Azerb dili 6-01 Layout 1

Salatın Әsgərova Qarabağ müharibəsində 
öz
xidməti vəzifəsini yerinə
yetirərkən öldürülən ilk jurnalist oldu.
Ölümündən sonra Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adı verilən Salatın
Әsgərova Şəhidlər xiyabanında dəfn edildi. Onun gəlişi ilə Şəhidlər
xiyabanında bir şəhidlər sırası da başladı. Salatının məzarı 20 Yanvar
şəhidləri ilə Qarabağ şəhidləri arasında körpü oldu...
Zemfira Məhərrəmlinin
“Qırx qız dastanı” kitabından
Söz ehtiyatı
3. Lüğ td n istifad  ed r k “pasport”, “x zri”, “gilavar”, “ş stl ”,
“köh l n”, “s yirtm k”, “f hm”, “t ssübkeşlik”, “kükr m k”, “l rz ”,
“xiff t”,  “yalquzaq”,  “marıq”  söz l  ri  nin  m  na larını  araşdırın. 
4. M tnd  rast g ldiyiniz m cazi m nalı söz v  ifad l ri izah edin.
Araşdırma
5. Qarabağ müharib sind  h lak olmuş jurnalistl rimiz haqqında
yazılı t qdimat hazırlayın.  
Dil qaydaları
6. M tnd  göy r ngl  verilmiş  v zlikl r  diqq t yetirin. Onların m na
çalarlarını izah etm y  çalışın.
7. “Öz”  v zliyin  m nsubiyy t ş kilçisi artırın v  sual verin. D  yi -
şikliyi izah edin. 
Dilimizd  sual bildir n sözl rin hamısı  v zlikdir: 
kim, n , hara,
nec , neç , hansı, niy , n  vaxt v  s.  Bunlara ssual  v zlikl ri deyilir. 
Qeyri-mü yy n ş xsi v   şyanı bildir n  v zlikl r  q
qeyri-
mü yy n  v zlik deyilir. M s l n: 
biri, kimi, kims , hamı, h r , h r
k s, h r n , kim is , n  is , h r şey, heç kim, heç k s, heç biri v  s. 
Cüml d  ism  aid olub, onu ümumi ş kild  t yin ed n 
öz, h r, bütün,
filan, eyni v zlikl ri d  vardır. Onlara tt yini  v zlikl r deyilir.
Yadda saxla!     
V ZLİYİN DİG R M NA NÖVL Rİ
95
DƏYƏRLƏRİMİZ
 Çap üçün deyil

---

8. Dördünd n biri f rqlidir.
A) hamı B) h r  C) h min D) b zil ri 
A) kim B) el  C) hansı D) nec  
A) h r  B) bütün C) öz D) filan
A) kimi B) biri C) h r D) kims
9. Sual  v zlikl rini uyğun sözl rl   v z edin. 
dost, geri, bir, min, isti-isti, iş, t nb l
1. N  insanın cövh ridir?
2. Qarı düşm n n  olmaz?
3. Hansı adam yatağan olar?
4. Atılan ox haraya qayıtmaz?
5. Dost neç  is  azdır, düşm n neç  is  çox?
6. D miri nec  döy rl r?
10. Hansı cüml d  
kims
v zliyi 
heç kim  v zliyinin sinonimi kimi
çıxış edib?
1. Kims  qapını b rkd n döydü.
2. Neç  vaxt idi ki, ananın qapısını kims  döymürdü.
11. Nöqt l rin yerin  uyğun  v zlikl ri qoyun.
h r, öz, heç kim, hamı, heç n
1. Axır ç rş nb d  ... tonqal başına yığılır.
2. ... adama ... V t ni  zizdir.
3. ... unudulmur, ... yaddan çıxmır.
*
12. Hansı bayatıda inkarlıq bildir n qeyri-mü yy n  v zlik III ş xs
m nsubiyy t ş kilçisi q bul edib?
Qardaş, g l, ay qardaş, g l,
S yyada bax, s yyada,
Qarlı dağları aş, g l.
Torun qurmuş qayada.
Qürb t eldir, kims m yox.
Toruna t rlan düşüb,
Tökür gözüm qan-yaş, g l. 
Kims si yox oyada.
13. M ntiq. Verilmiş  v zlikl ri müvafiq sıralara artırın. 
hamı, bel , h r, onlar, hansı
A) o, h min, bu ...
B) kim, n , hara ...
C) biri, kimi, heç kim ...
D) öz, filan, bütün ... 
E) s n, o, biz ...
96
III BÖLMƏ 
 Çap üçün deyil

