Azərbaycan Aİ-nin Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrində Enerji subsidiyaları İnventarı Az

8 

 

İslam İnkişaf Bankı) və QHT sektorundan olan ekspertlərlə birlikdə müzakirə olunub. Müəlliflər xüsusilə 

də  aşağıda  adları  çəkilən  şəxslərə  bu  araşdırmaya  verdikləri  mükəmməl  şərhlərinə  və  töhfələrinə  görə 

minnətdarlıq ifadə edirlər: Asəf Rzayev (Enerji Nazirliyi), Rauf Qurbanov və onun komandası (Alternativ 

və Bərpaolunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi), Elçin Məmmədov (Ekologiya və Təbii Sərvətlər 

Nazirliyi) 

Ronald Steenblik və Federico de Luca (İƏİT Ticarət və Kənd təsərrüfatı Direktoratlığı). 

“Sigra Group”-

dan  olan  Aparıcı  Araşdırmaçılar  Lars Lunden və  Martin  Jaer  araşdırmanın  metodologiya 

hissəsindəki  işə  verdikləri  töhfələr,  bu  ölkədəki  qiymətlər  arasında  fərq  yanaşmasını  tətbiq  etmələri  və 

araşdırmaya intellektual töhfə vermələri də çox yüksək dəyərləndirilir.  

ŞT tədqiqatı “Şərq Qonşuluğunda İqtisadiyyatların Yaşıllaşdırılması” Layihəsi (EaP GREEN) çərçivəsində 

hazırlanmışdır, Avropa İttifaqı tərəfindən dəstək alır və ŞT üzv ölkələrində dövlət tərəfindən kordinasiya 

edilir. EaP GREEN BMT t

ərəfdaşları ilə birgə həyata keçirilir: BMT AİK, UNEP və UNIDO. Bu təhlil 

üçün t

ədqiqat  Dayanıqlı  İnkişaf  üzrə  Beynəlxalq  İnstitutun  (IISD) Qlobal Subsidiyalar Təşəbbüsü (GSI) 

t

ərəfindən həyata keçirilmiş və İƏİT-də layihə meneceri Nelly Petkova tərəfindən nəzarət edilmişdir

. 

2.

  Makroiqtisadi vəziyyət

1

v

ə enerji sektorunun icmalı 

 

Dig

ər keçmiş Sovet İttifaqı ölkələri kimi, İttifaqın  dağılması  Azərbaycan iqtisadiyyatına çox ciddi ziyan 

vurdu. 1989-cu ild

ə 1995-ci ilədək ölkə iqtisadiyyatı 62.5% dərəcəsində kiçilmə nümayiş etdirdi (World 

Bank, 2015d), lakin o dövrd

ən bəri Azərbaycan neft və qaz ixracındakı artım səbəbilə sürətli iqtisadi artıma 

nail olmuşdur. 2000-ci il ilə 2014-cü il arasında ÜDM 344% artmışdır və yoxsulluq dərəcəsi in 2001 50%-

d

ən in 2013 5.3%-ə enmişdir (World Bank, 2015). 

C

ədvəl 1. Azərbaycanın əsas makroiqtisadi göstəriciləri 

Əsas göstəricilər: 

İl və vahid 

Beynəlxalq 

statistika 

Milli 

statistika 

Əhali 

2014, million 

9.30 

9.48 

ÜDM 

2014, $ milyard 

74.15 

75.19 

Adambaşına ÜDM 

2014, $ 

7 902 

7 986 

Yanacaq istehsalı 

2012, mln. NET 

58.73 

.. 

Yanacaq istehsalı 

2014, mln. NET 

.. 

61.13 

Xalis idxal 

2012, mln. NET 

-44.27 

.. 

Xalis idxal 

2014, mln. NET 

 

-45.87 

MİET (TPES)  

2012, mln. NET 

13.69 

.. 

MİET (TPES) adambaşına 

2012, NET 

1.47 

.. 

Elektrik istehlakı 

2012, TVt saat 

19.08 

.. 

Elektrik 

istehlakı 

2014, TVt saat 

 

16.91 

Adambaşına elektrik istehlakı 

2012, MVt saat 

2.05 

.. 

CO

2

 

emissiyası 

2012, Mt  

29.27 

 

CO

2

 

emissiyası 

2014, Mt 

.. 

30.2 

Adambaşına CO

2

 

emissiyası 

2012, t  

3.15 

.. 

        M

ənbələr: BEA (2016), Dünya Bankı (2015d), Dövlətstatkom (2015c).. 

                                                      

1

Ölk

ələr  arasında  müqayisəni  asanlaşdırmaq  üçün  bu  bölmədə  Dünya  Bankı  və  Beynəlxalq Enerji Agentliyi kimi 

beyn

əlxalq mənbələrin məlumatlarından  istifadə  edilmişdir.  Lakin  bu  məlumatlarla Azərbaycan Dövlət Statistika 

Komit

əsinin təqdim etdiyi məlumatlar arasında uyğunsuzluqlar mövcuddur. Bəzi hallarda milli mənbələr daha yeni 

m

əlumatlar təqdim edir. Buna görə, bu bölmədə bütun vacib meyarların təqdim edilməsi zamanı həm beynəlxalq həm 

d

ə milli mənbələrdən istifadə olunmuşdur.

