Azərbaycan Aİ-nin Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrində Enerji subsidiyaları İnventarı Az
Yüklə 5,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 9. Azərbaycan dövlət dəstəyinin milli tərifinə nələri daxil edir
21
Az ərbaycanın “Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış” İnkişaf Konsepsiyasındaenerji səmərəliliyi və bərpa olunan enerjinin inkişafı məsələləri ölkə prioritetləri arasında qeyd olunur (Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, 2012). Xüsusil
ə, Azərbaycan aşağıdakıları hədəfləyir: •
2020-ci il ə qədər elektrik enerji istehsalındabərpa olunan enerjinin payının 20%-ə qədər artırılması (2011-ci ild ə bu pay 10% təşkil etmişdir, burada 9.8% su elektrik stansiyalarının və 0.2% digər b ərpa olunan enerji mənbələrinin payına düşür) (Malikov, n.d.); • 2020-ci il ə qədər ölkənin ümumi enerji istehlakında bərpa olunan enerjinin payının 9.7%-ə qədər artırılması (2011-ci ildə bu, 2.35 təşkil etmişdir) (Malikov n.d.); Bununla yanaşı, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 6 dekabr tarixli Fərmanı ilə tədiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında kommunal xidmətlərin (elektrik, istilik enerjisi, su və qaz) inkişafına dair Strateji Yol X əritəsi”ndə 2020-ci ilə qədər bərpa olunan enerji mənbələri hesabına 350 MVt külək, 50 MVt gün əş və 20 MVt bioenerji olmaqla ümumilikdə 420 MVt yeni generasiya güclərinin yaradılması n əzərdə tutulur. Az ərbaycanda enerji səmərəliliyi ilə bağlı əsas sənədlərdən biri Yanacaq və Enerji Sektorunun İnkişafı üzrə Dövl ət Proqramı olmuşdur (2005-2015). Proqram enerji və qaz tələbatının ödənilməsi üçün hidrokarbon enerji m ənbələrinin istifadənin inkişaf etdirilməsini, həmçinin enerji itkilərinin azaldılmasını, enerji oğurluğunun qarşısının alınması və enerjinin səmərəsiz istifadəsinə qarşı mübarizəni nəzərdə tutur (Huseynova, 2015). Əlavə olaraq, Azərbaycan Enerji Xartiyası Razılaşmasını və Enerji Səmərəliliyi və Əlaqədar Ətraf Mühit m əsələləri üzrə Protokolu ratifikasiya etmişdir. 2000-ci ildən bəri, bəzi elektrik stansiyalarının mazutdan t əbii qaza keçməsinə qoyulan investisiyalar elektrik stansiyasılarının səmərəliliyini artırmış və tullantıları v ə digər ətraf mühitə mənfi təsirləri azaltmışdır (Huseynova, 2015). 3. Enerji subsidiyalarının milli tərifi və müzakirəsi
Aİ-nın Şərq Tərəfdaşlığının digər ölkələri haqqındakı hesabatı fəsillərində olduğu kimi, Azərbaycandakı enerji subsidiyalarının aşağıdakı müzakirəsi Ümumdünya Ticarət Təşkilatının (ÜTT) 162 üzv ölkəsi t ərəfindən imzalanmış Subsidiyalar və Bərpaedici Tədbirlər Razılaşmasında yer almış subsidiya tərifinə əsaslanır. Bu tərifə əsasən, subsidiyaların aşağıdakılar daxil olmaqla, bir sıra növləri var: •
fondların potensial birbaşa transferləri və ya pul öhdəlikləri (məsələn, kredit zəmanətləri); •
v ə vergi kreditləri kimi fiskal güzəştlər); • Məhsullar və xidmətlərin Dövlət tərəfindən bazar qiymətindən daha aşağı qiymətlərlə təmin olunması (məsələn, ölkə ərazisində neft və qazın danışması üçün bazar qiymətindən daha aşağı öd əmələr) və ya malların bazar qiymətindən yuxarı qiymətlə satın alınması; • Gəlir və qiymət dəstəyi, məsələn, qiymətlərin, bazarların və digər sənaye xarakterli fəaliyyətlərin t ənzimlənməsi. Lakin Az ərbaycan Ümumdünya Ticarət Təşkilatının (ÜTT) üzvü deyil və bu səbəbdən subsidiyaların ÜTT t ərifi milli qanunvericilik və müzakirələr üçün az əhəmiyyətlidir. Eyni zamanda, qlobal maliyy ə iqtisadi böhranından doğan fiskal təzyiqləri və dünya neft və qaz qiym ətlərindəki azalmanı nəzərə alaraq, Azərbaycanda büdcə və fiskal optimallaşdırma müzakirələri aparılmaqdadır. Azərbaycan Respublikasının “Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış” İnkişaf 22
