Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
29 cəhdlərin heç bir elmi dəlilə söykənmədiyi bəlli olur. Bu cəhəti erməni alimlərinin özləri də dəfələrlə etiraf etməyə məcbur olmuşlar. Qeyd etməliyik ki, erməni şifahi xalq ədəbiyyatına olduğu kimi, gürcü folkloruna da Azərbaycan-türk aşıq sənətinin danılmaz təsiri olmuşdur. Bir çox gürcü aşıqları türk-Azərbaycan dilində şeirlər yazıb, xalq arasında Azərbaycan aşıq sənəti ənənələrini davam etdirmişlər. Türk-Azərbaycan aşıq sənətinin gürcü ədəbiyyatına təsiri ənənələrini araşdıran və dolğun elmi qənaətlər əldə edən prof. V.Hacılar yazır ki, XVIII- XX yüzilliklərdə Aşıq Ruhani (İosob Beridze), Aşıq Sıvğa (Luka Beridze), Georgi Saraçaşvili, Aşıq Levan Tavrişvili, Aşıq Yaralı Torolaşvili, Aşıq Zeyin (Topo Beridze), Aşıq Mixayil Zazadze, Aşıq Pəktayı (Aqob Zavadze), Aşıq Sandro Zedginedze, Aşıq Niko Davlaçeridze, Səfil Lado (Vladimir Beruaşvili), Aşıq Sandro Qavrelişvili və XX yüzilliyin 90-cı illərinə qədər yaşayıb yaradan Aşıq Eto (Ekvtime Davlaşeiridze) kimi onlarca gürcü aşığı və el şairi türk-Azərbaycan dilində şeir qoşub mahnı oxumuş, dastan söyləyib məclis aparmışlar [78, 182]. Göründüyü kimi, Azərbaycan-türk aşıq sənətinin gürcü xalq sənətkarlarına təsiri bir neçə nəsli və əsri əhtə edir. Əlbəttə, bu etnik-mədəni təsirin coğrafi hüdudları genişləndikcə milli-mənəvi sərvətlərimizdən bəhrələnən aşıqlarının repertuarı da zənginləşir və beləliklə, Azərbaycan folkloru örnəklərinin gürcü xalqı arasında yeni variantlarının yaranması yönümündə sənət imkanlarının genişlənməsi qanunauyğun bir hal alırdı. Borçalı aşıq mühitinin araşdırıcısı T.İsabalı qızı haqlı olaraq yazır ki, “əslində orta əsrlərdə şifahi ədəbiyyat müstəvisində Azərbaycan ədəbiyyatının təsir dairəsi və coğrafiyası öz milli çərçivəsi baxımından Azərbaycan sərhədlərini çoxdan aşmışdı. Azərbaycan dili qədim erməni dilinin sintaktik və morfoloji sistemini dəyişib yeni erməni dilinin yaranmasına səbəb olduğu kimi, Azərbaycan-türk ozan-aşıq sənəti erməni və gürcü milli el şairi və nəğməçiliyinin istiqamətini tamamilə öz təsir dairəsinə salmış məzmun və bədii dəyərlərini xeyli dərəcədə yeniləşdirmişdi” [92, 16]. Folklorşünasın doğru olaraq diqqəti yönəltdiyi belə bir mühüm folklor etnotransformasiyasından çıxış edərək deməliyik ki, regionun qonşu xalqlarının sənətkarları Azərbaycan-türk ozan-aşıq sənətinin həm bəstəçilik, həm ustad-şagird, 30 həm ifaçılıq, həm poetik ənənələrini dərindən mənimsəməklə, bir sözlə bu sənətin həqiqi varislərinə çevrilməklə Azərbaycan aşıq şeirinin Qafqazda və Şərqi Anadoluda tarixi- mədəni funksiyasının ayrıca bir istqamətini təşkil edirdilər. Gürcü mənbələrində Azərbaycan folkloru və ədəbiyyatı məsələləri yönümündə əhatəli tədqiqat aparan prof. H.Vəliyev XIX əsrin sonu XX əsrin əvvələrində Azərbaycan dilinin gürcü xalqı arasında yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də şeir -sənət dili kimi geniş istifadə olunmasından elmi şəkildə söhbət açaraq Azərbaycan türkcəsində yazıb-yaradan onlarca gürcü el şairlərinin, aşıqlarının adını çəkir [42, 12; 109]. Folklorşünas V.Hacılı (Hacılar) “Folklorumuzun üfüqləri”, “Gürcüstanda türk xalq ədəbiyyatı ənənələri” monoqrafiyalarında da Azərbaycan-türkdilli gürcü aşıqlarından ətraflı bəhs edərək göstərir ki, erməni aşıqları kimi gürcü aşıqları da Azərbaycan dilinin kommunikativ və ekspessiv funksiyalarından bəhrələnərək xalq arasında Azərbaycan aşıq sənətinin davamçıları kimi tanınmışlar. V.Hacıların hər iki əsəri bu yönümdə aparılan qiymətli tədqiqatlardır. Ancaq burada bir məsələni qeyd etmək yerinə düşər ki, hər üç alim türkdilli gürcü aşıqlarından danışarkən istisnasız olaraq onların hamısını Borçalı aşıq mühitinin yetirmələri kimi təqdim edirlər. Doğrudur, T.