Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
32 Aşıq Şenlik, Aşıq Nəsib kimi qüdrətli saz-söz sənətkarları məhz Axıska və Çıldır bölgələrində aşıqlıq sənətinin sirlərinə yiyələnmiş, bu mühitin-yəni Çıldır aşıq mühitinin saz- söz havacatlarını, repertuarını, ənənə və gələnəklərini mənimsəmişdilər. Aşıq Nuri və Xəstə Hasan Axıska mahalının Əsmincə rayonunun Lebis kəndindən idi. Sonralar Xəstə Hasan da Dırqınadan köçüb Lebisdə məskunlaşmışdı. Aşıq Şenlik isə Çıldır mahalının Suxara kəndindən idi. Aşıq Şenlik sənət dərsini Aşıq Nuridən, Aşıq Nuri isə Xəstə Hasandan almışdı. Belə qüdrətli saz- söz ustalarının yaradıcılığı qonşu ərazilərdə aşıqlıq sənətinə güclü təsir göstərirdisə, deməli, doğma vətəndə bu təsirin daha geniş olması şübhə doğurmur. Prof. V.Hacıların Xəstə Hasan haqqında bir qeydini burada xatırlamaq yerinə düşər: “O, n eçə-neçə aşığın ustadı olmuş, onlarla azərbaycanlı, türk, gürcü və erməni aşığı onun yaradıcılığından bəhrələnmişdir” [78, 168]. Aşıq Şivğa, Səfil Lado, Aşıq Ruhani və digər gürcü aşıqlarının Aşıq Nuri, Aşıq Şenliklə şəxsi tanışlıqları, onların təsiri altında yazıb-yaratmaları belə bir fikir söyləməyə əsas verir ki, həmin aşıqları Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin nümayəndələri kimi qəbul etmək daha düzgün olardı. Söz yoxdur ki, hansı aşıq mühitinə daxil edilməsindən asılı olmayaraq, Azərbaycan- türk dilində yazıb yaradan gürcü aşıqları Azərbaycan aşıq sənətinin etnik- mədəni təsiri altında qonşu xalqlar arasında bu sənəti yayıb təbliğ etmiş, bu yönümdə səmərəli xidmətlər göstərmişlər. Azərbaycan aşıq sənətinin geniş aspektdə erməni və gürcü folkloruna tarixi – co ğrafi təsiri digər aşıq mühitlərində də (Gəncəbasar, Dərələyəz, Urmiya, İrəvan, Göyçə və s.) aydın görünməkdədir. Lakin digər mühitlərdən fərqli olaraq Ağbaba- Çıldır aşıq mühitinin qeyri-türk etnoslarına, xususilə erməni folkloruna təsiri bu mühitin tarixi- mədəni funksiyasını müəyyənləşdirən bir faktor kimi çox səciyyəvi haldır. Ağbaba-Çıldır aşıq mühiti Azərbaycan aşıq sənətinin digər mühitləri ilə intensiv şəkildə qarşılıqlı əlaqədə olmuşdur. Bu əlaqələr yalnız ərazi baxımından yaxın qonşu aşıq mühitləri ilə (İrəvan, Urmiya, Borçalı) məhdudlaşmamış, həm də digər aşıq mühitləri ilə qarşılıqlı təsirdə genişlənərək təşəkkül tapmışdır. Azərbaycan aşıq sənətinin bir sıra görkəmli nümayəndələri - Aşıq Ələsgər, Dollu Mustafa, Şair 33 Ağacan, Aşıq Hacı Bayramov, Aşıq Haqverdi (Göyçə), Aşıq Kamandar, Aşıq Hüseyn Saraclı, Aşıq Əhməd Sadaxlı (Borçalı), Aşıq İmran Həsənov (əncəbasar) və b. dəfələrlə Ağbaba-Çıldırda olmuş, bu aşıq mühitinin bəzi bölgələri ilə əlaqələr qırıldıqdan sonra yalnız Ağbaba mahalında çıxışlar etmiş, yerli aşıqlarla (Aşıq Nəsib, Çorlu Məhəmməd, Aşıq İsgəndər Ağbabalı və s.)məclislər keçirmişlər. “Peyğəmbər aşıqların sonuncusu” (Y.Qarayev) sayılan Aşıq Ələsgərin təxminən 1910- cu ildə Ağbabanın Qaranamaz (Yeniyol-1935; Ağvarik-1991) kəndində Çıldırlı Aşıq Şenliklə görüşüb məclis apardıqları məlumdur [159, 31-35]. Həmin il Aşıq Ələsgərin Güllübulaqlı Aşıq Nəsiblə (or Nəsib)qarşılaşıb deyişməsi, Aşıq Nəsibin onu “dədələr dədəsi, dədələr xası”adlandırması, bu məclisdə onların arasında müəyyən gərginliyin yaranmasına baxmayaraq sonda dostcasına görüşüb ayrılmaları və s. haqqında dastan- rəvayət bölgədə geniş yayılmışdır [10, 280-286]. Adlarını yuxarıda qeyd etdiyimiz aşıqların Ağbaba bölgəsində tarixin müxtəlif kəsimlərində deyişmələri, məclislər keçirmələri, el şənliklərində çalıb-oxumaları Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin digər aşıq mühitləri ilə birgə eyni etno-milli köklərdən qaynaqlanmalarını, geniş mədəni-tarixi və coğrafi areal çərçivəsində fəaliyyət göstərmələrini gerçəkləşdirmişdir. Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin tarixi-mədəni səciyyəsindən söhbət açarkən bir m əsələni də unutmaq olmaz ki, 1944-cü ildə sürgün olunan Axıska mahalının əhalisi arasında onlarla saz-söz sənətkarı da olmuşdur. Onlar sürgün olunduqları ölkələrdə - Qazaxıstanda, Özbəkistanda, Tacikistanda və başqa yerlərdə, söz yoxdur ki, mənsub olduqları aşıq mühitinin sənət ənənələrini, saz havacatlarını yaşatmış və müəyyən d ərəcədə məskunlaşdıqları ərazilərin aborigen əhalisinin folkloruna da öz təsirini göst ərmişdir. Hal-hazırda qeyri-dəqiq məlumatlara görə, Türkiyədə 300 min, Az ərbaycanda 70 min, Qazaxıstanda 18 min, Özbəkistanda 16 min, Qırğızıstanda 76 min, Rusiya Federasiyasında 10 min Axıska türkü yaşayır. Aşıq Məhəmməd Səfili, Aşıq Nəcib, Aşıq Eyvaz və digər sənətkarlar repressiyanın ağır məngənəsinə salınsalar da, tükənməz vətən eşqi, türkçülük, milli gələnəklərə bağlılıq onları sənət ənənələrindən heç vaxt uzaq düşməyə qoymamışdır. Aşıq Məhəmməd istedadlı və sin ədəftər saz-söz ustası olmuşdur. “Şeirlərinin çoxunu “Molla”, “Cindar” və “Səfili” 34 t əxəllüsləri ilə yazıb” [97, 331]. 1937-ci ildə repressiya qurbanı olmuş bu sənətkarın v əfat etdiyi tarix və yer məlum deyil. “Koroğlu”nun ustad ifaçısı olmuş Molla Məhəmmədin, Vəli Xuluflunun 1929-cu ild ə buraxdığı “Koroğlu”dakı iki qoldan birinin söyləyicisi olması, Hacı Zeynalabdin Tağıyevin yanında aşıqlıq etməsi də məlumdur” [81, 198]. Bu fakt Aşıq M əhəmməd Səfilinin dolayısı yolla Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin Şirvan aşıq mühi- tin ə gətirdiyi təsir kimi diqqəti çəkir. Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin Güney Azərbaycanın aşıq mühitlərindən Urmiya aşıq mühiti ilə də sıx sənət əlaqələri olmuşdur. Qeyd etdiyimiz kimi, Ağbaba v ə Axıska mahallarının Rusiya tərəfindən işğal olunması səbəbindən bu əlaqə yalnız Çıldır, Qars, Ərzurumlu sənətkarlar vasitəsi ilə gerçəkləşmişdir. Xüsusilə, Urmiya aşıq mühitində mövcud saz havacatları ilə Ağbaba-Çıldır saz havaları arasında yaxınlıq bu əlaqələrin kökünün bir neşə əsr qabaqda olması fikrinə müəyyən dərəcədə əsar verir. “Urmiya aşıq mühiti aşıqlarının saz havalarının ahəngində Azərbaycan aşıq havaları ilə birgə Anadolu aşıq havalarının ahəngini, melodiyasını da duymaq mümkündür” [201, 117] . Ağbaba-Çıldır saz havalarının Urmiya aşıq havalarına yaxınlığı fəslin əvvəllərində qeyd etdiyimiz kimi, folklorşünas H.İsmayılovun da diqqətini cəlb etmiş v ə alim bu cəhəti Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin özəl xüsusiyyətlərindən biri kimi qiym ətləndirmişdir. Ağbaba-Çıldır aşıq mühitində “Müsəlman Keşişoğlu”, “Paşa köçdü”, “Erməni Ke şişoğlu” və s. saz havalarının lokal-regional çevrədə eyni ad və eyni ifa tərzi ilə Urmiyada da spesifik s ənət elementləri kəsb etməsi hər iki aşıq mühitinin qarşılıqlı əlaqələrini göstərir. Maraqlıdır ki, Azərbaycan folklorunun ayrı-ayrı mühitlərində “Vağzalı” adı ilə tanınan “Paşa köçdü” havası Ağbaba-Çıldırda saz və oyun havası kimi sonuncu deportasiyayad ək həmin adla da ifa olunurdu. Qeyd edək ki, “Çıldır divanisi”, “Çıldır çiçəyi”, “Paşa köçdü”, “Çıldır müxəmməsi” və s. saz havaları Borçalı aşıq mühitinin tanınmış nümayəndələrinin, xüsusilə Aşıq Hüseyn Saraclının, Aşıq Əmrahın repertuarında geniş yer tutmuşdur [85, 538-549]. Bu saz havaları indi d ə Borçalıda ən çox sevilən havalardandır. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|