8 tn(end) tnazirler qxd
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəsib bəy Yusif bəy oğlu Yusifbəyli 1881‑ci ildə Gəncədə anadan olub 1906‑cı ildə Krımın Bağçasaray şəhərinə köçüb, böyük tatar
- Nəsib bəy Yusifbəy li Həmid bəy Yusifbəyli, Ələkbər bəy Rəfibəyli, Ələsgər bəy Xasməmmə ‑ dovla birlikdə «Qeyrət» təşkilatını yaradıb
- Nəsib bəyin təklifi ilə Bakı Dövlət Univer siteti açılıb, 100 nəfər azərbaycanlı gənc xaricdə oxumağa göndərilib
AZƏRBAYCANIN XALQ MAARİFİ VƏ DİNİ ETİQAD NAZİRLƏRİ 35 Nəsib bəy Yusif bəy oğlu Yusifbəyli 1881‑ci ildə Gəncədə anadan olub. Qədim milli və tarixi ənənələr yaşadılan Gəncədə elin hörmət və ehtiramını qazanmaq hər ailəyə, hər kəsə qismət olmayıb. XIX əsrin 80‑ci illərində belə nüfuzlu ailələrdən biri də Nəsib bəyin atası Yusif bəy Yusifbəylinin ocağı idi. Sankt‑ Peterburqda ali təhsil almış Yusif bəy Yusif bəylinin həyat yol ‑ da şı Cəmilə xanım məş hur Xanbudaqovlar nəslindən idi. Onun atası Böyük bəy Xan budaqov 1840‑cı illərdə Şəkidən Gəncə ya ‑ xınlığındakı Borsun lu kəndinə köçərək orada məskun laşıb. Gəncə klassik gimnaziyasını bitirdikdən sonra 1902‑ci ildə Odessa Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olan Nəsib bəy Yusifbəyli təhsil almaqla bərabər, həm də milli azadlıq hərəkatına qoşulub, azərbaycanlı tələbələrin «Həmyerlilər» təşkilatının rəhbərlərindən birinə çevrilib. Universitetdə baş verən hadisələrə görə tədris ocağı bağlanır, fəal tələbələr ciddi təqiblərlə üzləşirlər. Nəsib bəy Yusifbəyli çar xəfiyyələrinin təqibindən yaxa qurtarmaq üçün 1906‑cı ildə Krımın Bağ ‑ çasaray şəhərinə köçüb, böyük tatar mütəfəkkiri və publisisti İsmayıl bəy Qaspıralının (1851–1914) «Tərcüman» qəzetində çalışıb. İctimai‑siyasi mövzulu məqalələri ilə oxucu audito ‑ riyası qazanan Nəsib bəy Yusifbəyli Qaspıralının qızı Şəfiqə xanımla (1886–1975) ailə qurub. Bu nikahdan Niyazi və Zəhra adlı iki övladı olan Nəsib bəy buradakı təqiblərdən yaxa qurtarmaq üçün İstanbula köçüb (1908), publisistik fəaliyyətilə bərabər, həm də «Türk dərnəyi» cəmiyyətinin təşkili ilə məş ğul olub. Bir il sonra Vətənə dönüb, Gəncə şəhər bələdiyyəsin də çalışıb. 1911‑ci ildə «Mədrəseyi‑ruhaniyyə» məktəbində çalışıb, «Molla Nəsrəddin» jurnalına və qəzetlərə məqalələr göndərib, «Müsəlman xeyriyyə cəmiyyəti», «Müsəlmanların maarif ‑ lənməsi cəmiyyəti», «Aktyorlar cəmiyyəti»nin fəaliyyətində Nəsib bəy Yusif bəy oğlu Yusifbəyli 1881‑ci ildə Gəncədə anadan olub 1906‑cı ildə Krımın Bağçasaray şəhərinə köçüb, böyük tatar mütəfəkkiri və publisisti İsmayıl bəy Qaspıralının (1851–1914) «Tərcüman» qəzetində çalışıb Xalq maarifi və dini etiqad naziri vəzi fəsində çalışıb (1918–1919) Nəsib bəy Yusifbəyli ən yaxın məsləkdaşları ilə birlikdə yaxından iştirak edib. Bu zaman Məmməd Əmin Rəsulzadə ilə tanış olub və ictimai‑siyasi fəaliyyətə başlayıb. Bu illər ərzində, sözün həqiqi mənasında, qısa bir ömrə sığmayan ictimai‑siyasi işlər görüb. Mirzə Fətəli Axundovun anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə Gəncədə Azərbaycan dilində ilk kitabxana təsis edib. «Türk Sosial‑Federalist İnqilabi Komitəsi» adı ilə fəaliyyətə başlamış (1905) təşkilatın əsasında qardaşı Həmid bəy Yusifbəyli, Ələkbər bəy Rəfibəyli, Ələsgər bəy Xasməmmədovla birlikdə «Qeyrət» təşkilatını yaradıb. Azərbaycanın taleyində son dərəcə mühüm rol oynayan Gən cə Milli Komitəsinin sədri kimi fəaliyyət göstərib. Mühüm ha ‑ disələr tarixi kimi, onun həyatında 1917‑ci ilin izi qalıb. Belə ki, fev ‑ ral burjua inqilabından sonra dərin siyasi‑hüquqi təfək kür sa hi bi olan Nəsib bəy «Türk Ədəmi‑Mərkəziyyət» partiya sını yaradıb. Rusiya Müəssislər Məclisinə (Parlamentinə) Gəncədən üzv seçilən Nəsib bəy Yusifbəyli 1918‑ci il aprelin 22‑də elan olun muş Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasının xalq maarifi naziri təyin edilib. Həmin il mayın 27‑də Tiflisdə yaradılmış Milli Şuranın üzvü olan Nəsib bəy, Fətəli xan Xoy s ‑ kinin təşkil etdiyi Hökumət Kabinetində də məhz xalq maarifi və dini etiqad naziri vəzifəsini icra edib. