Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
273 musiqi repertuarında variantlılığın geniş yayılması qeyd etdiyimiz səbəblərlə s əciyyələnir. Qeyd ed ək ki, bəzən müəyyən saz havasına vurulan xalları, əlavə olunan musiqi çalarlarını nəzərə alıb onu ayrıca saz havası kimi təqdim etməyə çalışırlar. Və yaxud da müxt əlif saz havaları arasında oxşarlıqlara əsaslanaraq həmin havaların eyni bir aşıq havası olduğu fikrini irəli sürürlər. Əlbəttə, hər iki mülahizə yanlış və birt ərəflidir. Nəzərə alsaq ki, “hava anlayışı ilə variant anlayışı arasında dəqiq sərhəd yoxdur, çünki variantın özünü tam mənada ayırd etməyə imkan yaradan ümumi ölçü, meyar yoxdur” [98, 81] - onda variantlılığın bir neçə aspektdən öyrənilməsi və t ədqiqinin vacibliyi ortaya çıxır. Fikrimizc ə, Azərbaycan aşıq havalarının sayı haqqında müxtəlif fikirlərin mövcudluğu, ayrı-ayrı rəqəm göstəricilərinin (72-dən başlayaraq 200-dək və hətta daha çox) qeyd olunması variantlılıq probleminin doğru-düzgün elmi həllini tapmaması ilə birbaşa bağlıdır. Buna görədir ki, elmi-filoloji ədəbiyyatda, eləcə də musiqişünaslıqda aşıq havalarının sayı barədə dəqiq məlumat yoxdur. Sənətşünas A.O.K ərimli milli-etnik folklor yaddaşında geniş yer tutan 72 saz havası anlayışının mifik t əfəkkürlə bağlı olduğunu göstərir [98, 80]. Borçalı aşıq mühitinin t ədqiqatçılarından biri olan T.İsabalı qızının araşdırmasında da oxşar fikir səslənir [92, 118]. Prof.M.H əkimov ayrı-ayrı aşıqların musiqi repertuarındakı saz havalarının sayını və variantlarının təsnifini vermişdir. Mərhum folklorşünasın təsnifindən görünür ki, Aşıq Hüseyn Saracalının musiqi repertuarında 81 saz havası və həmin havaların 53 variantı olmuşdur. Alim tərtib etdiyi digər bir cədvəldə-Aşıq Cəlal Q əhərmanovun cədvəlində 129 saz havasının və onların 55 variantının elmi təsnifi verilmişdir [85, 543-556]. Türkiy ə folklorşünaslığında da saz havalarının sayı ilə bağlı müxtəlif fikirlər mövcuddur. F.Kırzıoğlu Qars yörəsində (Qars, Çıldır, Hanak, Ərzurum, Posof, Ərdahan və s.) 216 saz havasının olduğunu yazır. Görkəmli alim bu havaları üç başlıq altında sayını göstərməklə təsnif etmişdir: a) ağır havalar-120; b) orta havalar 40; c) yüngül havalar-56. 274 Aşıq Şərəf Taşlıova Şərqi Anadoluda 157 aşıq havasının geniş yayıldığını mü əyyənləşdirmişdir. Aşıq 157 saz məqamının (havasının) ifa xüsusiyyətinə, daha doğrusu səsin tembrinə görə aşağıdakı kimi qruplaşdırmışdır: “Ağır səsli divani m əqamları iyirmi bir, təcnis məqamları dörd, gözəlləmə məqamları on iki, orta və yürük s əsli məqamlar otuz üç, yanıq səsli məqamlar qırx yeddi, yüksək səslə söyl ənən məqamlar 40” [223, 160]. Folklorşünas E.Aslan Şərqi Anadoluda 72 saz havasının olduğu fikrini irəli sürür. Alim t əsbit edə bildiyi 57 saz havasının “divani məqamlar 7, yanıq və uzun m əqamlar 37, gözəlləmə və hərəkətli məqamlar on üç” şəklində təsnif etmişdir. Başqa bir maraqlı fikir də M.