1 Willem F. van Eekelen

 

557

Maliyyə planlaşdırmasında birinci addım, maliyyə  məlumatlarını  həm strate-

ji,həm də operativ səviyyələrdə müəyyən etmək və nəzərdən keçirməkdir. Ən mü-

hüm informasiya hissəsi dövlətin milli ÜDM ilə və real pul dəyəri ilə ifadə olun-

muş  qəbul edə biləcəyi ən yüksək müdafiə xərcləri səviyyəsidir. Müxtəlif ictimai 

xidmət sahələrinin ehtiyacları  və  tələbləri haqqında də informasiya toplanmalıdır. 

Hətta proses yuxaridan –aşağı yanaşmadırsa da, öz məqsədlərini yerinə yetirmək 

üçün qoşun növləri və aşağı idarələrin hansı resursları alacağını, maliyyə planlaşdı-

rıcısı bilməlidir.Planlaşdırıcının bilməli olduğu digər informasiya idarələrin planla-

rının müzakirə olunacaq detallarıdır. 

Maliyyə planlaşdırmasında növbəti mərhələ, maliyyə planlaşdırması tövsiyələri 

və alternativlərini müvafiq rəhbərin,komandan və ya ali mülki qulluqçunun qarşı-

sında hazırlamaq və müdafiə etməkdir. Burada maliyyə planlaşdırıcısı üçün əsas 

şərt rəhbərin öz təşkilatı üçün formalaşdırdığı məqsədlər və siyasət haqqında və on-

ları əldə etməyin yolları haqqında  kifayət qədər müvafiq məlumata malik olması-

dır. Tövsiyələr, həmən zaman əldə olan məlumatların  əsasında planlaşdırma təx-

minləri üzərində başlamalıdır. Həmin təxminlər büdcənin yerinə yetirilmə mərhələ-

sini dəyişə bilən qeyri-müəyyənlikləri və riskləri əhatə etməlidir. Tövsiyələrə, məq-

sədlərə nail olmaq üçün müvafiq yollar, maliyyə fəaliyyətinin başqa təşkilati işlərə 

təsir edə bilməsinin qiymətləndirilməsi,müxtəlif fəaliyyət istiqamətlərinin prioritet-

ləşdirilməsi, xərc və nəticə nisbəti analizləri və hər bir fəaliyyət istiqaməti üçün ət-

raflı fəaliyyət planı daxil olmalıdır. 

Bu  addımlar atılandan sonra,Marku vurğulayır ki, sağlam demokratik praktika 

üçün  çox arzuolunandır ki, bu prosess şəffaf olsun.İerarxiya ilə yuxarı qalxdıqca 

şəffaflıq da vacib prosesə çevrilir. Təşkilatın həlledici fiqurlarına və tabeçilikdə 

olan şəxslərə prosesin  planlaşdırma prosesinin erkən dövründə çoxsaylı imkanlar 

verilməlidir və  aşağı  vəzifələrdə oturan planlaşdırıcılara da öz planlarını ortaya 

qoymaq üçün, onlara lazım olan məlumatlarl əldə etmək üçün imkanlar yaradılma-

lıdır. Təşkilatın daxilindəki və həm də cəmiyyətə məlum olan şəffaflıq,resurs ayrıl-

masının  ədalətli olduğunu və yüksək məqsədlərə xidmət etdiyini gəstərir.  Şəffaf-

lıq,siyasi proqramlara fokuslanmaqla bərabər, planlaşdırma prosesinin bu mərhələ-

sində, idarələrin çox fəal rolunu anlatır. 

 

•  Resurs Ayrılma Dilemmaları 

 

Müdafiə sektorunda resurs ayrılma dilemmaları,ilk baxışdan görünən kimi,han-

sı xidmətin çox və hansı xidmətin az alacağını müəyyən etmək deyil. Bu, ayırma 

prosesi ilə nə təmin edilməlidir haqqındadır: qoşun növləri və başqa agentliklər və 

idarələr tərəfindən qoyulan tələblər və ya cari siyasətin qoyduğu məqsədlər. 

