1 Willem F. van Eekelen

 

541

həyata keçirməkdə çevikliklə bərabər,bilməlidirlər ki,qanunvericilik orqanları izlə-

məkdə davam edir. 

 

•  Şəffaflıq 

 

Şəffaflıq konsepsiyası, hökümət siyasətlərinin və praktikalarının vakkumda ha-

zırlanmadığını təmin edir. Əvəzində,milli təhlükəsizliyi təmin etmək üçün mümkün 

olan dərəcəyə  qədər,müdafiə  məsələləri ilə bağlı qanunvericilik orqanlarının  əsas 

funksiyası müdafiə fəaliyyətləri və xərcləri haqqında müzakirə aparmaq və hesabat 

vermək mandatıdır. Müdafiə məsələləri üzrə,hökümətlə onun vətəndaşları arasında 

konsensus  qurmaqdan əlavə,şəffaflıq,mövcud şəraitlər və məhdudiyyətlər daxilin-

də optimal qərarların qəbul edilməsini təmin edir. Əlbəttə, müdafiə və təhlükəsizlik 

sahəsində şəffaflığın olmaması hökümət və qanunvericilik orqanları arasında daha 

çox problemlər yarada bilər,xüsusilə  də,mülki sektorun iştirakı  təsirli və davamlı 

olduğu yerlərdə. 

Son on illiyin dəyişən təhlükəsizlik mühiti,qanunvericiləri müdafiə və təhlükə-

sizlik məsələlərinə necə yanaşmağı daha da çevik və cəld olmağa məcbur etmişdir. 

Bu yeni təhlükəsizlik missiyaları arasında aşağıdakılar vardır:münaqişələrin qarşı-

sının alınması,demokratikləşmə,insan hüqurlarını qorumaq və inkişaf etdirmək. 

Daha konkret olaraq,əksər yeni qanunvericilik orqanları  təhlükəsizlik xərclərinin 

təkmilləşmiş idarəetməsinin qısa müddətli məqsədləri ilə,ordunun siyasətdən rəsmi 

olaraq çıxarılması üzrə danışıqlarla,müdafiə strukturlarının daxili təhlükəsizlik rol-

larının ayrılması ilə və artıq kadrların tərxis edilməsi və cəmiyyətə yenidən inteqra-

siya edilməsi məsələləri ilə üzləşirlər.  

Bu cür dəyişən təhlükəsizlik şərtləri və missiyaları altında, parlamentarlar, mü-

dafiə komitələri gedişləri və plenar iclasları üçün aydın  şəkildə müəyyən edilmiş 

prosedurlara riayət edərək, hərtərəfli və ardıcıl yanaşmanın üzərində durmalıdırlar. 

Birincisi,onların höküməti, özünün təhlükəsizlik konsepsiyasını və təhlükəsizlik si-

yasətini təqdim etməli, üzərində durmalı  və yeniləşdirməlidir. Bu addımlar sözün 

əsil mənasında müdafiə ehtiyaclarını, yəni müstəqilliyin və ərazi bütövlüyünün qo-

runmasını  dəqiq müəyyən etməli və  təhlükə qiymətləndirmə prosesi ilə müşaiyət 

olunmalıdır. 

İkincisi,sülhü dəstəkləyən əməliyyatlarda iştirak arzusunun səviyyəsi müəyyən 

edilməlidir, yəni ölkə xaricinə göndərmək üçün birliklər və onların təcrübələri və 

göndəriləcək qüvvələrin hazırlığı baxımından konkret töhvə müəyyən edilməlidir.  

Üçüncüsü, şəxsi heyət və avadanlıq səviyyəsi, o cümlədən,təlim,logistik dəstək və 

əməkdaşlıq tədbirləri bu planlara uyğunlaşdırılmalıdır. Ən yaxşı variant böhran yaran-

dığı halda və əməliyyatlara qoşulmaq üçün siyasi qərar verildikdə tez bir zaman ərzin-

də təlim görmüş və göndərilməyə hazır olan “güc paketləri”-nin hazırlanmasıdır. 

