A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 2. Fiziki-kimyəvi üsullar
403
təzyiqlərinin qiymətinin dağ təzyiqinə çatmasında keçiricilik artır, azalır; beləliklə də, pis keçiricilikli layların işə qoşulması halı baş verir və neftvermə artır. Mədən tədqiqatları göstərir ki, quyudibi zonada təzyiqin artırılıb, qiymətinin dağ təzyiqinə çatması nəticəsində pis keçiricikli layda çatlar əmələ gəlir və vurulan suyu qəbuletmə yaxşılaşır. Qeyd etmək lazımdır ki, baxılan layda bu tədbirin zəruri və əhəmiyyətli olmasını müəyyən etmək üçün mədən şəraitində kompleks tədqiqat işləri aparılmalıdır. Məlumdur ki, quyudibi zonada təzyiqin azalması hesabına neftdən ayrılan qaz müəyyən müddətdən sonra məsaməli mühitin bir hissəsini tutaraq neftə görə keçiriciliyi və hasilatı azaldaraq lay enerjisinin səmərəsiz izafi sərfinə səbəb olur və nəticədə yataq üzrə neftvermə əmsalı azalır. Qazın göstərilən zərərli təsirini azaltmaqdan ötrü onun vaxtaşırı yenidən neftdə həll olunmasını təmin etmək məqsədəuyğundur. Bunun üçün termodinamik şəraitdən asılı olaraq layın quyudibi zonasında müəyyən vaxt ərzində təzyiqin artırılması kifayətdir. Təzyiqin artması layda sərbəst qazın yenidən neftdə həll olmasına səbəb olub, məsaməli mühitin neftlə doyma dərəcəsini artıraraq (neftə görə faza keçiriciliyi artır), eyni təzyiqlər fərqində çıxarılan neftin miqdarını artırır. Hidrodinamik hesablamalar göstərir ki, qazın yenidən ayrılıb neftin faza keçiriciliyini azaltmasına sərf olunan vaxt il ilə ölçülür. Beləliklə, vaxtaşırı tədbir görməklə, neft hasilatını və layın neft verməsini artırmaq olar. Mədən tədqiqatları nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, gil hissəcikləri olan süxurlarda və özlü-plastik neft verən istismar quyularında aparılan barometrik dəyişikliklər nəticəsində neft hasilatı artır. Məsələn, Azərbaycanın Şirvan və Çaxnaqlar yataqlarında qeyri- Nyuton nefti verən quyuların vaxtaşırı müəyyən meddət saxlanıb, yenidən işə buraxılmasında hasilatın artması müşahidə edilir. Təcrübələrlə sübut olunmuşdur ki, laya maqnitlə işlənmiş su vurduqda layın neftvermə əmsalı artır. Maqnitlə işlənmiş su qazları, duzları özündə yaxşı həll etməklə, neftin süxurdan yuyulmasını gücləndirir. 404
Bunlardan əlavə, belə suyun səthi gərilməsi artaraq, gillə təmasda onun şişməsinə müqavimət göstərir. Bu baxımdan maqnitlə işlənmiş suyun gilli yataqlara vurulması daha məqsədəuyğundur. Suya maqnit sahəsi ilə təsir etdikdə onun fiziki-kimyəvi xassələri dəyişir. Çexoslovakiya alimləri Sabikar və Aynxorn distillə olunmuş suya tezliyi 50 hc dəyişən elektrik sahəsi ilə 10 saat təsir etdikdən sonra onun buxarlanma sürətinin 11%-ə qədər artdığını müşahidə etmişlər. Zəif ultrasəs dalğalarının və kiçik doza ilə radioaktiv şüalanmanın da suyun fiziki-kimyəvi xassələrinə kəskin təsiri qeyd olunmuşdur. Lakin texniki nöqteyi-nəzərdən ən sadəsi suyun maqnitlə işlənməsidir. Su maqnitlə işlədikdən sonra: 1) koaqulyasiya, yəni suda olan asılı bərk hissəciklərin birləşməsi prosesinin sürəti artır; 2) su buxarlandıqda duz kristalları qabın divarlarında deyil, həcm boyunca əmələ əlir; 3) səthin islanma dərəcəsi dəyişir; belə ki, hava şəraitində səthi isladan su, maqnitlə işlədikdən sonra, islatma qabiliyyətini xeyli azaldır. Qeyd etmək lazımdır ki, bu, səthin tərkibindən asılıdır; 4) adsorbsiya güclənir və artır; 5) bərk hissəciklərin (məsələn, duzların) suda həll olması artır. Bundan, borularda duzun çökməsinin qarşısını almaq üçün istifadə olunur.
