Azərbaycan Aİ-nin Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrində Enerji subsidiyaları İnventarı Az
Şəkil 1. Bakıdan mövcud və planlaşdırılan neft və qaz kəmərləri
Yüklə 5,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 1. Bakıdan mövcud və planlaşdırılan neft və qaz kəmərləri
- Şəkil 2. Ümumi enerji istehsalı, 1990-2014
- Şəkil 3. Ümumi enerij təchizatı 1990-2014 Şəkil 4. 2014-ci ildə əsas enerji təchizatı yanacaq növün ə görə
- Şəkil 5. Mənbələr üzrə elektrik istehsalı, 1990-2014 Şəkil 6. Mənbələr üzrə elektrik istehsalı, 2014
10
M ənbə: Xəritə Thomas Blomberg tərəfindən yaradılmışdır, ©CC BY-SA 3.0. Az ərbaycanda Məcmu İlkin Enerji Təchizatı (MİET) 2014-ci ildə 1990-ci illə müqayisədə 36.8% azalmışdır (BEA, 2016). 2000-ci ildən 2014-yə qədər ümumi enerji təchizatı 26.8%-lik artım nümayiş etdirmişdir. 2014-cü ildə təbii qaz ümumi enerji təchizatının 67.4%-ni, neft 31.0%-ni, SES-lər 1.1%-ni, bioyanacaq v ə tullantılar isə 0.8%-ni təşkil etmişdir. Şəkil 2. Ümumi enerji istehsalı, 1990-2014
M ənbə: BEA 2016 sənədinə əsasən. Az ərbaycan tam şəkildə elektrikləşdirilmişdir və ölkədaxili istehsal hesabına özünü tam təmin edir. 2014- cü ild ə elektrik stansiyalarının gücü 7 232 MVt olaraq dəyərləndirilmişdir, bunun 83.4%-i (6 032 MVt) istilik elekt rik stansiyalarının, qalan hissəsi isə demək olar ki, su elektrik stansiyalarının payına (1200 MVt) düşür (Hüseynova, 2015). Azərbaycanda nüvə enerjisi istehsalı yoxdur.
0 10 20 30 40 50 60 70 19 90 19 92 19 94 19 96 19 98 20 00 20 02 20 04 20 06 20 08 20 10 20 12 MT O E
Xam neft Təbii qaz SES
Bioyanacaq və tullantılar 11
Şəkil 4. 2014-ci ildə əsas enerji təchizatı yanacaq növün ə görə
M ənbə: Müəlliflərin təqdimatıBEA(2016) sənədinə əsaslanmışdır.
Az ərbaycan 2014-cü ildə bütün mənbələr hesabına 24.7 TVt elektrik istehsal etmişdir, bunun 94.5%-i təbii qazdan, 5.3%-i SES-d ə, 0.2%-i mazut və dizeldən əldə edilmişdir. Son dövrlərdə qazturbinli elektrik stansiyalarına investisayalarda ciddi artım müşahidə olunur və nəticədə 2005-ci ildən bəri bu tip stansiyaların gücü 1.5 GVt artmışdır. Şəkil 4-dən göründüyü kimi 2000-2014 dövründə elektrik istehsalı 31.3% ar
tmışdır, bu artımın 525%-i qaz elektrik stansiyalarının payına düşüb (Şəkil5). Gürcüstan və Erm
ənistan kimi, Azərbaycan da elektrik istehsalında əsas xammal olaraq qaza keçmişdir. Ölkənin elektrik balansında qazturbinli elektrik istehsalı mazut və dizelli istehsalı demək olar ki tam olaraq əvəzləmişdir. Dövl ətin təkəlçi nəzarətində olan AzərEnerji ASC-nin məlumatına əsasən, 2025-ci iləcən elektrik enerjisinə olan t ələbin 140% artması gözlənilir. 2022-2023-cü illərdə pik tələbin ikiqat artımı gözlənilir (ECS, 2013).
