Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KÜTLƏ HƏMİŞƏ KÜTDÜR.
- “sürü” , “kütlə” və “çoxluq”
- Kütlə sürünün ali ictimai formasıdır. Sürü şəhərə gələndə kütlə olur, yığnağa çevrilir.
32
“evi”dir, varlığının əlamətidir. Belə ki, şəhərdə o,
yox ola-ola
var ola
bilir və
özündə qulyabanılıq, kabusluq xisləti aşkarlayır. Şəhərdə yaşayan insan sürüləri ilğım kimi qəfil görünüb ilğım kimi qəfil də gözdən itirlər. Düzdür, çoxdan, lap çoxdandır ki, insanlar sürünü ailəyə
dəyişiblər: ailəni dünyanın mikromodeli sanıb orada ideal komfort yaratmağa çalışıblar. Hərçənd müəyyən məqamlarda onlar, balaca himə bənd imiş kimi, asancana bir yerə yığışırlar, xırda balıqlar qismində bir-birinin böyrünə qısılıb
yenidən sürüləşirlər, kütlə olurlar
və küçələrlə sürünürlər. Toplum içrə insan sürüsünə “kütlə” deyilir. Oncə bu sözün mümkün etimoloji xəritəsinin konturlarını cızaq. İlk ağla gələn bu olur ki, “kütlə” kəlməsinin energetik nüvəsini, onun məna mərkəzini “küt” sözü təşkil edir. KÜTLƏ HƏMİŞƏ KÜTDÜR. Hələ fransız yazarı Emil Zolya belə bir fikir söyləyirdi ki, kütlə qoyun sürüsündən heç nə ilə fərqlənmir. Ziqmund Fğoyd da ardınca deyirdi ki, “kütlə sahibsiz yaşamağa gücü çatmayan itaətkar sürüdür” 1 . Sürü instinkti bizlərin içində oturuşmuş qos-qoca instinklərdən biri. İnsanlar hər bir vaxt sürüləşməyə hazır vəziyyətdə. Hətta sürünün bircə çağırış nidası bəs edir ki, insan ailə komfortunu atıb kütləyə qoşulsun, kütləyə qarışsın, kütlə içrə it-bat olsun. Çünki insan kütləyə düşdümü, özünü həməncə əjdəha bilir, div bilir, hökmran bilir və onun üçün “mümkünsüzdür” anlayışı yox olub gedir”. 2
Əksəriyyət bunu ictimai psixoz ayağına yozur. Gerçəklikdə isə bilincaltının səltənətində mürgü döyən sürü instinkti sürünün çağırışlarını eşidən kimi oyanır və dəmir maqnitə yapışan kimi sürüyə “yapışmaq” istəyir. Psixoz situasiyası bizi sürətlə sürüyə doğru itələyir və biz buna heç bir müqavimət göstərmirik. Niyə? Birincisi budur ki, hər bir
33
tarixin lokusu, başlanğıcı sürüdür. Bizim də hamımızın şəcərəsi ordan gəlir. İkincisi budur ki, sürü birgəlik, həmrəylik, “mənsizlik” və ideal bərabərlik duyğusu vəd edir. Kişilər orduya ona gö- rə hədsiz meyllidirlər ki, orada sürü instinkti güclüdür. Orduda fərq nişanları da minimal. Hamı hərbi forma geyinir, eyni tərzdə yaşayır, eyni cür saç düzəltdirir, hamının yediyindən hamı yeyəndə yeyir və ideal diktaturanın prinsiplərini qəbul edir. Orduda yaşamaq son dərəcə rahatdır. Nədən ki, orada insan öz indisindən və sabahından arxayındır: orduda sən bir qayda olaraq təmiz və toxsan, sənin əvəzinə düşünürlər və qərara gəlirlər. Sən sürüdə- sən, sən sürüsən və heç bir qərar üçün məsuliyyət daşımırsan. Sürü (kütlə, ordu) düşünmək üçün yararsızdır: insan düşünəndə öz içində ya “mən” axtarır, ya da tanrı. Bu axtarış isə mənəvi imperativləri möhkəmləndirir və fərdin sürüdən ayrılmasının əsasını qoyur. Deyəndə ki, “palaza bürün, elnən sürün” biz kiməsə təskinlik veririk, onu yaşamağa ruhlandırırıq, bu adamın hamı kimi olduğunu ona bir daha xatırladırıq. Xatırladırıq ki, özünü özgələrdən üstün tutmasın; güman eləməsin ki,