Yuxarıda qeyd olunanlara əsasən, neftin layda su ilə sıxışdırılması mexanizminin effektivliyinin artırılmasında əsas məsələ, laya vurulan suyun nefti yuma və sıxışdırma qabiliyyətinin artırılmasıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, suyun yuyucu və nefti sıxışdırma qabiliyyətləri arasında sıx asılılıq yoxdur. Minerallardan karbohidrogenlərin yuyulması mexanizminin müasir anlayışı yuyucu mayenin neftlə təmasında yaranan səthi gərilmənin azalmasına əsaslanır. Məlumdur ki, yuyuculuq xassəsinə malik olmamasına baxmayaraq, polimerlə qatılaşmış böyük özlülüklü su, nefti süxurlardan yaxşı sıxışdırır.
405
Şəkil VI.1
Bəzi yataqlarda (məsələn, Ural-Volqa rayonunun neftli yataqlarında) xlorid məhlulu ilə qatılaşmış lay suyunun yuyuculuq qabiliyyətinin az olmasına baxmayaraq, neftin belə su ilə süxurlardan sıxışdırılması sahələrdə neftvermə əmsalını 80% -ə çatdırır. Lay və mayenin xassələrindən asılı olaraq neftin su ilə sıxışdırılmasına müxtəlif amillər təsir edir. Məsələn, əgər neft-qalıq su ilə çox doyan məsaməli mühitdə nazik təbəqə və ya səpələnmiş vəziyyətdədirsə (kapillyar bağlı), onda neftlə təmas sahəsində kiçik səthi gərilməyə malik və süxuru yaxşı isladan su ən yaxşı sıxışdırma qabiliyyətinə malik olacaqdır. Çatlı laya su vurulmasında böyük qiymətli səthi gərilməyə malik olan su, nefti ən yaxşı sıxışdırma qabiliyyətinə malik olacaqdır (yəni su kapillyar qüvvələrin təsiri altında neftli məsaməli bloklara intensiv daxil olacaq). Adi su ilə çatlı laylarda neftin
406
sıxışdırılmasında, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, su çatlarla tez bir zamanda quyulara axır və məsaməli bloklarda neftin itkisi baş verir. Axımın əksi istiqamətinə yönələn kapillyar hopma sürətli ğetdikcə çatlı laya suyun vurulması əməliyyatının effektivliyi də artacaqdır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, axımın əks istiqamətinə yönələn kapillyar hopmalar hesabına uzun müddət su ilə kontaktda olan ən kiçik bloklarda belə neftvermə əmsalı 35-40%- dən çox olmur. Möhkəm bağlı su-neft qarışığı əmələ ğəldikdən sonra ( cos
artdıqca qarışığın möhkəmliyi artır), hərəkətə əks istiqamətdə gedən kapillyar hopmalar zamandan asılı olaraq zəifləyir və sönür. Bu səbəbdən, çatlı məsaməli yataqlara su vurulmasında yüksək kapillyar təzyiqlərin yaranması üzündən məsaməli mühitdə çoxlu miqdar neft qalır. Məhsuldar qatların qeyri-bircins olması nəticəsində kapillyar hopma və kapillyar qüvvələrin təsirindən baş verən mayenin təkrar paylanması layda neft-su qarışığı əmələ gətirərək, neftli sahənin ayrı- ayrı hissələrə parçalanmasına səbəb olur və neftvermə əmsalını azaldır. Kiçik cos -ya malik sularla qeyri-bircinsli laylarda neftin sıxışdırılmasında su-neft qarışığının əmələ gəlmə sürətləri kiçik olur. Bu halda qeyri-bircinsli mühitlərdə ən yaxşı neftsıxışdırma qabiliyyəti neytral isladan 90 sularda olur. Belə ki, statik halda cos
və kapillyar təzyiqin qiyməti sıfra bərabər olur. Belə suların islatma qabiliyyətinin zəif olmasına baxmayaraq, onlar yüksək neftsıxışdırmaya malikdirlər. Bir mayenin diğər maye ilə sıxışdırılmasında bərk fazanın vahid səthinin ayrıcısında sərbəst enerjinin dəyişməsi W bizə məlum olan Dyupre-Yunq ifadəsindən tapıla bilər:
ss ns
= cos (VI.1) burada ss
, -süxurun neft və su sərhədindəki səthi gərilməsi; - su-neft sərhədindəki səthi gərilməsi; - seçmə islatma bucağıdir. Düsturdan görünür ki, ss ns
0 cos
0 olduqda süxurun səthindən neftin su, yaxud suyun neft ilə öz-özünə
Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|