68 Avtomatsko upravuvanje I programiranje IV alb indd

Udhëheqja dhe programimi automatik
Programimi automatik
168
Teknik i makinerisë

---

Programimi automatik
Udhëheqja dhe programimi automatik
Teknik i makinerisë
169
9. PROGRAMIMI AUTOMATIK
9.1. CAD/CAM teknologjitë
CAD/CAM teknologjitë paraqesin shumë të disiplinave bashkëko-
hore, teknike, shkencore dhe informatike kah mësimi dhe zbatimi i zh-
villimit të shpejtë të prodhimit dhe proceseve për përpunim të tij. CAD/
CAM sistemet mundësojnë projektim të integruar të prodhimit (CAD) 
dhe projektim të proceseve prodhuese-teknologjike (CAM).
Sistemet për projektim me ndihmën e kompjuterit
 ose CAD – 
sistemet paraqesin shumë të veglave softuerike dhe të teknologjive të 
cilat mundësojnë zbatim automatik të operacioneve konstruktive siç 
janë të vizatuarit e vijave, formimi i trupave, modifi kimeve, puna me 
bazat e elementeve standarde, ndryshimi i vizatimeve dhe modeleve 
programore etj. Sistemet e sotme CAD bazohen ndaj modelimit tredi-
mensional, me çka mundësohet vilualizim i madh i mjeteve punuese 
dhe efi kasitet i fl eksibilitet të madh në procesin e projektimit të mjeteve 
të punës.
Kur do të përfundohet me fazën e konstruktimit të prodhimit me 
CAD sistemin kalohet në prodhimtarinë e mjetit të punës. Për këtë qëllim 
përdoren CAM sistemet, respektivisht sistemet softuerike për prodhim-
tari të përmbajtur kompjuterike. Shpesh CAM sistemet përdoren për 
projektim dhe stimulim të procesit të përpunimit dhe gjenerimit auto-
matik të programit për makinat udhëheqëse numerike – CNC.
9.1.1. Zhvillimi historik
CAD/CAM teknologjitë paraqesin pjesë nga përkrahja e përg-
jithshme e proceseve për konstruktim të prodhimtarisë. CAD proceset 
përfshijnë tri fusha: modelimin gjeometrik, grafi kën kompjuterike dhe 
konstruktimin. Nga ana tjetër CAM proceset drejtpërdrejt janë të lidhura 
me CAD modelet dhe përfshijnë fusha të prodhimtarisë dhe automati-
zimin. Automatizimi i projektimit dhe prodhimtaria shikuar nga aspekti 
historik kryesish janë zhvilluar sipas këtij rendi:
1950 Themelimi i makinave të veglave të para CN, 
1960 Themelimi i CAD sistemeve të para, 
1970 Themelimi i CNC, CAM,
1975  DNC (udhëheqja e drejtpërdrejtë numerike), GT (teknolog-
jitë grupore),

