4-iii psihologija tur indd

13
sağlık mesleki okullar için
İNSANIN PSİKOLOJİK HAYATININ 
ORGANİK ESASLARI
SİNİR SİSTEMİ: BÖLÜMLERİ VE ÖNEMİ
Günlük hayatımızda hareket ediyoruz, yazıyoruz...Sol ayağınızın sağ 
ayaktan önce ya da sonra ileriye doğru adım atması gerektiğini nereden 
biliniyor, diye soru sorduğunuz oldu mu? Hangi yiyeceği hemen yutabi-
liriz, hangisini çiğnememiz gerekiyor, nereden biliyoruz? Yazılı yaparken 
elimiz hangi harfi yazmalı, belli bir matematik denklemini çözerken hangi 
formulu kullanmalıyız? Bunları nasıl biliyoruz?
Bedenimizin organları ve sistemleri hepsi kendi başına değil, tam 
bir bütün olarak işlemektedirler. Onları sinir sistemi koordine etmektedir. 
Ancak bu sinir sisteminin sayısı çok fonksiyonlarından biri olarak sayılır: 
onun yardımıyla dışarıdan gelen uyarıları (göz, kulak, burun, dil, derinin 
aldığı uyarıları) incelemekteyiz. Örneğin biz elleyeceğimiz bir sobanın sı-
cak ya da soğuk olduğunu, diş ya da ayağımızın ağırıp ağırmadığını bile-
meyiz. Ancak soba sıcak ise çok hızlı bir şekilde (refl eks) elimizi sobadan 
çekeceğiz ve zarar görmemesi ve ağrı duymasından korumuş olacağız. 
Demek oluyor ki refl eksler de sinir sisteminin bir parçasıdır. Düşünmek, 
hatırlamak, öğrenmek ve diğer yüksek sinir fonksiyonları, aynı öyle sinir 
sisteminin yardımıyla icra olmaktadır. Buna göre, sinir sistemini fonksi-
yonları gayet bileşiktir.
Sinir hücresi
 yani nöron, sinir sisteminin temel inşaat malzemesi-
dir. Nöron üç esas bölümden oluşmuştur:
1. Hücre gövdesi değişik şekil ve büyüklükte olabilir, özellikle büyük 
beyin zarını oluşturan hücrelerde göze çarpmaktadır.
2. Sayısı daha çok olan kısa uzatmalar veya dendritler. Sinir dür-
tülerini periferiden hücre gövdesine taşımak ve beyinin bir bölgesindeki 
daha çok nöron arasında iletişim kurmak onların başlıca görevidir. 
3. Uzun uzatma veya nevritler  (akson) sadece bir adet bulunur. 
Onun uzunluğu farklıdır ve 1 metreyi aşabilir. Aksonun görevi dürtüyü 
nöron gövdesinden periferiye (etrafa) taşımaktır. Bu şekilde dürtü akson 
üzerinden efektör organlara doğru gitmektedir (dürtüleri icra eden organ-
lar). Akson başka bir sinir hücresinin dendritleriyle de bağlanıp, dürtünün 
daha ileriye taşınmalarını sağlayabilir (Resim 2). 

---

14
Psİkolojİ
Nöron yanısıra sinir hücresinin oluşumuna destek hücreleri de işti-
rak etmektedirler ve bu hücreler nöronlara gıda ve destek temin etmekte-
dirler.
Sinir hücreleri, sinir dokusunu oluşturur. Sinir dokusu sinir sistemi-
ni oluşturur. Sinir sistemi birkaç kısımdan meydana gelmiştir:
Merkezi sinir sistemi:
Beyin
, kafatasında bulunur. Birkaç kısımdan oluşmuştur: Büyük be-
yin, beyincik, dienesefelen (talamus, hipotalamus), küçük beyin ve omu-
rilik. 
- Omurilik
, omur sütununun merkezi kanalında bulunur.
- Çevresel sinir sistemi
, sinirlerden müteşekkildir. Sinirler merkezi 
sinir sisteminde üretilen dürtüleri çevreye taşır.
- Kafatası sinrileri
, on iki çift  olmak üzere, kafatasından çıkmakta-
dır
- Spinal (omurilik) sinirleri
, omurilikten çıkan sinirlerdir.
Görev itibariyle sinir sistemi şu sistemlere ayrılır: 
Lokomotor (gönüllü) sinir sistemi
 kas ve kemik hareketlerini yö-
neten (yürümek, yüzmek, yazmak vb.) sinir sistemidir.
Resim 2. Sinir hücresi
Sinir 
impulsu
Sinir 
impulsu
Dendrit
    Sitoplazma
Nevrit
Çekirdek