---

 

542

Dördüncüsü, NATO və AB-də müttəfiqlərin və tərəfdaşların silah almaq plan-

larına diqqət yetirmələridir. NATO-nun planlaşdırma və gözdən keçirmə prosesi 

(PARPS) hərbi rəhbərlik tərəfindən geniş dəyərləndirmə imkanı yaradır. AB-i kö-

nüllü olaraq aşağıdan yuxarı prosesi aparır, lakin hələ ki, üzv ölkələrə uzlaşma tək-

lif edən yuxarıdan aşağıya prosesi getmir. Çatışmazlıqları ayırd etməklə iş bitmir, 

kimsə bunları  həll etməlidir. Avropa müdafiə Agentliyinin qiymətləndirmələri bu 

uçurumu doldura bilər. 

Beşincisi, parlamentarlar,hökümətin ”aşkar et, izah et və əsaslandır” demokra-

tik prosesini avadanlıq sektoruna da tətbiq edəcəyinə əmin olmalıdırlar. Büdcə sa-

həsində parlamentarlar əmin olmalıdırlar ki, onlara təqdim olunan planlara sərf et-

mək üçün lazımi vəsait, təkcə cari il üçün yox, həm də bütün alqi-satqı mərhələsin-

də mümkün olacaqdır.  Qanunvericilər, yeni hərbi sistemlərin həyat dövrü zamanı 

lazım olacaq xərclərə,o cümlədən,təmir, avadanlığın yenilənməsi və operatorlara 

və zəruri dəstək kadrlarına da daha çox diqqət yetirməlidirlər. 

Qanunvericilik orqanları ilə müdafiə strukturları arasındakı gərginlikdən bütün 

tərəflər faydalanır,onların arasında,başlıca olaraq dövlət qərarları verdiyiniə görə 

hökümət qazanır. Zaman keçdikcə,Konstitusiya quruluşu və ya inkişafı vasitəsi-

lə,milli siyasi mədəniyyətə uyğun olaraq,icra orqanlarının fəaliyyətini nəzarətdə 

saxlamaq üçün qanunvericilər işlək və real imkanları sahib olmalıdırlar. Belə etmə-

sələr, bir ucdan məhdud milli resursların israfına aparar və digər tərəfdən,demokra-

tiyanın özünə zərbə vurar və onu təhlükədə qoyar. 

 

•  Milli Təhlükəsizlik Tələbatlarının Qiymətləndirilməsi 

 

Nisbi desək,keçid dönəmi yaşayan ölkələrdə böyük əksəriyyətin marağı,silahlı 

qüvvələrin və  təhlükəsizlik xidmətlərinin və onlar üzərində mülki nəzarətin fiziki 

bacarıqlarıdır, eyni zamanda, daha az dramatik,lakin eyni dərəcədə mühüm olan 

gündəlik işlər çox az diqqət cəlb edir. Özünün “Təhlükəsizlik və Təhlükə” yazısın-

da, Jan Trapans milli təhlükəsizliyin bu az maraq çəkən tərəflərinə diqqət yetirir: 

təhlükə müəyyən edilməsi sikli,risklərin qiymətləndirilməsi və bu təhlükələrlə mü-

barizə üçün strategiyalar hazırlanması. 

Qeyri-standard təhlükələrə qarşı yeni anlam və cavablar əks etdirərək,bu kitab bo-

yunca uzanan ümumi ip, təhlükəsizliyin dəyişən təbiətinə verilən yerdir,həm müasir 

təhlükələrə qarşı, həm də dövlətlərin öz mövcud təsisatlarını yeni təhlükələrlə mübarizə 

üçün necə adaptasiya etdikləridir. Trapansın qeyd etdiyi kimi ”Hər bir ölkə özünün təh-

lükəsizlik strategiyasını uzun müddət formalaşmış siyasi qaydalarına görə qurur,ortada 

heç bir Qərb forması, surət çıxarmaq forması yoxdur”. Formanın olmamasına baxma-

yaraq,hər bir ölkənin təhlükəsizlik konsepsiyasının əsasını təşkil edən elementlər möv-

cuddur:onun strateji mühiti,beynəlxalq təşkilatlarla münasibət,onun xarici siyasəti,onun 

---