 

---

9 

 

Az

ərbaycanda 2014-cü ildə neft sektoru ümumi ixracın 90%-ini (Comtrade, 2015) və ÜDM-nin 48.5%-ni 

(ECS, 2011) t

əşkil  etmişdir.  Lakin,  ölkə  bazar  əsaslı  iqtisadi  islahatların  həyata keçirilməsində  məhdud 

ir

əliləyiş əldə etmişdir və iqtisadi səmərəsizlik uzun-müddətli inkişafın, xüsusilə də qeyri-neft sektorunun 

inkişafının  qarşısında  maneə  olaraq  qalmaqdadır.  Son  dövrlərdə  qlobal yanacaq qiymətlərində  müşahidə 

olunan  ucuzlaşma,  2010-cu ildən bəri  yanacaq  hasilatındakı  azalma neft gəlirlərinin kiçilməsi, nəticədə 

dövl

ət xərclərinin  ciddi  azalması  və  ÜDM-dəki  artımın  zəifləməsi kimi faktorlar Azərbaycanın 

diversifikasiya yolu il

ə iqtisadi vəziyyətini gücləndirməsi ehtiyacını daha da qabartmışdır (Dünya bankı, 

2015c).

 

C

ədvəl 2. 

Valyuta məzənnəsinin orta çəkisi

 

 

2012 

2013 

2014 

2015 

2016* 

Manatın ortaçəkili  məzənnəsi, $ nisbətdə 

0.7856   

0.7844 

0.7844 

1.0261 

1.6 

M

ənbə: (Azərbaycan Mərkəzi Bankı 2016b). 

Qeyd: * 2016-

cı il üçün valyuta məzənnəsinin orta çəkisi Dövlət Statistika Komitəsi tərəfindən təqdim edilmişdir, 2016. 

2.1.

 Enerji təchizatı 

 

Az

ərbaycan həm dənizdə, həm də  quruda zəngin neft və  qaz  ehtiyatlarına  malikdir.  Son  onillikdə 

Az

ərbaycan qabaqcıl enerji istehsalçısına çevrilmişdir (İEA, 2015a).  2012-ci ildə neft ehtiyatları 952 Mt, 

qaz ehtiyatları 991 milyard m

3

 olaraq d

əyərləndirilmişdir (İEA, 2015b). Ümumilikdə 1990-2014 dövründə 

Az

ərbaycanda  enerji  istehsalı  183%  artmışdır,  bunun 237%-i  xam  neft  istehsalı,  101%-i təbii qaz 

istehsalının payına düşmüşdür (Şəkil 2).  

2002-2014-cü ill

ər ərzində Azərbaycan 1990-cı illərin əvvəlindəki enerji məhsullarının xalis idxalçısı olan 

ölk

ədən 2014-ci ildə daxili enerji istehsalının 75%-ni ixrac edən ölkəyə çevrilmişdir, bu isə 37.7 mln. NET 

neft v

ə neft məhsulları və 5.6 mln. NET təbii qaz deməkdir (BEA, 2015b).  

Post-Sovet neft v

ə  qaz  istehsalının  demək olar ki,  tam hissəsi Xəzər dənizindəki  offşor  plan  yataqlarına  

xarici neft v

ə  qaz  şirkətləri investisiyaları  hesabına  baş  tutmuşdur.  Bu  yataqlara  Azəri-Çıraq-Günəşli 

(ACG) neft yataqları kompleksi və Şahdəniz qaz yatağı daxildir. Həmin xarici şirkətlər həmçinin Gürcüstan 

v

ə  Türkiyə  vasitəsilə  Aralıq  dənizinə  çıxışı  təmin  edən  Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri və  təbii  qazı 

Gürcustana ordan is

ə Türkiyədə Ərzuruma ixrac edən Bakı-Tbilisi-Ərzurum Boru Xətti daxil olmaqla ixrac 

infrastrukturu layih

ələrinə  də  investisiyalar  yatırmışlar.  Cənubi Qafqaz qaz kəməri  hələki  Şahdəniz 2 

layih

əsi ilə Xəzər qazını Avropa bazarına çatdırmaq məqsədli Cənub Qaz Dəhlizinin yeganə tamamlanmış 

boru x

əttidir (TAP-AG, 2015). Canub Qaz Dəhlizinin digər hissələri Trans-Anadolu Boru Xətti və Trans-

Adriatik Boru X

əttidir. 2016-cı  ilin  əvvəllərində  verilmiş  məlumatlara əsasən Trans-Anadolu Boru Xətti 

tikinti m

ərhələsindədir.  

Bundan 

əlavə, nisbətən daha az daşıyıcı qüvvəyə malik Gürcustan ərazisindən keçən Bakı-Supsa və Rusiya 

ərazisindən keçən Bakı-Novorossiysk neft kəmərləri də fəaliyyətdədirlər.  

 

 

 

 

 

---