təkcədir, birdənədir, xüsusidir. “Palaza bürün, elnən sürün” atalar misalını biz kiməsə ün- vanlayanda həmin insanı, əslində, tamam başqa bir tekstin mənasına doğru yönəldirik, onu sürüyə qatılmağa, sürü psixologiyasını qəbul eləməyə çağı- rırıq. Bu teksti də təqribən bu cür tərtibləmək olar: “Fikir eləmə, vecinə alma, el də elə sənin günündədir”. Elnən sürünmək sürüdə olmaq, hər şeyi sürüdə və ya kommunada (kommuna sürü variantıdır) olduğu kimi bölmək, paylaşmaq mənasını gündəmə gətirmirmi? Kommunanın modeli sürüdən götürülməyib məgər? “Millət”, “xalq” anlamlarının da sürüylə ilişkiləri var. Azəri türkləri yeri düşəndə onu da deyirlər ki, “elnən gələn dərd toy-bayramdır”. Bə-
34
yəm bu
onu bildirmir ki, sürüylə
ölmək xoşbəxtlikdir? Şübhəsiz. Beləliklə, “sürü” sözü məna etibarı
ilə “el”,
“kommuna”, “kütlə”
sözləriylə eyni bir sintaqmaya sığışır. Bu düşüncə modusunda “sürü”, “kütlə” və “çoxluq” anlayışları arasında da bərabərlik işarəsi qoymaq olar. Lakin və bir də lakin... onların qapsadığı mənalar müəy- yən qədər fərqli. Kütlə sürünün ali ictimai formasıdır. Sürü şəhərə gələndə kütlə olur, yığnağa çevrilir. Fikrin digər bir variantı da mümkündür: toplumun insan sürüləri kütlə adlanır. Bu, yalnız əlifba xislətli sentensiyalar. Kütləni düşüncə yox, emosional nida- lar, şüarlar, imperativlər idarə edir. Niyə? Çünki, eynən
Fğoydun söylədiyi kimi,
suggestivlik, yoluxduruculuq güclüdür, bütün bunlar hipnotik hallardır. Burada hər deyilən söz, hər hərəkət elə yoluxucudur ki, fərd asanlıqla ona tutulur, ona görə də öz gərəklərini tapdalayıb asanlıqla yığnaq gərəklərinə özünü qurban verir” 3 . Məgər qoyun sürüsü çobanın göstəriş xarakterli çığırtıları ilə məkan içrə öz yerini müəyyənləşdir- mir? Elə ol səbəbdən deyilir ki, kütlə kütdür. Hərçənd “küt” sözünün “kütlə” anlayışı ilə birbaşa bağlantısı semantik mənalar cərgəsində aşkarlanmır. “Küt” burada predikatdır, məcazdır, kütlənin keyfiy- yətinin təyinidir. Həqiqətə qalsa, “kütlə” anlamı
bildirir. Tək itidir, kut - küt. Bıçağın kütlüyündən beynin kütlüyünə bir məna lağımı atmaq olur. Çoxluq düşünməyə, qərara gəlməyə hər bir vaxt əziyyət çəkir. Təsadüfi deyil ki, düşüncə müstəvisi üçün çoxluq həmişə pislənilir. Azəri türklərinin ataları çoxluğa hər vaxt neqativ münasibət bəsləyiblər. Kütlənin mahiyyətinə varmaqdan ötrü bunlar son dərəcə önəmli məsələlər.
Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|