---

Vətənimiz Azərbaycan qədim tari -
xi abidələrlə zəngindir. Bunların ara -
sında müdafiə məqsədi ilə tikilmiş
qa lalar xüsusi yer tutur. Bu qalalardan
ən məşhuru paytaxtımızda ucalan
Qız qalasıdır. Bu möhtəşəm abidə
yal  nız Bakının deyil, ümumiyyətlə,
Azər bay canın simvollarından biridir.
Qız qalası həm də bir çox suallarına
hə lə də cavab tapılmayan sirli
abidədir.  
Qız qalası İçərişəhərin qala divar -
la rının cənub-şərq hissəsində, Də -
niz kə narı milli parkın yaxınlığında
yer lə şir. Hündürlüyü 28 metr, dia met -
ri 16,5 metrdir. Qala nın daxili hissəsi
8 mərtəbəyə bölünür. Hər mərtəbə daşdan hörülmüş tavanla örtülmüşdür.
Tavanların ortasında dairəvi deşiklər vardır. Belə ki, səkkizinci mərtəbədə
dayanıb deşikdən baxdıqda birinci mərtəbənin döşəməsini görmək müm -
kündür. Qədimdə birinci mərtəbədən ikinciyə asma nərdivanla qalxarlarmış.
Üçüncü və sonrakı mərtəbələr isə daş pilləkənlərlə birləşir. Qalaya onun
qərb tərəfində yerləşən tağlı qapıdan daxil olmaq mümkündür.
Qız qalası memarlıq xüsusiyyətlərinə görə Şərqdə analoqu olmayan
abidədir. Bu bənzərsizliyi dairəvi qülləyə bitişik enli divar yaradır. Bu divarın
funksiyası haqqında müxtəlif fikirlər var. Bəzi alimlər onun qədimdə əsas
tikili üçün dayaq, bəziləri dalğaqıran, digərləri isə gizli xəzinə yeri olduğunu
hesab edirlər. 
Qız qalasının tikilmə tarixi də indiyə qədər  mübahisə doğurur. Qala di -
var ları üzərindəki bir kitabədə ərəb dilində “Davudun oğlu Məsudun qülləsi”
sözləri yazılmışdır. Kitabədəki yazının üslubuna və xəttinə görə qalanın XII
əsrdə tikildiyi iddia edilir. Lakin qalanın aşağı hissəsinin 3000 ilə yaxın yaşı
olduğunu söyləyənlər də var. Qız qalasının atəşpərəstlik məbədi kimi inşa
edildiyi, daha sonralar müdafiə qalası kimi istifadə olunduğu güman edilir. 
Qız qalası ilə bağlı söylənilən müxtəlif əhvalatlar arasında xalqımızın
qədim tarixini əks etdirən belə bir əfsanə də var.
1. Qız qalasının ş klin   sas n onun dair vi qüll  v  dayaq divar
hiss l rini mü yy n edin.
97
DƏYƏRLƏRİMİZ
QIZ QALASI 
 Çap üçün deyil