Özaraslana məxsusdur. Alim Anadolu və Azərbaycan aşıq mühitlərində Kərəm havalarının geniş yayıldığını qeyd edərək yazır: “Kərəm havalarının çox önəmli bir yer tutduğu aşıq musiqisində Anadolu və Anadolu xaricind ə bir çox bölgələrdə Kərəm havasına təsadüf edilməkdədir. Qars-Ərzurum yör ələriylə Azərbaycan aşıqları arasında yayılan “Kərəmi” adıyla da anılan bu havalardan günümüz ə qədər təsbit edilənlərin sayı yüzə qədər olub müxtəlif bölg ələrdə bu adlarla oxunmaqdadır: “Kəsik Kərəm”, “Yanıq Kərəm”, “Qalpaqlı K ərəm”, “Atüstü Kərəm” (“Yorğun Kərəm”), “Kərəm Coşdu” (Əsli Kərəm), “Döymə K ərəm” və s.” (223, 166). Türkiy ə alimlərinin və aşıqlarının bu fikirlərini yekunlaşdıraraq deyə bilərik ki, Qars yör əsində, o cümlədən Çıldırda yayılmış aşıq havalarının fərqli rəqəmlərlə ifad ə olunması variantlılıqdan doğan bir məsələdir. Fikrimizcə, həllini gözləyən bu m əsələ folklorşünaslıq elmindən daha çox, musiqişünaslıqla bağlı bir problemdir. Bir sıra aşıq mühitlərində olduğu kimi, Ağbaba-Çıldır aşıqlarının ifa repertuarında variantlılığın mövcudluğu “saz havasının ad dəyişməsinə də gətirib çıxarır” [106, 225]. Məsələn, “Aşıq təsnifi” saz havasına Ağbabada “Qəmərcan”, “Arani” havasına “Tırınqı” deyirlər. Aşıq İsgəndər Ağbabalının verdiyi bilgiyə görə “K ərəm gözəlləməsi” Ağbabada “Əhmədi Kərəm”, “Ayaq divani”- “Osmanlı divanisi”, “Qarsı”-“Ağacanı” adları altında ifa olunurdu. Ümumiyy ətlə, Ağbaba-Çıldır aşıqlarının musiqi repertuarının səciyyəvi laylarından birini onların yaratdıqları orijinal saz havaları təşkil edir. Prof. 275 M.Qasımlının “bu mühitdə digər mühitlərdə müşahidə edilməyən xeyli sayda saz havası mövcud olmuşdur”- [106, 199] mülahizəsi yaradıcı bir mühit kimi Ağbaba- Çıldırda bu prosesin davamlı olaraq getdiyini təsdiq edir. Klassik b əstəçilik ənənələrini məharətlə davam etdirən saz-söz sənətkarları arasında Çıldırlı Aşıq Şenliyin bu mühitdə ayrıca yeri vardır. Aşıq İsgəndər Ağbabalıdan aldığımız məlumata görə, “Çıldır təcnisi”, “Xoşdamağı”, “Şenlik Mirz əcanısı”, “Ağbabayı”, “Çıldır divanisi” saz havalarını Aşıq Şenlik yaratmışdır. Ustad s ənətkarın verdiyi digər bilgiyə görə, “Dəli Hicrani” havası da Aşıq Şenliyə m əxsusdur. Bu havanı hər aşıq oxuya bilmir, güclü səsi olanlar “Dəli Hicrani”ni oxuya bil ərlər. Qeyd edək ki, biz nə A.O.Kərimlinin cədvəlində [98, 83-85], nə də M.H əkimovun [85, 524-593] təsnif etdiyi havalar arasında “Dəli hicrani” adlı saz havasına və yaxud onun variantına təsadüf etmədik. Qeyd etdiyimiz cədvəllərdə “Dolhicrani” v ə “Hicrani” havalarının adı çəkilmişdir. Aşıq İsgəndər Ağbabalının bildirdiyin ə görə bu havalar müxtəlif havalardır. Az ərbaycan aşıqlarının musiqi repertuarında geniş yer tutan “Keşişoğlu” saz havasının Ağbaba-Çıldır aşıq mühiti ilə bağlılığını nəzərə alıb bu hava üzərində bir q ədər dayanmağı lazım bilirik. Y.Ramazanov bu havanın aşıq poeziyasında Keşişoğlu, Zəruri, Şövqü təxəllüsləri ilə məşhur olan və türk-Azərbaycan dilində yazıb-yaradan erməni aşığı Davud Yeresyana (1804-1876) məxsus olduğunu yazır [135, 70]. Prof. M.H əkimovun Azərbaycan aşıqlarının bildikləri və oxuduqları saz havaları haqqında tərtib etdiyi cədvəllərdə “Keşişoğlu” havasının yaradıcısı Ağ Aşıq qeyd olunmuşdur [85, 528-564]. Digər bir cədvəldə [85, 544] bu hava erməni aşıq- şairi Keşişoğluna ünvanlandırılmışdır. Güney Az ərbaycandakı aşıq mühitlərini araşdıran Ə.Kafkasyalının t ədqiqatından məlum olur ki, “Keşişoğlu” saz havası Təbriz-Qaradağ və Urmiya aşıq mühitl ərində də yayılmışdır. O da maraqlıdır ki, Urmiya aşıq mühitində “Müsəlman Keşişoğlu” və “Erməni Keşişoğlu” adlı iki ayrı hava mövcuddur [201, 117]. Aşıq İsgəndər Ağbabalıdan, el ağsaqqalı Rəşid İsgəndərovdan aldığımız bilgiyə görə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|