Azərbaycan Aİ-nin Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrində Enerji subsidiyaları İnventarı Az
Yüklə 5,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 7. Azərbayda Enerji Sektorunun Strukturu
13
şirkətidir (Azerişıq 2015). Rayon istiliyi Bakı və ətraf ərazilərdə “Azəristiliktəchizat” tərəfindən təchiz edilir (ECS, 2011). Energetika Nazirliyi sektora n əzarət və enerji siyasətinin formalaşdırılmasında məsuldur, istehsalçı və istehlakçı qiymətlərini təyin edən Tarif Şurasında iştirak edir 2 . Prezident v ə Prezident Ofisi Tarif Şurasına tarifl
əri təyin edərkən sosial məsələri nəzərə almağı tövsiyə edə bilər (tarif artımlarının ləğv edilməsinə g ətirib çıxarmışdır)(Hasanli, 2015). Şəkil 7. Azərbayda Enerji Sektorunun Strukturu M ənbə: Müəlliflərin təqdimatı BEA (2015b) (SOCAR, 2015a) (BP, 2015a)(Azerenerji, 2015) (Tarif Şurası, 2015) s ənədinə əsaslanmışdır.
Enerji qiym ətləri Azərbaycanda dövlət tərəfindən tənzimlənir. Cədvəl 3-də müxtəlif enerji növləri üçün cari tarifl əri əks etdirir. ECS (2011) hesabatına əsasən 2005-ci ildə qəbul edilmiş “Azərbaycan Respublikasının yanacaq-enerji kompleksinin inkişafı (2005-2015-ci illər) üzrə Dövlət Proqramı”nda n əzərdə tutulmuş orta müddətli planlara “xərclərin qarşılanması üstəgəl 10% gəlir” tarif siyasətinə keçid də daxildir. Lakin, höküm ətin bu plana nə dərəcədə sadiq qalacağı şübhələr doğurur. Bundan əlavə, əgər x ərclərin qarşılanması siyasətinin tətbiqi tam şəkildə həyata keçirilsə belə, hökümətin bu tarif siyasəti üçün 2 Ölk ənin enerji sektorunda SOCAR və Azərenerjinin dominant rolunu nəzərə alsaq, Nazirlik, Tarif Şurası və milli enerji şirkətləri arasında siyasət, nəzarət və bizneslə bağlı rol bölgüsünün nə dərəcədə aydın olması sual doğura bilər. Enerji siyas ətinin formalaşmasında dövlət şirkətlərinin və hökümət qurumlarının rolunu təyin etmək üçün ətraflı t ədqiqata ehtiyac var.
Energetika Nazirliyi (EN) Enerji Siyas ətinin Formalaşdırılması
Enerjinin T ənzimləməsi Departamenti T əbii Qazın Tənzimlənməsi Departamenti Hasilatın Pay Bölgüsündə iştirak edən Filiallar Az ərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) “Az
əriqaz” İB Qaz ötürülm əsi, paylanması və yerli satışı “Az
ərenerji” ASC Müst
əqil Dövlət Enerji Təminatı Tarif Şurası İqtisadiyyat Nazirliyinin başçılığı ilə Kollegial Orqan (Energetika Nazirliyinin iştirakı ilə) “Azəristiliktechizat” ASC Dövl
ət Rayon İstilik İnhisarı 14
istinad nöqt əsi olaraq istehsal xərci yoxsa alternativ dəyəri əsas götürməli olduğu müzakirə edilib d əqiqləşdirilməlidir. T əbii qaz T əbii qazın topdan və parakəndə satışı, nəqli, elektrik istehsalı müəssisələrinə satışı və müəyyən enerji- yüklü s ənayelərə satışı üçün fərqli tariflər müəyyən edilmişdir. Bundan əlavə, tarif strukturu təbii qazın em alı üçün ayrıca tarif (kateqoriya) müəyyən edir. Ev təsərrüfatları üçün istifadənin həcmindən asılı olmayaraq tarif sabitdir. Az ərbaycan zəngin qaz ehtiyatlarına malik ölkədir və qaz ixracatçısıdır, bu da o deməkdir ki, ölkə daxilind əki qaz istehlakının qaz ixracı gəlirləri şəklində alternativ dəyəri mövcuddur. BP (2015b) bildirir ki, 2014-cü ild ə ölkədə 17 milyard m 3