---

Bir zamanlar Abşeron torpağında Bak adlı odlar şəhəri varmış. (Qədim
dillərdə “bak” sözü “tanrı” deməkdir.) Şəhərin əhalisi oda sitayiş edirdi. 
Şəhərin kənarında, dəniz sahilində bir qala tikilmişdi. Torpağın dərin qat -
larından qalanın içi ilə onun təpəsinə qədər saxsı boru çəkilmişdi. Deyirlər ki,
həmin boru ilə yerin odlu nəfəsi yuxarı qalxır, qalanın başında göyümtül-qır -
mızı alovla yanırmış. Şəhərə yaxınlaşan hər bir gəmiçi onu yeddi fərsəx
uzaqdan görə bilirdi, çünki qala sahildə nəhəng bir şama bənzəyirdi. 
Odlar yurdunun neft və təbii qazla zənginliyi haqqında eşidən yadelli
qəsbkarlar bu torpağa tamah saldılar. Şəhər əhalisi onların basqınlarının
qarşısını mərdliklə alırdı. Lakin bir dəfə şəhərə öz məğlubedilməz qoşunu
ilə bütün dünyanı lərzəyə salan qüdrətli bir sərkərdə hücum etdi. Sərkərdə
şə həri doxsan gün mühasirədə saxladı. Әhalinin vəziyyəti gərgin idi. Hamı
ümidini tanrıya bağlamışdı. Kahinlər gecə-gündüz dua edirdilər.
Bir gün atəşpərəstlərin ağsaçlı kahini dəniz sahilindəki qalanın önünə
gəlir. Әtrafa çökmüş daş sükutu yalnız yerin dibindən qalxan odun vahiməli
səsi pozurdu. Kahin əlini od qalasının başına sarı uzadaraq ucadan deyir: 
– Düşmən cəzasına çatacaqdır! 
Siz
, ey Hörmüzün övladları, xilas oldu -
nuz! Odların saf qüvvəsi və mücadiləsi düşməni məhv edəcək!
Bu zaman hamı gözünü qalaya, onun başından yüksələn alova zilləyir.
Birdən möcüzə baş verir: qaladan yüksələn alov qız şəkli alır. Qız şəfəq ki -
mi işıq saçırmış. Onun əlində mavi alovdan qılınc varmış. Qızılı saçları çi -
yin lərinə düşübmüş. Qızı hərdən tüstü bürüyür, o, gözdən itir, sonra yenə
pey da olurmuş. Onun odlu gözləri intiqam alovu saçırmış...
Camaat nəfəs çəkmədən bu canlı alovu seyr edir. Kahin isə deyir:
– O qız bizim şəhərimizi, müqəddəs odları və atəşgahı xilas edəcək,
xalqın intiqamını alacaqdır. Onun xatirəsini əbədi yaşatmaq üçün bu
gündən qala “Qız qalası” adlanacaqdır!
Sübh tezdən qız düşmən ordusunun düşərgəsinə yollanır. Günəş kimi
işıq saçan, əlindəki odlu qılıncı başı üzərinə qaldıran qızı görən düşmən
əsgərləri pərən-pərən düşürlər, 
kimsə
onun qarşısını ala bilmir. Qız birbaşa
sərkərdənin qərargahına gəlir və əlindəki odlu qılıncla onun boynunu vurur.
Beləliklə, şəhər düçar olduğu bəladan xilas edilir. Bu xəbəri eşidən 
hər kəs
tanrıya dualar oxuyur.
Həmin hadisədən qərinələr ötsə də, qalanın başındakı alov sönsə də, Od -
lar qızının xatirəsi Qız qalasının qocaman daşlarında əbədi yaşayır...
Anatoli Zöhrabbəyovun “Odlu diyar” romanından 
istifadə olunmuşdur.
Söz ehtiyatı
2. Lüğ td n istifad  ed r k “f rs x”, “mücadil ”, “q rargah”, “düçar”
sözl rinin m nalarını araşdırın.
98
III BÖLMƏ 
 Çap üçün deyil

---