---

Udhëheqja dhe programimi automatik
Programimi automatik
170
Teknik i makinerisë
1980  FTS (sistemet fl eksibile teknologjike), CAPP (projektimi kom-
pjuterik i teknologjisë),
1990 CIM (prodhimtaria e integruar kompjuterike),
1995 IMS (sistemi i integruar prodhues),
2000 PLM (udhëheqja me ciklin jetësor të prodhimit).
9.1.2. CAD teknologjitë
Gjenerata e parë e CAD ka përkrahur vizatimin e 2D. Gjenerata e 
dytë e CAD ka mundësuar vizatimin e 3D të modeleve me tel.
Gjenerata e tretë e CAD sistemit ka mundësuar krijimin e përfshir-
jes 3D modeleve. Modelet krijohen me kombinim të formave të thjeshta 
të standardizuara gjeneruese të cilat quhen primitive (features) (kuadri, 
cilindri, sfera etj.).
Gjenerata e katër e CAD sistemeve mundëson shfrytëzimin e for-
mave të modeleve gjeometrike-teknike-teknologjike, respektivisht pri-
mitive (features) që mundëson ngitje në nivel më të lartë të zhvillimit të 
prodhimit.
Koncepti i gjeneratës së pestë të CAD sistemeve e cila është në zhvi-
llim, siguron projektim gjithëpërfshirës të prodhimit me të gjitha elementet 
e veta në karakteristikat e kërkuara: funksionale, gjeometrike, mekanike, te-
knologjike, estetike etj. Në këtë mënyrë sigurohet automatizim më i madh 
gjatë procesit, prej krijimit të skicës e deri te zgjidhja e plotë inxhinierike.
9.2.3.  CAМ dhe CNC teknologjitë
CAM sistemet paraqesin vazhdim logjik të CAD sistemeve. Funk-
sionet kryesore të CAM  sistemeve janë të lidhura me  planifi kimet dhe 
proceset prodhuese teknologjike, edhe atë:
- defi nimi i copës fi llestare,
-  defi nimi i rrugës së veglës nëpërmjet zgjedhjes së përpunimeve,
- defi nimi i veglave dhe regjimi i përpunimit,
-  llogaritja e kohës për përpunim, 
-  gjenerimi i NC programit,
-  vizualizimi dhe stimulimi i përpunimit.
Përveç programimit me dorë të CNC makinave, në praktikë gjith-
një e më tepër përdoret programimi automatik. Gjenerimi automatik i 

---

Programimi automatik
Udhëheqja dhe programimi automatik
Teknik i makinerisë
171
programit bëhet në module të veçanta në CAD/CAM sistemet të cilat i 
kanë këto funksione:
-  njohja e moduleve të formave,
-  gjenerimi i rrugës së veglës, 
- verifi kimi i rrugës së veglës,
-  detektimi i kolizionit (goditjes), 
-  gjenerimi i APT programit, 
-   post-procesimi me çka APT programi shndërrohet në G dhe M 
modele dhe përshtatet në karakteristika të veçanta të njësisë 
konkrete udhëheqëse,
-  gjenerimi i dokumentacionit teknologjik në formatin HTLM.
Krijimi i modelit teknologjik shpesh fi llon me defi nimin e sistemit 
për përpunim, defi nimi i makinës, veglës shtrënguese, defi nimi i copës 
fi llestare, defi nimi i sistemit koordinativ, defi nimi i rrafsheve të sigurimit 
etj.
Pastaj vijon zgjedhja dhe defi nimi i llojeve të operacioneve. CAD/
CAM sistemet paraqesin biblioteka të pasura për zgjedhje të veglave, 
me çka lehtësohet zgjedhja e tyre. Përveç ofertave të veglave, CAD/CAM 
sistemi mundëson edhe krijimin e veglave të cilat nuk janë në bazat e 
të dhënave, respektivisht në bibliotekat. Pastaj vijon defi nimi i shtegut 
të veglës për çdo operacion. Regjimet e përpunimit përcaktohen në dy 
mënyra: nëpërmjet bazave të ofruara të të dhënave ose përvojave. Në 
fund defi nohet pozicionimi i veglës me lëvizje të shpejtë.
Në bazë të modelit të tillë të krijuar teknologjik bëhet gjenerimi 
automatik i programit për CNC makinën. Me këtë rast duhet të zgje-
dhet njësia përkatëse udhëheqëse. CAD/CAM sistemet mundësojnë 
post-procesim për një numër të madh të njësive udhëheqëse.
Si edhe CNC programi, edhe dokumentacioni teknologjik automa-
tikisht gjenerohet me ndryshim të procedurave gjegjëse.
9.3.   Shembulli programor për programimin automatik me 
shfrytëzim të CAD/CAM teknologjitë
Sot për programin automatik të CNC makinave të tregut ekzisto-
jnë shumë aplikacione softuerike, siç janë: CATIA, SOLIDCAM, MASTER-
CAM, FEATURECAM, etj. Mënyra e shfrytëzimit të këtyre aplikacioneve 
softuerike në parim është shumë e ngjashme. Në shembullin e dhënë 
do të shfrytëzohet njëri nga softuerët për programimin automatik i cili 

---