3 i ölk
ə daxilində istehlak edilmiş, 8 milyon m 3 -i is
ə ixrac edilmişdir. İspaniyaya 5 milyard m 3
ətrafında, Rusiya Federasiyasına 0.2, İran İslam Respublikasına 0.3 və digər post-sovet ölkələrinə 1.9 milyard m 3 t
2015a). Post-sovet ölk ələri deyərkən bu statistikada əsasən Gürcüstanın nəzərdə tutulduğunu hesab etmək olar, belə ki, Rusiyadan sonra Gürcüstan bu regionda əsas qaz alıcısıdır (SOCAR, 2015a). 2007-ci ild ən etibarən Azərbaycan Türkiyəyə də minimal miqdarda qaz ixrac edib, ancaq Trans-Anadolu Qaz k
əmərinin inşası ilə bu ixrac həcminin 16 milyard m 3 - ə çatdırılacağını düşünmək olar: Onun 6 milyard m 3 -i Türkiy ənin daxilində istehlak olunacaq, 10 milyard m 3 –i is
ə Avropa ölkələrinə ötürüləcəkdir (Rzayeva, 2015). Qeyd: M ənbələrdən asılı olaraq, burada təqdim olunan rəqəmlər, az miqdarda fərqlənə bil ər, amma ümumi mənzərə olduğunu kimi qalır. T əbii qazın ən yüksək pərakəndə satış qiyməti hər min m 3 üçün 97 ABŞ dolları olub, bu isə SOCAR-ın istehsal x ərci olan 36 ABŞ dollarından çoxdur və Azərbaycanın əsas ixrac tərəfdaşı olan Türkiyə üçün idxal qiym əti olan 343 ABŞ dollarından xeyli azdır (İGU, 2015). 2014-cü ildən bəri təbii qaz qiymətləri azalmaq istiqam ətindədir, lakin Azərbaycanın daxili qiymətləri yenə də digər vacib göstərici 3 olan Avropa bazarının 12 aylıq ortalaması 270 ABŞ dollarından da xeyli azdır (Dünya Bankı, 2016a). Mövzu ilə bağlı daha detallı məlumat istehsal və satış qiymətləri haqqında olan aşağıdakı bölmədə verilib. Bundan əlavə, “Azəriqaz” dövlətdən büdcə köçürmələri əldə etməkdən əlavə, satış və qaz nəqli ilə bağlı x ərclərini qarşılamaq üçün təxirə salınmış vergi ödənişlərindən və borc bağışlanmasından da yararlanır (Az ərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti, 2011). Bütün bunlar daxili bazardaki qaz qiymətləri siyas ətindən doğan xərclərin bərpası çətinliklərindən xəbər verir. Elektrik Az ərbaycanda elektrik enerjisi qiymətləri dövlət tərəfindən tənzimlənir və Azərbaycan Şərqi Avropa, Qafqaz v ə Orta Asiya regionunda qazın pərakəndə satışında blok tarif sistemindən istifadə etməyən kiçik sayda ölk ələrdən biridir – təsərrüfatların istehlak səviyyəsindən asılı olmayaraq sabit tarif tətbiq edilir. Son 20 il ərzində elektrik qiymətləri sadəcə 1 dəfə dəyişdirilmişdir. Daha dəqiq desək, elektrik enerjisi qiyməti 2007-ci ild ə kVt*saat üçün 0.024 dən 0.075 ABŞ dollarınadək -yə artırılmışdır (0.06 AZN)(ECS, 2011) və bu da yaxşılaşdırılmış ölçmə və yığım mexanizmləri ilə bərabər sektorun gəlirlərini kəskin artırmışdır (Fitchner, 2013). Bu tarif artımı təkrarlanmamasına baxmayaraq, ev təsərrüfatlarının elektrik enerjisinə olan sür ətlə artan tələbinin qarşısını almağa nail olmuşdur. Əvvəl də qeyd olunduğu kimi, bu tədbirlərdən sonra ev t əsərrüfatlarının elektrik enerjisi istehlakı 2006-da 1200 min NET göstəricisindən 58% azalaraq 2010-da 495 min NET düşmüşdür. 2016-cı ilin əvvəllərində elektrik enerjisi istehlakı hələ də 2007-ci ildəki islahatdan qabaqki s əviyyəsindən azdır.
3 Az ərbaycan Cənub Qaz Dəhlizinin inşası ilə Avropaya olan qaz ixracını artırmaq niyyətindədir. Yüklə 5,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|