Konsepsiyasında(2012-ci ildə qəbul olunmuşdur) qeyd edir ki, ölkənin strateji hədəfləri arasında “xüsusi diqq ət büdcə resurslarının formalaşması və istifadəsi sahəsində fiskal intizamın yaradılmasına, fondların düzgün şəkildə bölüşdürülməsinə və xərcləmə səmərəliliyinin artırılmasına ayrılacaqdır. Müxtəlif büdcə riskl
ərinin (xarici, maliyyə, əməliyyat riskləri və s.) sürətli qiymətləndirilməsi aparılacaqdır” (Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, 2012). Bir çox ölk ələrdə olduğu kimi, Azərbaycanın milli qanunvericiliyi, büdcə proseslərinə aid sənədlər daxil olmaqla, birbaşa büdcə transferlərini ifadə etmək üçün aydın şəkildə “subsidiyalar” terminindən istifadə edir ki (Az ərbaycan Prezidenti, 2015b), ( BVF
, 2015), bu, ÜTT t əriflərinə əsasən, birinci qrup subsidiyalardır. Xüsusilə, Azərbaycanda birbaşa dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən kənd təsərrüfatı subsidiyaları haqqında müzakirə davam etməkdədir (Kerimhanova, 2015). Vergid ən azadolmalar həmçinin müzakirə olunmaqdadır. Məsələn, 2015-ci ilin sonunda Azərbaycanın Vergi M əcəlləsi dəyişdirilərkən, Milli Məclisdə ixracyönümlü neft və qaz şirkətləri üçün vergidən azadolmaların, xüsusilə idxal olunan avadanlıqların ƏDV vergisindən azadolmalarının aşağı dünya neft qiym
ətləri fonunda büdcəyə göstərdiyi təzyiqləri nəzərə alaraq, hələ də əsaslandırılmış olub-olmaması haqqında müzakirə gedirdi (TREND.AZ, 20 oktyabr 2015). Lakin bu vergi güzəştləri qüvvədə qaldı və Energetika Nazirliyi v ə İqtisadiyyat Nazirliyi kimi dövlət orqanları bu güzəştləri subsidiyalar kimi deyil, t əşəbbüslər olaraq dəyərləndirdi. Bu s əbəbdən düşünmək olar ki, praktikada birbaşa subsidiyalar Azərbaycanda subsidiyalar olaraq tərif edilir v ə vergi xərcləri həmçinin dövlət dəstəyinin bir forması olaraq müzakirə olunur (Şəkil 9-a bax). Eyni zamanda, dig ər Şərqi Avropa, Qafqaz və Mərkəzi Asiya ölkələrində olduğu kimi, istehlakçı subsidiyaları Azərbaycanda enerji tarifləri islahatı adı altında tarixən müzakirə olunmuş və 2006-2007-ci ild
ə elektrik qiymətlərinin və neft məhsulları qiymətlərinin üçqat artımı 2016-cı ildə hələ də əhəmiyyətlidir. Subsidiyanın bir növü olaraq, risklərin dövlətə transferi səhmdarların məlumatlılığının aşağı səviyyədə olması halı ilə bağlı kateqoriyadır. Qeyri-ödəmələr riski və xərcləri indiki zamanda da dövlətlərə transfer edilm
əkdədir, baxmayaraq ki, ölçmə və toplama təcrübəsi son illərdə inkişaf edib. Şəkil 9. Azərbaycan dövlət dəstəyinin milli tərifinə nələri daxil edir? “Subsidiya” v ə “dövlət d əstəyi” milli təriflərinə daxil edilmişdir Yalnız milli “dövlət d əstəyi” tərifinə daxil edilmişdir
“Subsidiya” v ə ya “dövl
ət dəstəyi” milli t əriflərinə daxil edilm əmişdir
Birbaşa büdc ə transferl əri Vergi x
ərcləri Tənzimlənən transferl ər Riskin dövl ətə transferi M ənbə
(Az
ərbaycan Prezidenti, 2015), (BVF, 2015b) M ənbə: Müəllifin xülasəsi. Az ərbaycan öz subsidiya hesablamalarını və ya vergi xərcləri büdcələrini dərc etmir. İnformasiyanın əlçatmazlığı bu bölmənin hazırlanmasından ən böyük məhdudiyyət idi. Az ərbaycanın enerji subsidiyaları ilə əlaqədar Dünya Bankının və Beynəlxalq Enerji Agentliyinin (BEA) b əzi qısa təhlilləri mövcudur. Dünya Bankı Azərbaycanın 2006-2007-ci illərdə aparılan subsidiya i slahatlarının vəziyyəti ilə bağlı təhlil aparmış (Dünya Bankı, 2013b) və “Cutting Energy Subsidies while Protecting Affordability” t ədqiqatında “Tarazlaşdırcı Akt” hissəsində istehlakçı enerji qiymətlərini təhlil etmişdir (Dünya BankıDünya Bankı, 2013a). Dünya Bankının hər iki nəşri Azərbaycanın 2006-2007-ci il istehlakçı subsidiyaları islahatını enerji tələbatının idarə edilməsində uğur olaraq qiymətləndirir. BEA-nin “World Energy Outlook 2015” n əşrinə daxil edilmiş statistik verilənlər Azərbaycanın yanacaq istehlakçı qiymətlərinin qiymət-fərq yanaşması əsasında hesablamalarını ehtiva edir (BEA, 2015d). Cədvəl
Yüklə 5,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|