M ənbə: Müəlliflərin təqdimatıBEA(2015b) sənədinə əsaslanmışdır 0 5000 10000 15000
20000 25000
m in N ET Coal
Oil Natural Gas Hydro Biofuels and waste Neft 30.9 % Təbii qaz 67.2 % Hidro 0.8 % Bioyanac
aq və tullantı 1.1 % 0
10000 15000
20000 25000
30000 Q V ts Hydro
Natural gas Oil
Hidro 5.3 %
Təbii qaz
94.5 % Neft
0.2 % 12
Enerji tələbatı
Az ərbaycanda 2000-2014-cü illər üçün məcmu enerjinin son istehlakı (TFEC) 32% artmışdır. Bu artımın daha artıq ola biləcəyini gözləmək olardı, əgər 2007-ci ildə elektrik enerjisinin istehlak qiymətlərində üç qat bahalaşma olmasaydı (aşağıya bax). Qiymət artımlarının özü bu sektorda olan subsidiyaları m əhdudlaşdırmaq üçün artırılmış addımlar idi (Dünya Bankı, 2013a). Nəticədə ev təsərrüfatlarının enerji istehlakı 58% azalaraq 2006-da 1200 min NET-dən 2010-da 495 min NET-ə düşmüşdür. H əmin dövrdən başlayaraq ev təsərrüfatlarında enerji istehlakı yenidən artmış və 2014-cü ildə 2000-ci ilə nisb ətən 31% artım olmuşdur. BEAnın məlumatına (2016) əsasən, təbii qaz və neft son enerji istehlakının 80%-ni təşkil etmişdir, bunun da 43%-
i elektrik istehsalı üçün istifadə olunan qazın, 40%-i isə nəqliyyatda istifadə olunan neftin payına düşmüşdür. 2006 və 2007-ci ildə dizelin qiymətindəki artımın ardından dizel istehlakında azalma nümayiş etdirmişdir, lakin benzin qiymətlərindəki analoji artıma baxmayaraq ÜDM-dəki və şəxsi avtomobillərin sayındaki artımla əlaqəli olaraq benzin istehlakı artmışdır (Bünya Bankı 2013b). Enerji istehlakının 17%-i elektrik istehlakının payına düşür. Ev təsərüffatındakı enerji istehlakında evlərin istilik təchizatının payı kiçik olmuşdur (BEA, 2015b).
Az ərbaycanın enerji sektorunda dövlət mülkiyyətində olan enerji şirkətləri çoxluq təşkil edir, bununla yanaşı bir neçə beynəlxalq şirkətlərin quruda neft və qaz istehsalında böyük payları var (Şəkil 6). Quruda t ədqiqat və hasilat əsasən Hasilatın Pay Bölgüsü sazişləri (PSAs) vasitəsilə təşkil edilir, bu zaman Az ərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) Azərbaycan hökumətini təmsil edir və həmçinin British Petroleum (BP), Chevron, ExxonMobil, Statoil, Petronas, Total, LUKOIL kimi beyn əlxalq neft şirkətləri ilə yanaşı konsorsium müqaviləsində iştirak edir. 2016-cı ilin əvvəlində SOCAR-ın nəhəng Azeri- Çıraq-Günəşli neft sahəsində hasilat payı 11%, ölkənin ən böyük qaz sahəsi Şah Dənizdə isə 10% olmuşdur. Beynəlxalq şirkətlərlə oxşar birgə mülkiyyət münasibətlərində (joint ownership arrangements)- bütün neft v ə qaz ixrac boru kəmərlərində SOCAR-ın payı var (Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Cənubi Qafqaz K əməri, Bakı-Supsa və Bakı Novorossiysk). Neftin n əqli və emalında, SOCAR dövlət tərəfindən təsis edilən monopoliyadır. SOCAR-ın fəalliyyətinə Sovet dövründ ən miras qalmış, emal gücü gündə 400 000 barel olan iki neft emalı zavodu (Heydər Əliyev Bakı Neft Emalı və Azərneftyağ Neft Emalı) cəlb edilmişdir. Bundan əlavə, SOCAR Türkiyədə yerləşən əsas neft-kimya şirkəti PETKİM-in (İzmirdə yeni emal zavodunun tikintisinə başlamışdır) ən böyük s əhmdarıdır. SOCAR Azərbaycanda, Gürcüstanda, Ukraynada, Rumıniyada və İsveçrədə SOCAR brendinə m əxsus yanacaq doldurma məntəqələrinə sahibdir. Qazın ötürülməsi, paylanması və satışı SOCAR-ın tabeliyində olan “Azəriqaz” İB tərəfindən təşkil edilir. 2002-ci ild ə həyata keçirilən islahatın bir hissəsi olaraq, AzəriQaz hüquqi olaraq deyil, maliyyə cəhətdən SOCAR-dan müst əqil hesab edilir. Elektrik enerjisi bazarı qapalıdır və burada dövlət şirkəti “Azərenerji” ASC əsas iştirakçıdır. “Azərenerji” elektrik enerjisinin istehsalı, ötürülməsi və satışı ilə məşğul olan inhisarçı müəssisədir. Özəlləşdirilən bir neç ə kiçik su elektrik stansiyaları istisna olmaqla, ölkənin istilik və su elektrik stansiyaları “Azərenerji” ASC t ərəfindən idarə olunur. Digər tərəfdən, paytaxt Bakıya elektrik enerjisini təchiz etmək məqsədilə müst əqil regional paylama şirkəti “Bakıelektrikşəbəkə” (BES) ASC təsis edilmişdir (Huseynova, H., 2015). Daha sonra bu t əşkilatın adı “Azerişıq” olaraq dəyişdirilib və hal-hazırda ölkə üzrə elektrik paylama Yüklə 5,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|