İsabalı qızı bu məsələyə daha çox tarixi- faktoloji baxımdan yanaşaraq ümumi mülahizələrlə münasibətini ifadə edir [92, 26- 27]. Prof. V.Hacılar Axıska mahalında yaşayıb-yaradan gürcü aşıqları ilə Borçalı aşıq mühiti arasındakı sənət bağlılıqlarını təhlil edərkən Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin tarixi mədəni rolunu yetərincə işıqlandırmır. Halbuki müəllifin özünün də qeyd etdiyi kimi, “Çıldır-Qars aşıq yaradıcılığının qonşu Axırkələk, Ağbaba , Gümrü və Borçalı aşıq yaradıcılığı ilə qarşılıqlı təsir və sıx bağlılığı da inkarolunmaz bir həqiqətdir” [78, 176]. Burada bir m əsələyə də ayrıca münasibət bildirməyi vacib sayırıq. Folklorşünas T.Qurbanov Ağbaba aşıq mühitindən bəhs edərkən nədənsə bu mühiti Şərqi Anadolu aşıqlığından təcrid etmiş, “Ağbaba Şərqi Anadolu torpaqları olduğundan burada Şərqi Anadoluya yaxın, bir qədər dəqiqləşdirsək Çıldır, Qars aşıq mühitl ərinə yaxın bir aşıq mühitinin formalaşması” [114, 11] qənaətinə gəlmişdir. 31 B əllidir ki, Ağbaba aşıq mühiti əsrlər boyu Şərqi Anadolunun tərkibində fəaliyyət göst ərmişdir, bu mühitin təşəkkülündə onu daxil olduğu mühitdən ayırmaq, fikrimizc ə, elmi cəhətdən düzgün deyildir. Müəllifin “bu mühit Şərqi Anadolu, eləcə d ə Gümrü və Borçalı aşıq mühitlərinin təsiri ilə formalaşıb inkişaf etsə də, özün əməxsus zəngin aşıq mühitidir”- fikrinin birinci tərəfi ilə razılaşmaq çətindir. Olsa- olsa, Ağbaba aşıqlığı ilə Borçalı aşıq mühiti arasında qarşılıqlı sənət əlaqələrindən söz açmaq mümkündür. Gümrü ilə bağlı onu qeyd etmək olar ki, Gümrü v ə Ağbaba aşıqları eyni tarixi-coğrafi və mədəni arealda fəaliyyət göstərmiş, eyni aşıq mühitinin sənət ənənələrini daşıyıb yaşatmışlar. Rus işğalından sonra Gümrünün əhalisi, o cümlədən saz-söz sənətkarları doğma yurdu tərk etməyə məcbur olmuş, öz fəaliyyətlərini məskunlaşdırdıqları digər türk torpaqlarında davam etdirmişlər. Məsələn, Gümrülü Aşıq Tüccar Qarsda məskunlaşmışdı. Aşıq Nəsibin atası Gümrünün yaxınlığındakı Güllübulaq kəndinə köçüb gəlmişdi. Nəsib də burada anadan olmuşdu. Aşıq Haqverdi Amasiyada, Dədə Mazan Çıldırda yerləşmişdi və s. Bütün bunlar Gümrü v ə Ağbaba aşıqlarının eyni regional mühitə mənsub olduqlarını göst ərir. Onu da xatırlatmaq yerinə düşər ki, Gümrüdə güclü bir aşıq mühiti formalaşdığı üçün buraya yerləşdirilən erməni sənətkarları bu mühitin təsiri altında özl ərinə ad-san qazanmağa çalışır, Azərbaycan folklorunun, o cümlədən Azərbaycan aşıq ədəbiyyatının müxtəlif örnəklərini özününküləşdirməyə səy göstərirdilər. “Tahir- Zöhr ə”, “Əsli-Kərəm”, “Aşıq Qərib” və s.dastanların erməni dilinə təbdil olunması və d əfələrlə nəşr edilməsi həmin məkrli siyasətin təzahürüdür. Bircə bu faktı demək kifay ətdir ki, “Aşıq Qərib” dastanı Aşıq Civani tərəfindən tərcümə edilərək 1887-ci ild ən 1924-cü ilədək ayrı-ayrı illərdə on dəfə Gümrüdə (Aleksandropolda) çap olunmuşdur [41, 492-494]. Fikrimizcə, Axırkələk, Ağbaba, Gümrü aşıq yaradıcılığı Çıldır-Qars aşıq yaradıcılığı ilə qarşılıqlı təsirdə deyil, birbaşa bu aşıq mühitinin tərkibində fəaliyyət göstərmişdir. Çünki qeyd olunan bölgələr uzun əsrlər boyu Osmanlı dövlətində inzibati ərazi quruluşundan asılı olaraq ya Axıska-Çıldır bəylərbəyliyinin, ya da Qars vilayətinin tərkibində olmuşdur. Başqa bir tərəfdən Aşıq Xəstə Hasan, Aşıq Nuri Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|