A. Mirzayev, A. Sotvoldiyev mashinasozlik texnologiyasi

Yalpi ishlab chiqarish sharoiti tayyorlanayotgan maxsu- lotning ko‘pligi sababli doimiy (yil davomida) takrorlan-
maydigani amallami bajaruvchi ishchi o‘rinlar yig‘indisidan iborat.
Yalpi ishlab chiqarish sharoiti quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:

1. 
   yalpi oqimli ishlab chiqarish sharoitida tayyor - langanayotgan detallar texnologik jarayonni bajarish ketma- ketligi bo‘yicha tuzilgan amallami uzluksiz o‘tib boradi. Bunday holda har bir amalni bajarish uchun sarflangan vaqt bir biriga teng yoki boiinuvchi (ko‘payuvchi) boiishi kerak. Shu talabgina texnologik jarayonni uzluksiz bajarilishini ta’minlaydi.
   
2. 
   yalpi to ‘g ‘ri oqimli ishlab chiqarish sharoitida ham
   

amallar texnologik jarayonni bajarish ketma-ketligi bo‘yicha tuziladi, ammo operatsilami bajarish uchun sarflangan vaqt bir- biriga teng boimaydi. Shu sababli ayrim amallami bajaruvchi dastgohlar oldida detallami to‘planib qolish holatlarini kuzatisli mumkin.
Yalpi ishlab chiqarish sharoiti ko‘p miqdordagi mahsulot tayyorlashda qulay hisoblanadi. Bu ishlab chiqarish sharoitida maxsus, avtomatlashtirilgan, agregat dastgohlar va avtomatik qatorlar qoilaniladi. Xuddi shuningdek, qoilaniladigan mosla­ malar, kesuvchi va nazorat asboblari ham maxsusligi bilan ajralib turadi. Shunga qaramay, mahsulot hajmining kattaligi ularni qisqa muddat ichida o‘z-o‘zini qoplash imkoniyatini beradi.
Yuqoridagi fikrlar yalpi ishlab chiqarish sharoitida mahsulot doimiy boiib uning tuzilishi, aniqlik va boshqa ko‘rsatkichlari o‘zgarmaydi degan xulosaga olib kelmasligi kerak. Texnika va texnologiyaning rivojlanishi natijasida mahsulot sifati o‘zgaraii, bu o‘z navbatida texnologik jarayonga o‘zgartirishlar kiriti .hni talab etadi.
Ко‘rib chiqilgan ishlab chiqarish sharoitlarining barchasi uchun o‘ziga xos ishlab chiqarishni tashkil qilish shakllari mavjud. Ishlab chiqarishni tashkil qilishda dasigohiami joylashtirish tartibi alohida ahamiyatga ega boiadi.
Bu o‘z navbatida mahsulot turiga, ishlab chiqarish jarayonining murakkabligiga, mahsulot hajmiga va .'hi: kabi omillarga bogiiq boiadi.
Ishlab chiqarishni tashkil qilishni quyidagi asosiy shakllari mavjud:

1. 
   Metall kesish dastgohlarining turlariga qarab. Вunday shakl asosan donali va ayrim detallar uchun seriyali ishlab chiqarish sharoitida qo‘llaniladi. Bunday holda dastgohlaming turlariga qarab alohida bo‘limlar tashkil etiladi. Masalan faqat tokarlik, parmalash, frezerlash dastgohlaridan tashkil etilgan bo‘limlar.
   
2. 
   Predmetli, bu shakl asosan seriyali ayrim detallar uchun yalpi ishlab chiqarish sharoitida qo‘llaniladi. Bu shaklga qo‘ra dastgohlar texnologik jarayonni bajarish ketma-ketligi asosida joylashtiriladi va bir xil yoki bir-biriga yaqin bo‘lgan detallami tayyorlashga mo‘ljallanadi. Bunday holda amallami bajarish uchun sarfiangan vaqt bir-biri bilan kelishtirilmaydi. Shu sababli ayrim amallarda detallar to‘planib qolishi mumkin. Detallar partiyalab tayyorlanadi.
   
3. 
   Oqindi seriyalab, yoki o ‘zgaravchan-oqimli, bu shaldda ham dastgohlar texnologik jarayonni bajarish ketma-ketligi bo‘yicha joylashib asosan seriyalab ishlab chiqarish sharoitida qo‘llaniladi va amallaming bajarish uchun sarfiangan vaqt bir- biri bilan moslashtirilgan bo‘lib detallami amaldan- opearsiyaga uzluksiz uzatib berishni ta’minlaydi. Bunday holda ham detallar partiyalab tayyorlanadi va boshqa partiyaga o‘tish uchun ishlov berish qatorsi to‘xtatilib qayta sozlanadi.
   
4. 
   To‘g ‘ri oqindi, bu shakl asosan yalpi va ayrim hollarda ko‘p seriyali ishlab chiqarish sharoitida qo‘llaniladi. Bu shaklga asosan dastgohlar texnologik jarayon ketma-ketligi bo‘yicha joylashadi. Amallami bajarish uchun sarfiangan vaqt barcha hollarda ham bir-biriga teng bo‘lmaydi. Dastgohdan dastgohga detal donalab uzatiladi. Amallar uchun sarfiangan vaqt bir- biriga teng bo‘lmaganligi sababli detallami tashish uchim rolganlar, qiya o‘matilgan novlar va ayrim hollarda konveyerlardan foydalaniladi.
   
5. 
   Uzluksiz oqindi, bu shakl faqat yalpi ishlab chiqarish sharoitida qo‘llaniladi. Bu shaklda dastgohlar texnologik jarayon
   

10
kttma-ketligi bo‘yicha joylashib, barcha amallami bajarish uchun sarflangan vaqt,bir-biri teng yoki moslashtirilgan bo‘ladi Bu vaqt o‘z navbatida ishlab chiqarish taktiga teng yoki boMinuvchi (ko‘payuvchi) bo‘ladi.
Ishlab chiqarish takti, bu bitta detal tayyorlash uchun sarflanadigan vaqt (texnologik jarayon bo‘yicha) bo‘iib, iki yaoni birinchi va ikkinchi detallarni tayyorlash oralig‘i bilan o‘lchanadi.
Texnologik jarayonlami ishlab chiqishda muhim bosqkh- lardan biri ishlab chiqarish turini aniqlash hisoblanadi, Shu sababli texnologik jarayonni loyihalashni boshlang‘ich bosqichida bajariladi. Ishlab chiqarish turi mahsulotni ishlar) chiqarish uchun texnologik jarayonini tuzishda va korxona ishitv tashkil etishga juda katta ta’sir etadi. Ishlab chiqarish turiiv asosiy texnologik belgilari 9.1. jadvalda keltirilgan.

Qiyoslash
Ishlab chiqarish turlari tavsifi

Ishlab chiqarish turi