Асиф Ъялил оьлу Кянэярли (Мяммядли) 1954-ъц илдя Нахчыван шящяриндя анадан олуб вя 1971-ъи илдя 1№-ли орта мяктяби битириб
Yüklə 5,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
89 90 Əvvəlcə görək, tütünün tərkibində hansı zərərli maddələr var? Siqaretdə dörd minə qədər belə maddə aşkar edilib. Onlardan ən çox nikotin, kanserogen maddələr, karbon qazı, dəm qazı, qatranlar və digər maddələr insanda müxtəlif xəstəliklər əmələ gətirdikdən sonra onu öncə əlilliyə, sonra isə erkən ölümə doğru aparır. İndi isə, belə maddələrin insanda hansı patologiyalar törətməyinə nəzər salaq. Gəlin, nikotindən başlayaq. Nikotin – narkotik maddə olub güclü sinir zəhəri hesab olunur. Nikotin yüksək dozada olarsa, mərkəzi sinir sisteminin iflicini əmələ gətirə bilər, az dozada isə hafizəni zəiflədir, başağrıları və yuxu pozğunluğuna səbəb olur. Qana sorulan kimi endokrin sistemə, xüsusilə böyrəküstü vəzə təsir edərək adrenalin ifrazını artırır. O isə damar spazmı törədərək, arterial qan təzyiqini yüksəldir. Yaşlı və təzyiqi olan adamlar üçün bu, çox təhlükəlidir! Bununla iş qurtarmır: adrenalin ürək üçün "qamçı" rolunu oy- nayaraq, onu sürətlə döyünməyə məcbur edir. Nəticədə, ürək əzələsi yorulur, haldan düşür və vaxtından tez qocalır. Bu isə, ürək infarktı üçün zəmin yaradır. İnfarkt keçirmiş şəxslər üçün siqaret çəkməyə davam etmək növbəti infarktı göz qabağına gətirmək deməkdir. Adrenalin periferik damarları daraltdığı üçün orada axan qanın miqdarı azalır və qidalanma pozulur: siqaretin ən ağır fəsadlarından biri olan ayaq damarlarının obliterasiyaedici endarteriti belə əmələ gəlir. Bu da axırda ayaqların qanqreni ilə sonuclanır. Bundan başqa, nikotin xoşagəlməz acı dadı ilə həm də mənfi emosiya yaradır. Vaxtilə nikotini tütünün tərkibində ən zəhərli maddə hesab edirdilər, lakin məlum olub ki, radiaktiv maddələr ondan da təhlükəlidir. Bu radiaktiv maddələrdən benzpiren və dibenzpireni göstərmək olar. Onlar alfa- və beta-hissəciklər şüalandırmaqla ağ ciyəri daxildən dağıdır və xərçəng xəstəliyi əmələ gətirirlər. Bu, həyat üçün çox qorxuludur! Bədxassəli şişlərin əmələ gəlməsinə şərait yaradan və onun inkişafına kömək edən dəm qazı və kükürd qazıdır. Dəm qazının toksiki maddə olması isə hamıya məlumdur. 91 Otuz doqquz yaşında həyata gözlərini yuman bir amerikan jurnalisti görün nə yazır: "Mən öz "düşmənimlə" on dörd yaşında tanış oldum və onunla iyirmi beş il "dostluq" etdim". Belə "dostlu- ğun" sonu isə təəssüf ki, ağciyər xərçəngi olub. Siqaret tüstüsünün iyini və aromatikliyini efir yağları və qatranlar müəyyən edirlər. Həmin qatranlar tədricən ağciyər alveollarını doldurub, tənəffüsü çətinləşdirirlər. Tənəffüsün pozul- masına karbon qazı və dəm qazı da pis təsir edir. Belə ki, siqaret tüstüsündə olan karbon, oksigendən dörd dəfə sürətlə hemoqlobinlə birləşərək karbohemoqlobin əmələ gətirir ki, bu şəkildə toxumalara gedən qan zəhərli olub orada oksidləşmə-bərpa reaksiyalarını pozur. Tütün təkcə ağciyər və tənəffüs yollarına mənfi təsir etmir, o həm də həzm traktına ziyan