---

15
sağlık mesleki okullar için
Otonom (vegetatif) sinir sistemi
, kalp, akciğerler, mide, bağırsak-
lar ve diğer iç organların çalışmasını yöneten sinir sistemidir. Bu organla-
rın çalışması otonomdur yani bizim isteğimize göre değil bağımsız olarak 
çalışırlar. Otonom sinir sistemi iki kısımdan oluşmuştur:
-Sempatik sinir sistemi (simpatikus)
-Parasempatik sinir sistemi (parasimpatikus)
Bu iki kısımın görevleri karşıttır, örneğin simpatikus kalbin işleme-
sini hızlatırken, parasimpatikus yavaşlatmaktadır.
OMURİLİK (MEDULLA SPİNALIS), 
REFLEKS YAYI, REFLEKSLER
Omurilik (medulla spinalis), omur kanalında bulunur. Bu şekilde 
hareket esnasında meydana gelen sarsıntılardan ve hasarlardan omur su-
tununu oluşturan omur kabuklarıyla muhafaza edilmiştir. Mening olarak 
adlandırılan beyin zarları ve zar ile omurilik arasında bulunan beyin omu-
rilik sıvısı (likvor) omuriliğini ek olarak korumaktadır. Dışarıdan bakıl-
dığında ipliksel dokuyla sonuçlanan 50 santimetre uzunluğunda olan bir 
şerite benzemektedir. Yan kesitte omurilik iki kısımdan oluştuğu görül-
mektedir:
-Ak madde merkezi ve periferik nöronların aksonları yani omurili-
ğin sinir yollarından oluşmuştur.
-Gri madde, omuriliğin merkezinde bulunur. Kanatları açık kelebek 
şeklindedir. Burada belirli sinirler çıkar: 
-Ön boynuz, periferik motor nöronlarının yerleşik olan ve motor 
sinirleri yükselten bölgedir. Bu 
sinirler üzerinden taşınan dür-
tüler refl eksli kas hareketleri 
üretmektedir.
-Orta boynuz, vegetatif 
sinir sistemi bünyesine giren ve 
vegetatif sinirlerin yükseldiği 
bölümdür.
  Gri madde
Res. 3 Omurilik bünyesi
Beyaz madde

---

16
Psİkolojİ
-Arka boynuz, senzitif sinirler veren bölümdür. Bu sinirler üzerin-
den dürtüler periferik bölgeden (çeşitli algılayıcıların bulunduğu bölge) 
merkeze doğru, yani omuriliğe doğru hareket etmektedirler (Res. 3).
Omurilikten omur sinirleri çıkmaktadır. Bu sinirlerde senzitif, mo-
tor bazılarında ise vegetatif sinirler vardır.
Omuriliği aktivitesi en iyi şekilde refl ekslerin üzerinden görülür. 
Refl eksler organizmanın çeşitli dürtülere (iç ve dış) verdiği tepkisidir. Bu 
tepkiler bizim isteğimiz dışında meydana gelir bunun için onlara şartsız 
refl eks deriz. Gözümüz güçlü bir ışık kaynağı karşısında küçülür, küçü-
len bebek gözün içine giren ışık mikdarını azaltır, bu refl eks bir tepkidir. 
Ansızın utanmak veya kızmak neticesinde beliren yüz kızarması da refl eks 
tepkidir. Sıcak ya da keskin bir cismi ellediğimiz zaman elin hızla geri çe-
kilmesi olayını da refl eks ile açıklayabiliriz.
BÜYÜK BEYİN KAFATASI
Büyük beyin kafatası adlandırılan kemik kapsulü içinde bulunmak-
tadır. Kafatası yanı sıra, büyük beyini üç zar ve likvor adındaki beyin sıvısı 
dış hasarlardan korumaktadır.
Res.4 Beyin (kafatası) Omuriliği
Komisura 
Frontal küre
Hipotalamus
Hipofiz
Beyin sapı
 Gri madde
 Ak madde 
Mezensefelen
Küçük beyin
Omurilik

---