Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
35 M. Qasımlı Çıldır aşıq mühitindən bəhs edərkən yazır: “Təksazlı ifaçılığa əsaslanan bu mühit aşıqlaşmış ozanlar qrupuna daxildir. Bardaş qurub oturaraq çalıb- oxumaq ənənəsi də Çıldır aşıqlarının ifaçılığında müəyyən yer tutmuşdur” [106, 198]. Ənənəvi olaraq on iki simli sazlardan istifadə edən Ağbaba-Çıldır aşıqlarının üç p ərdəli sistemin statikliyini mühafizə etmələrini göstərən folklorşünas bu ifa usulunu qopuz çalğı tərzinin əlaməti kimi səciyyələndirir. Bu xüsusiyyət Ağbaba-Çıldır açıq mühitinin Az ərbaycan açıq sənətinin digər mühitləri ilə əlaqəsini araşdırmaq baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir. Çünki mədəni-tarixi özəl keyfiyyət kimi t əksazlı ifa tərzi, bardaş qurub oturaraq çalıb-oxumaq ənənəsi Urmiya aşıq mühitində d ə səciyyəvi cizgi olaraq müşahidə olunmaqdadır. Azərbaycan aşıq sənətinin lokal şevrəsində Urmiya aşıq mühitinin tarixi-mədəni xüsusiyyətlərini araşdıran M. Qasımlı göstərir ki, “təksaz ifaçılığa əsaslanan bu mühitin çalğı biçimi Anadolu aşıqlarının (xüsusən də Amasiya-Çıldır, Sivas, Ərzurum və İqdır çevrəsinin)çalğı biçimiyl ə xeyli səsləşir” [106, 244]. Görkəmli alimin bu dolğun elmi qənaəti Ağbaba- Çıldır aşıq mühitinin Urmiya aşıq mühiti ilə tarixi-mədəni ortaq cəhətlərinin dialektikası və qarşılıqlı əlaqəsinin başlıca istiqamətlərini müəyyənləşdirən fakt kimi qiym ətlidir. Aşıq Şenlik Borçalı, İrəvan aşıq mühitlərində çox sevilən və tanınan sənətkarlardan olmuşdur. “Borçalı aşıq mühitinin biçimlənməsində mühit xarici faktor kimi Çıldır aşıq mühitinin (Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin-A.M.)konkret olaraqsa Aşıq Şenliyin rolu da ayrıca qeyd olunmalıdır” [92, 26]. Mərhum folklorşünas-alim M.Həkimovun Açıq Hüseyn Saraclının dilindən yazıya aldığı “Aşıq Şenniyin Borçalı səfəri” [20, 93-117], türkiyəli folklorşünas O.Özbəkin toplayıb nəşr etdirdiyi “Aşıq Abbasla qarşılaşma” [224, 15-27] dastan-rəvayəti ustad s ənətkarın Borçalıda nə qədər məşhur olduğunun və sevildiyinin bariz nümunəsidir. Bu görkəmli el sənətkarının Borçalıda və İrəvanda ağır məclislər aparması, deyişmələri, “vədəli zəhərlə zəhərlənməsi” və s. haqqında çoxlu maraqlı əhvalatlar, dastan- rəvayətlər mövcuddur. Xəstə Hasan ocağının qüdrətli nümayəndəsi Aşıq İsgəndər Ağbabalı Göyçə, Borçalı, Gəncəbasar aşıq mühitləri ilə sonuncu deportasiyayadək sıx sənət əlaqələri 36 saxlamış, adı çəkilən mühitlərlə Ağbaba-Çıldır aşıq mühiti arasında sənət əlaqələrinin möhkəmlənməsində və inkişafında mühüm xidmətlər göstərmişdir. Ustad sənətkarın vaxtilə doğma torpaqlarından sürgün olunmuş məhsəti türklərinin kompakt yaşadıqları ərazilərə - Qazaxıstana və Özbəkistana davamlı səfərləri Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin özəlliklərini sabiq aborigen etnosun etnik-estetik düşüncəsinin bərpası istiqamətində göstərdiyi danılmaz xidmətlərdən sayılmalıdır. Bütün bunlar Azərbaycan aşıq sənətinin tarixi-mədəni sisteminin tərkibində Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin etnik coğrafi arealının özünəməxsusluğunu, spesifik xüsusiyyətlərini göstərən faktorlar kimi dəyərləndirilməlidir. 