verir. Siqaret çəkənin ağız suyuna qarışan belə maddələr mədəyə düşərək həzm prosesini çətinləşdirir, iştahanı pozur, mədə xorasına və axırda isə həzm sisteminin xərçənginə səbəb olur. Onu da qeyd edim ki, siqaret çəkənlərdə maddələr mübadiləsi və vitamin balansı da pozulur. Hər çəkilmiş siqaret bütöv apelsində olan qədər C vitamini parçalayır. Gözün daxili təzyiqini siqaret artırdığı üçün görmə də pisləşir". Domino oynayan gənclərdən biri – bu, Cığal Cəfərin oğlu Dan- qa Fətulla idi – cibindən siqaret çıxarıb alışqanla yandırdı, tüstüsünü udub dedi: – Bu həkimləri də qoyasan camaatı yaxşıca qorxuda. Hə- kimlərin hamısı siqaret çəkir, özləri də deyir: "Ziyandı". Əgər elə ziyandısa, bəs həkimlər onu niyə çəkir? Onun bu atmacasına Aydın həkim dözmədi. Qayıtdı ki, "həkimlərin heç də hamısı siqaret çəkmir. Onu da nəzərə alaq ki, həkim də insandı, onun da zəif cəhətləri olur. Özü də nikotin narkotik maddə olduğuna görə, hamıda asılılıq yaradır. Həmin asılı- lıqdan çıxmaq isə hər oğulun işi deyil». Fətulla yenə razılaşmadı, söz güləşdirməyə başladı: – Yaxşı, bu siqaret ziyanlı şeydisə, niyə onu bu qədər findi- firuşqa düzəldib satırlar? Üstəlik onu reklam da edirlər, hə? 92 O, bunu deyib əlində olan gözəl siqaret qutusunu yuxarı qaldırdı. Aydın həkim onun bu sözünü də cavabsız qoymadı: – Ay qardaş, əvvəla siqaret maqnatları öz mallarını satmaq üçün onu belə gözəl hazırlayırlar. Bu, normal bir şeydi. O ki qaldı reklama – onu düz demirsən. Artıq bütün dünyada siqaret reklamları yığışdırılıb. Xəbərin var ki, Yaponiyada siqaret çəkəni işə götürmürlər? Papiros çəkməyənə əlavə pul, ya məzuniyyət verirlər, hə? Həmin höcət adam yenə söz altda qalmadı: – Bayaq radioda həkim deyir ki, siqareti çox çəksən, guya iflic olarsan, harada belə şey olub? Əşi, deyir də… – deyə lağ ilə güldü. Yanındakılar da ona qoşuldular. Söhbət bu yerə çatanda, Mir Həsən də kənarda qalmaq istə- mədi: – Niyə ki? Elə bizim evin dalında Əsgər İsayev adında bir kişi var idi. Onda mən uşaq idim, o vaxt biz hələ kənddə yaşayırdıq. Bir gün xəbər çıxdı ki, Əsgər kişi öldü. Bilirsən o niyə öldü? – deyə Fətullagilə tərəf baxdı. Oğlan istehza ilə: – Birdən siqaretdən ölər ee… – Sən heç lağ-zad eləmə, qardaşoğlu. Bəli, elə siqaretdən ölmüşdü! Səhər-səhər durub gedirlər çölə, ot yığmağa. Çöldən ot yığası, gətirib evə çıxardası saat olur on iki. Ona qədər də Əsgər kişi bəlkə on siqaret çəkir, özü də ac-susuz. Vurub zəhərləmişdi onu. Rəhmətlik elə onunla da getdi. Sən heç elə demə, görürsən, siqa- retdən nəinki iflic, hətta ölüm də olur… Yoldaşları onun ayağını nə qədər bassalar da, Fətullanın yenə öcəşkənliyi tutdu: – Yaxşı, əgər desəz ki, siqaret ağciyərdə, nə bilim, xərçəng əmələ gətirir, buna inanmaq olar. Bəs, siqaretin ayağa nə dəxli var? Siqaret hara, ayağın qanqreni hara? Aydın həkim güldü və başladı Fətullanı başa salmağa: – Elə məsələ də orasındadı ki, siqaret təkcə ağciyərlərə zərər verməklə qurtarmır, o, damarları da daraldıb qanın hərəkətinə mane Yüklə 5,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|