Azerb dili 6-01 Layout 1

DƏYƏRLƏRİMİZ
83
Sonuncu fransız dili dərsi!.. Mən öz dilimdə düz-əməlli yaza da bil mi -
rəm! Deməli, heç vaxt öyrənə bilməyəcəyəm də! Deməli, elə belə də ya -
şamalı olacağam! Mən itirilmiş vaxta görə, ağacların başında quş yuvaları
axtarmaq, donmuş çayda sürüşmək xatirinə buraxılmış dərslərə görə
necə də heyifsilənirdim! Bu günəcən mənə darıxdırıcı görünən kitablar –
qrammatika, tarix indi sanki köhnə dostlar kimi əziz idi. Onlardan ayrılmaq
mənə necə də ağır gəlirdi. Hələ cənab Amel! Müəllimimi bir daha gör -
məyəcəyimi düşünəndə onun danlaqları da, cəzaları da unuduldu.
Mən bizim kənd qocalarının səhər tezdən məktəbə yığışmalarının
səbəbini də başa düşdüm. Bununla 
onlar
sanki qırxillik sədaqətli xid mə -
tinə görə müəllimə minnətdarlıqlarını bildirir və əllərindən alınan Vətənə
son borclarını verirdilər...
Adımın çəkilməsi düşüncələrimi yarımçıq kəsdi. Müəllim məni lövhəyə
çağırdı. İlahi, bu gün dərsimi heç bir səhv buraxmadan danışmaq üçün
nələrdən keçməzdim. Lakin mən elə ilk kəl mələrdəcə çaşdım, başımı
aşağı salıb susdum. Bu zaman cənab Amel danışmağa başladı:
– Mən səni danlamayacağam, Frans. 
Sən
, onsuz da, kifayət qədər
cəzalandırılmısan... Bax sən hər gün fikirləşirdin: “Hara tələsirəm? Sabah
hamısını öyrənərəm”. Sonra isə görürsən, nələr olur? 
Siz
özünüzü fransız
adlandırırsınız, amma doğma dilinizdə nə yaxşı danışmağı, nə də düzgün
yazmağı bacarırsınız.
Sonra cənab Amel fransız dili barədə danışmağa başladı. 
O
deyirdi ki,
bu, dünyada ən gözəl, ən məlahətli dildir, 
onu
qoruyub saxlamaq la zım -
dır. Nə qədər ki əsarət altına alınmış xalq öz dilini dərindən bilir, o sanki
öz  zin danının açarını əlində saxlayır... 
Sonra müəllim kitabı əlinə alıb dərsə başladı. Mən onun bütün de dik -
lə rini çox gözəl başa düşürdüm. Buna özüm də mat qalmışdım. Görünür,
əvvəllər mən müəllimə heç vaxt belə diqqətlə qulaq asmamışdım. Müəllim
də heç vaxt dərsi belə aydın, belə hövsələ ilə izah etməmişdi. Zavallı qoca
sanki getməmişdən əvvəl bütün bildiklərini bizə vermək istəyirdi.
Sinifdə tam sakitlik hökm sürürdü. Pəncərədən sinfə doluşan maybö -
cəklərinə də fikir verən yox idi. Məktəbin damında quşlar astadan civil -
dəşirdilər və mən onlara qulaq asa-asa özümdən soruşurdum: “Bəlkə,
onları da almanca oxumağa məcbur edəcəklər?”
Birdən kilsə zəngi saat on ikini vurmağa başladı. Cənab Amelin rəngi
ağardı. 
2. Oxuduğunuz hiss d ki son cüml nin m nasını izah edin.
 Çap üçün deyil