37 AĞBABA-ÇILDIR AŞIQ MÜHITI: TOPLAMA, NƏŞR VƏ TƏDQIQI T ƏCRÜBƏSİ Çox q ədim tarixi-genetik köklərlə ümumtürk mədəni sisteminin əski ozan- aşıq gələnəklərinə bağlı olan Azərbaycan aşıq sənəti son on-on beş ildə daha əhatəli, elmi konsepsiya baxımından daha mükəmməl surətdə tədqiqata cəlb olunsa da, hələ d ə bu sənət haqqında vahid elmi-nəzəri sistem yaratmaq mümkün olmamışdır. Aşıq s ənətinin ideya-estetik çevrəsi, milli-etnik əsasları, tipoloji və geneloji strukturu, dini- sosial dayaqları və s. haqqında indiyədək kəmiyyət və keyfiyyət baxımından fərqli t ədqiqatlar aparılmışdır. Lakin bütün bu tədqiqat və araşdırmalar Azərbaycan aşıq s ənəti haqqında mükəmməl konsepsiyanın mövcudluğunu müəyyənləşdirə bilməmiş- dir. Bu elmi m əhdudluğun bir sıra sosial-siyasi, etnik-mədəni, tarixi-coğrafi, etik- estetik v ə s. kimi səbəbləri vardır. Ancaq ən mühüm səbəb folklorşünas H.İsmayılo- vun qeyd etdiyi kimi, “ilk növb ədə mövcud aşıq mühitlərinin mükəmməl öyrənilmə- m əsindən irəli gəlir. Problemə ümumtürk kontekstində yanaşma tədqiqat üçün nə q ədər əhəmiyyətlidirsə, ondan artıq əhəmiyyət kəsb edən regional və lokal ele- mentl ərin müəyyənləşdirilməsidir. Çünki məhz bu yolla konkret mühitin və ya başqa sözl ə, sənətin spesifikası aşkarlana bilir” [94, 8]. Fikrimizcə, problemin bu cür qoyuluşu və əsaslandırılması çağdaş folklorşünaslığımızda ayrı-ayrı tədqiqat üsullarında bu və ya digər dərəcədə özünü göstərsə də, tam şəkildə öz həllini tapa bilm əmişdir. Məsələyə tarixi-coğrafi aspektdən yanaşdıqda aydın olur ki, Azərbaycan aşıq sənəti haqqında mükəmməl elmi konsepsiya formalaşdırmaq üçün milli etnosun mövcud olduğu tarixi coğrafiyanı nəzərə almaq olduqca vacib məsələdir. Çünki müxt əlif lokal coğrafi hüdudları əhatə edən, ayrı-ayr regionlarda formalaşıb təşəkkül tapan aşıq mühitlərinin mükəmməl şəkildə öyrənilməsi bütövlükdə Azərbaycan aşıq s ənətinin dolğun spesifikasını müəyyənləşdirə bilər. Digər tərəfdən Azərbaycan aşıq s ənəti tarixin ayrı-ayrı mərhələlərində son dərəcə mürəkkəb ictimai-siyasi hadisələrin, t əsir və əks təsirlərin mövcud olduğu ərazilərdə təşəkkül və təkamülünü davam etdirm əklə yanaşı, müəyyən milli regionlarda tarixi-mədəni proseslərlə bağlı bu s ənətin tənəzzülü də müşahidə olunmuşdur. Məhz bu faktlar Azərbaycan aşıq Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|