Bu,həmçinin, cari xərclərlə  və mühəndis layihə  işlərinin hazırlanması arasında 

---

 

558

kompromisi tarazlamaq haqqındadır. Bu dillema,parlamentin, prezidentin,hökümə-

tin və mülki cəmiyyətin siyası baxışlarını və siyasi variantlarını birləşdirərək yaxşı 

ifadə olunmuş müdafiə siyasəti ilə həll oluna bilər. Belə siyasətin əsasında, istəni-

lən müdafiə  məsələləri,o cümlədən,  şəxsi heyətlə bağlı  məsələlər, koalisiyalar və 

ya sülhməramlı qüvvələr içində xaricə qüvvələr göndərmək sanballı surətdə əsas-

landırılacaq və ordu və cəmiyyət tərəfindən asanlıqla qəbul ediləcəkdir. Hansı for-

mada olsa da, müdafiə siyasəti sənədi resurs ayırma prosesinə bilavasitə təsir edən 

bir çox əsas elementləri nəzərə almalıdır. Siyasi məqsədlər və strateji hərbi missi-

yalar aydın olmalı və  müdafiə nazirliyini idarə edən üzvi qanunlardan və Konstitu-

siyadan doğan siyasi mandatın və təsisati tələblərın əsasında olmalıdır. Bu məqsəd-

lər, arzu olunan nəticələrin geniş təsviri ilə müşaiyət olunmalıdır.  

Maliyyə planlaşdırması  və resurs ayrılmasına kontekst daxilində yanaşma ol-

malıdır və ölkənin müdafiə planlaşdırması mühitinin özəlliklərini nəzərə almalıdır. 

Müvafiq  şəkildə aparılarsa, maliyyə planlaşdırması  və büdcələmə, ordunun tran-

sformasiya mühərrikinin önəmli hissəsinə çevrilə bilər,lakin o sahələr müdafiə si-

yasəti və strategiyası ilə eyni tempdə  hərəkət etməlidirlər. Bu həm də qüvvələrin 

planlaşdırmasına da aiddir, sadəcə  eyni sahənin hissəsi kimi yox,həm də eyni mə-

dəniyyətin hissəsi kimi. Bütün dövlətlər, özlərinin müdafiə strukturları daxilində 

təkmilləşməyə  həmişə ehtiyac olduğunu qəbul etsələr faydalı olar.Beynəlxalq ek-

spertlərin maliyyə planlaşdırması və resurs ayrılması metodlarını gücləndirmək is-

tiqamətində köməyə dəvət edilməsi birinci addım olardı. 

 

Müdafiə,Dövlət və Maliyyələşmə 

 

İcra orqanlarının dəyişkənliklərinə nəzarət etmək üçün maliyyənin məhdudlaş-

dırılması, zaman-zaman ən səmərəli mexanizm kimi sübut olunmuşdur və  yəqin 

ki,müdafiə ilə bağlı  məsələlərdə bu daha yayılmış haldır. Avropa kontekstin-

də,Atlantik Alyansa üzvlük yolu tutan ölkələrin heç də hamısı öz daxili siyasi sis-

temlərini NATO kimi inkişaf etdirmədi. Ona görə də NATO prosedurları erkən üzv 

olanlara xas olan sistemləri əks etdirir və bu prosedurlar uzun müddətli üzvlük ilə 

əlaqədar əlavə ahəngləşmə tələb edir. Yeni üzvlər,digər tərəfdən,üzvlük üçün tələb-

ləri qəbul etməyə və hələ də gənc demokratik sistemlərinə tətbiq etməyə daha da 

çətinlik çəkdilər. Macarıstanın formalaşan liberal idarəçiliyinin NATO üzvlüyü ilə 

üst-üstə düşən ağır əməyi, Alyansın ən yeni üzvlərinin ümumi problemləri ilə çox 

yaxşı səsləşir. Mixail Zambori, özünün “ İqtisadi Səmərəlı İdarəetmə və Müdafiə 

Xərcləri”  yazısında, müasir,şəffaf müdafiə planlaşdırması və büdcələmə mexaniz-

mlərinin hazırlanmasında Macarıstanın təcrübəsini müzakirə edir. Zambori düşünür 

ki,Macarıstan üçün uyğun olanı, onun dediyi kimi Müdafiə Planlaşdırma Sistemi-

---