Azad İsa oğlu Qurbanov, Elçin Musa oğlu Məmmədov, Aygün Seyfəddin qızı Hüseynova

   
73
1.7.4 Naqilsiz şəbəkələr 
Adından məlum olduğu kimi bu tip şəbəkələrdə  ənənəvi 
şəbəkələrdən fərqli olaraq rabitə vasitələri olaraq kabel və 
telefon xəttlərindən istifadə olunmur. Onlar üç böyük qrupa 
bölünür: 
1.
 
Lokal şəbəkələr 
2.
 
Genişləndirilmiş şəbəkələr  
3.
 
Mobil şəbəkələr 
Lokal şəbəkələrdə informasiya 4 üsulla: 
•
 
infraqırmızı şüalanma  
•
 
lazer şüalanma  
•
 
kiçik spektrli radiorabitə  
•
 
yayılmış spektrli radiorabitə  
vasitəsilə ötürülür.  
İnfraqırmızı  şüalanma geniş spektrli tezliyə malik 
olduğundan informasiya ötürmə sürəti 10 Mbit/s qədər ola 
bilər. Aşağıdakı 4 növ infraqırmızı  şüalanma ilə  fəaliyyət 
göstərən şəbəkələr geniş yayılmışdır: 
1.
 
Birbaşa görünüş  şəbəkələri. Bu şəbəkələr adından 
məlum olduğu kimi, qəbul edici və ötürücü qurğular arasında 
birbaşa görünüşün olmasını tələb edir.  
2.
 
Paylanmış infraqırmızı  şüalanma  şəbəkələri. Bu tip 
şəbəkələrdə siqnal divar, döşəmə  və tavandan əks olunaraq 
qəbulediciyə çatır.  İnformasiyanın yayılma sürəti və effektiv 
yayılma sahəsi 30m
2
-lə məhdudlaşır. 
3.
 
Əks olunan infraqırmızı  şüalanma. Bu tip şəbəkələrdə 
optik transiver siqnalı müəyyən sahəyə göndərir və siqnal 
oradan tələb olunan kompüterə ünvanlanır. 
4.
 
Geniş sahəli optik şəbəkələr. Bu şəbəkələr geniş 
imkanlara malikdir və kabelli şəbəkələrdən heç də geridə 
qalmırlar. 
   
Lazer şüalanması əsasında yaradılan şəbəkələr birbaşa 
görünüşün olmasını tələb edir. 

---

 
74
  
Geniş spektrli radiorabitədə istifadəçi vericini və 
qəbuledicini müəyyən tezliyə kökləyir. Bu zaman 46500 m
2
 
sahəyə informasiya mübadiləsi etmək mümkün olur. Rabitə 
sürəti təqribən 4,8 M bit/s olur. 
Yayılmış spektrli radiorabitədə müəyyən tezliklər 
intervalında informasiya mübadiləsi baş verir. Qəbuledici 
adapter kompüteri sinxron olaraq bir tezlikdən digər tezliyə 
kökləyir. Sürət 250 K bit/s artıq olmur. Son vaxtlar açıq 3,2 km 
sahədə  və qapalı 129 m sahədə 2 M bit/s sürətlə informasiya 
mübadiləsi yaratmq mümkün olmuşdur. 
Genişləndirilmiş  şəbəkələrdə ayrı-ayrı binalarda 
yerləşən  lokal şəbəkələr arasında informasiya mübadiləsi  
rabitə  xətti olmayan körpülər vasitəsilə  həyata keçirilir. 
Məsələn, AIRLAN/Brige Plus körpüsü  aralarında  məsafə 5 
km olan iki  şəbəkə arasında rabitəni təmin edir. 
Mobil  şəbəkələr mobil rabitə vasitələri  əsasında 
fəaliyyət göstərir. 
1.7.5 Şəbəkə arxitekturaları 
Ethernet 
Ethernet-arxitekturalı ilk şəbəkə 1975-ci ildə   XEROX 
firmasının  əməkdaşları Robert Metkolf və Devid Boqqs 
tərəfindən yaradılmışdır. O, uzunluğu 1 km olan kabel 
vasitəsilə 100 kompüter arasında informasiya mübadiləsini 
2,94 Mbit/s sürətilə  təmin edirdi. Sonralar təkmilləşərək, hal-
hazırda 10-100 Mbit/s sürətilə informasiya mübadiləsi etməyə 
imkan verən ən geniş yayılmış şəbəkə arxitekturasıdır. Bir neçə 
tip Ethernet şəbəkəsini nəzərdən keçirək. 
 
10 BASE T 
10 BASE T  şəbəkə    koaksial kabel əsasında, ulduz-xətti  
topologiya bazasında yaradılmışdır (şək. 14). 
 

---

   
75
 
 
 
Şək. 14. 
 
Kabel  şəbəkə platasına RJ-45 konnektoru vasitəsilə 
qoşulur. Kabel seqmentinin maksimal uzunluğu –100 m, 
minimal uzunluğu isə 2,5 metrdir. Kabel seqmentlərini  çox-
portlu repitor rolu oynayan aktiv konsentrator vasitəsilə  
birləşdirmək olar. Şəbəkədə kompüterlərin sayı 1024 ədəddən 
artıq olmaz. Magistral kabel olaraq yoğun koaksial kabel və ya 
optik lifli kabel istifadə olunur. Maksimal informasiya ötürmə 
sürəti 10Mbit/s-dir. 
  10 BASE  2 
10 BASE 2 tip şəbəkə
1
 nazik koaksial kabel əsasında, 
xətti topologiya bazasında fəaliyyət göstərir. Kabel 
seqmentinin maksimal uzunluğu 185 m, minimal uzunluğu 2m 
olub  30 ədəd kompüterin qoşulması üçün nəzərdə tutulmuşdur. 
Kabel  şəbəkə adapterinə  BNC-T konnektoru vasitəsilə qoşu-
lur. Kompüterlər arasında məsafə 0,5 metrdən az olmamalıdır. 
Şəbəkə 4 ədəd repitorlar vasitəsilə 925 metrə  qədər genişlənə 
                                                 
1
 Ethernet 10 Base2   tip şəbəkə “nazik”  Ethernet kimi  adlandırılır. Ən 
ucuz və quraşdırılması asan olan lokal şəbəkədir. 
Paylaşdırıcılar 
Kommutativ panel 

---

 
76
bilər (şək.15). Kompüterlərin maksimal sayı 1024 olmalıdır.  
Maksimal informasiya ötürmə sürəti 10Mbit/s-dir. 
 
Şək. 15. 
 
10 BASE 5    
10 BASE 5   şəbəkə yoğun koaksial kabel əsasında xətti 
topologiya bazasında
1
 yaradılmışdır. Kabel seqmentinin mak-
simal uzunluğu 500 metr olub 100 ədəd kompüter qoşula bilər. 
Şəbəkə 4 ədəd repitor vasitəsilə 2460 metrə  qədər genişlənə 
bilər. Kabel şəbəkə kartına qoşulmaq üçün transiverdən (MAU) 
istifadə edilir. Transiver  koaksial  kabel üzərində yerləşdirilir.  
Transiverdə aktiv qəbuledici və ötürücü vardır. Transiverlə  
şəbəkə kabelini birləşdirən kabelin maksimal uzunluğu 50 m-
dir.  
10 BASE-T 
Ethernet 100 Base T4-də burulmuş cütluk kabel 
əsasında fəaliyyət göstərir. 
Şəbəkədə kompüterlər  
                                                 
1
 Ethernet 10 Base5  “Qalın”   Ethernet    adlandırılır. 

---