---

III BÖLMƏ 
84
– Dostlar, mən, mən... – deyə o danışmağa çalışdı, lakin sözünün
ardını gətirə bilmədi.
O, üzünü lövhəyə çevirdi, bir parça təbaşir götürərək böyük hərflərlə
yazdı:
“YAŞASIN FRANSA!”
Sonra başını lövhəyə dayayaraq yerində donub qaldı və əli ilə bizə
işarə elədi:
“Dərs bitdi... Gedin...”
Alfons Dode
Söz ehtiyatı
3. Lüğ td n istifad  ed r k “meriya”, “komendant” söz l  ri nin m  na -
larını araşdırın. 
Düşün və cavab ver
4. Sizc , m tnin  sas ideyası n dir? M zmunu Az rbaycanla bağlı ol-
mayan bu hekay  n  üçün “D y rl rimiz” bölm sin  daxil edilib?  
Yazı
5. “M nim dilim  – m nim varlığım” mövzusunda esse yazın.
Dil qaydaları
6. M tnd  göy r ngl  verilmiş sözl r  diqq t yetirin. Onlardan han -
sılar t k, hansılar is  çox olan varlıqları ifad  edir? Bu sözl r  sual
verin, n  üçün sonuncu söz “kim?” yox, “n ?” sualına cavab verir?
İsmi  v z ed n v  
kim? n ? suallarından birin  cavab olan  v z lik -
l r  ş xs  v zlikl ri deyilir. Bu  v zlikl r ş xs  v  k miyy t  gör
d yişir.
I v  II ş xsi bildir n  v zlikl r, ad t n, insana aid olur. III ş xs is
h m insana, h m d  dig r canlı v  ya cansız varlıqlara aid ola bi l r:
onun (insanın) kitabı, onun (pişiyin) caynağı, onun (divarın) r ngi.
Yadda saxla!           
Ş XS  V ZLİKL Rİ
Ş xs
T k
C m
Sualı
I ş xs
m n
biz
kim?
II ş xs
s n
siz
kim?
III ş xs
o
onlar
kim? n ?
 Çap üçün deyil

---

DƏYƏRLƏRİMİZ
85
7. Ş xs  v zlikl rin  müvafiq hal ş kilçil rini artırmaqla cüml l ri
oxuyun. “M n” v  “biz” ş xs  v zlikl rinin yiy lik hal ş  kilçisi il
ismin yiy lik hal ş kilçisi arasındakı f rqi izah edin. 
1. O... sözl ri hamıya xoş g lirdi.
2. Mü llim h miş  siz... t rifl yir. 
3. Onlar... q hr manlığı heç zaman unudulmayacaq.
4. Daha m n... s n... deyil c k sözüm yoxdur. 
5. Kim n  dey r biz... olan qeyr t ?! (Mirz   l kb r Sabir)
6. Siz... sonra buraya heç kim g lm yib.
7. S n biz... ell rin ruhuna bir bax! (S m d Vurğun)
8. Verilmiş bayatılarda ş xs  v zlikl rini göst rin. On ların hansı
ş kilçil ri q bul etdikl rini mü yy nl şdirin. Hansı sözl r  h m
hal, h m d  x b rlik ş kilçil ri artırılıb?
Bu dağda m n m s nsiz,  
Keçm ,  Araz d rindir,
Dağı enm n m s nsiz. 
İçm , suyu s rindir.
Harda ahu m l s ,
H sr t baxan bu ell r
Bil ki, o m n m s nsiz.
S nin d  ell rindir. 
Araqçının m nd dir,
zizim, s ni, T briz,
S rmiş m, ç m nd dir.
El sev r s ni, T briz.
Dünya göz l  döns ,
Al qoynuna  zizl
M nim gözüm s nd dir. 
Anat k m ni, T briz. 
9. Nöqt l rin yerin  uyğun ş xs  v zlikl rini artırmaqla cüml l ri
d ft riniz  köçürün. Siz  bu işd  yardım ed n ş kilçil ri mü yy n
edin.
1. ... yanmasam, ... yanmasan, ... yanmasaq, 
Nec  çıxar qaranlıqlar aydınlığa?! (Nazim Hikm t)
2. ... şeirl rin hamı t r find n oxunur. 
3. ... işinizi hamıya nümun  göst rm liyik. 
4. Kitabın müzakir sind  ... biz  xeyli etiraz etdil r. 
5. Bütün probleml ri ... yaradırsan, çünki özün  cavabdeh deyils n. 
6. ... narahatam, çünki imtahanın n tic si h l  elan olunmayıb. 
7. Hadis nin  sas şahidl ri ... idik. 
8. ... t kc  m n  inanır. 
 Çap üçün deyil

---