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucularından olan Nəsib bəy Yusifbəyli çağdaş milli dövlətçilik tarixinə «Müstəqil Azərbaycan» ideyasının müəllifi və onu gerçəkləşdirən gör ‑ kəm li siyasi və dövlət xadimlərindən biri kimi daxil olmuşdur. O, həm də XX əsr Azərbaycan təhsil, elm və mədəniyyəti ta ri ‑ xinə şanlı səhifələr yazmış böyük maarifçi, gələcək nəsillərə örnək olan əsl milli ziyalı kimi tanınmışdır. Milli hökumətə bir ilə yaxın rəhbərlik etmiş Nəsib bəyin adı Xalq Cümhuriy yə tinin banilərindən olan Məmməd Əmin Rəsulzadə, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Fətəli xan Xoyski, Həsən bəy Ağayev kimi məş hur dövlət xadimlərinin adları ilə yanaşı çəkilir. Məşhur 1918‑ci il 28 may tarixli «İstiqlal Bəyan na məsi»ni imzalayan səkkiz istiqlal 36 Nəsib bəy Yusifbəy li Həmid bəy Yusifbəyli, Ələkbər bəy Rəfibəyli, Ələsgər bəy Xasməmmə ‑ dovla birlikdə «Qeyrət» təşkilatını yaradıb Nəsib bəy Yusifbəyli 1918‑ci il aprelin 22‑də elan olun muş Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasının xalq maarifi naziri təyin edilib Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 4‑cü Hökumət Kabinetinin rəhbəri Nəsib bəy Yusifbəyli (birinci sırada ortada) hökumət üzvləri ilə birlikdə (1919) mücahidindən, Milli Şura üzvlərindən biri olan Nəsib bəyin Xalq Cümhuriyyətinin qurulmasındakı tarixi xid mət lərindən danışarkən Məmməd Əmin Rəsulzadə hələ 1929‑cu ildə ya zır ‑ dı: «Azərbaycan ideyasını siyasi bir tələb maddəsi şəklində formulə etmək şərəfi mərhum Nəsib bəyin dir... Bu, Nəsib bəy ismini (adını) Azərbaycan tarixində ölməz və unudulmaz bir isim halına qoymaq üçün kafidir...» 1919‑cu ilin mart ayında yeni hökumətin rəhbərliyinə keç ‑ diyi üçün xalq maarifi və dini etiqad naziri vəzifəsindən kənar ‑ laş sa da, bu sahəni diqqətdən kənarda qoymayıb. Fətəli xan Xoy ski nin rəhbərlik etdiyi hökumət istefaya gedəndən sonra yeni hö kumət təşkil edən baş nazir Nəsib bəy Yusifbəyli daxili işlər naziri vəzifəsini də icra edib. 1920‑ci ilin martına qədər dünyanın böyük dövlətləri Azərbaycanın istiqlaliyyətini tanıyıb, çoxminli ordu for ma laşdırılıb, Nəsib bəyin təklifi ilə Bakı Dövlət Universi teti açılıb, 100 nəfər azərbaycanlı gənc xaricdə oxu mağa göndərilib, torpaq islahatı haqqında qanun layihəsi ha zır lanıb, Azərbaycanın milli pulu döv riyyəyə buraxılıb. Azər baycan Müəllimlərinin III Qurul ta yı nın keçirilməsində də Nə sib bəyin xüsusi rolu qeyd olunmalıdır. Milli hökumətin Tiflisdən Gəncəyə gəlişinin ilk günlərin ‑ dən aktiv milli təhsil siyasəti və quruculuğuna girişən maarif na ziri, böyük ziyalı Nəsib bəy Yusifbəylinin rəhbərliyi ilə Xalq Maarifi və Dini Etiqad Nazirliyinin strukturu təsdiq edilir, ölkə də fəaliyyət göstərən bütün maarif və mədəniyyət ocaqla ‑ rı, mək təblər onun tabeçiliyinə verilir. Nəsib bəyin maarif sahəsin də atdığı ilk addımlardan biri yüksək vəzifələrə azər ‑ bay can lıları irəli çəkməsi olub. Qaynaqlar göstərir ki, 1918‑ci ilin təkcə avqust ayı ərzində azərbaycanlıların sıx yaşadığı Gəncə, Şuşa, Cavanşir, Zəngəzur qəzalarının xalq maarifi müfəttiş li yin də çalışan milliyyətcə erməni və rus rəhbər maarif işçiləri və zi fə lərindən azad edilib, onların yerinə milli kadrlar təyin olunub. 37 Nəsib bəyin təklifi ilə Bakı Dövlət Univer siteti açılıb, 100 nəfər azərbaycanlı gənc xaricdə oxumağa göndərilib Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Nazirlər Şurasının iclası (1918) Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|