölkələrin praktikaları əsa-

sında müşahidələri bu ölkələrdə demokratik standardların pozulduğunu deyir. Cə-

miyyətin ehtiyacları və tələblərinə cavab verməmək çatışmamazlığı dərhal və ciddi 

diqqətə ehtiyac duyur. 

 

•  Qərb Tələblərininn Qarşılanması 

 

Son və yəqin ki,keçid dövrü yaşayan ölkələrin müdafiə nazirliklərinə ən böyük 

kənar təsir, Qərb ölkələrinin və  təşkilatlarının və xüsusilə  də, NATO-dan gələn  

yardım proqramlarıdır. Proqramların çoxunun yaxşı  qəbul edilməsinə baxmaya-

raq,onlar səmərəliliklərinə mane olan problemlərlə də dolu ola bilər. Bunların için-

də əsas olanı odur ki,kənar ekspertlər hədəf ölkənin müdafiə problemlərini və daxi-

li narahatlıqlarını ola bilsin ki,bilməsinlər,onlar sadəcə öz sistemlərini yaxşı bilir-

lər.Digər tərəfdən, bu ekspertlərin ölkə daxilində qaldığı qısa müddət, onlara, daxili 

ehtiyacları,şəxsiyyətləri və dinamikanı başa düşməyə imkan vermir. Müdafiə Na-

zirliyi,NATO və AB-ə girmək səylərinin önündə olduğu halda,fərdlərlə işləmək ki-

mi ziddiyyətli tapşırıqlarla üzləşməlidir və onlar da faktiki olaraq hərbi potensialı 

və hərbi gücləri təkmilləşdirmək üçün edilən səylərin qarşısında maneə  ola bilər. 

Yeni müdafiə nazirliklərinin mübarizə aparmalı olduğu təşkilati amillərin öyrə-

nilməsi(yəni, başqa idarələr,cəmiyyət və dövlətə kənar olan qüvvələr) yeni ölkələ-

rin üzləşdiyi qarışıq və çətin real dünya mühitini nümayiş etdirir.Belə nəticəyə gəli-

nir ki, keçid dövrü yaşayan yeni ölkələr başqalarının keçmişdə etdiyi səhvləri tək-

rar etməsinlər. 

 

 

---