Azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ «magġstr hazirliği məRKƏZĠ» Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- FƏSĠL 2. BANK BAZARININ QURULUġU 2.1. Bank bazarında sahələr üzrə yanaĢma
29
filialı əhatə edir, Kredit kartlarına malik olan 30 milyon müştəri 4 min avtomatik terminalın kömyi ilə nəğd pul almaq və başqa xidmətlərdən istifadə etmək imkanına malikdirlər. Amerikalı iqtisadçılardan birinin fikrincə «Silz» konserni yaxın vaxtlarda asanlıqla ABŞ-ın ən iri bankına çevriləcəkdir. «Eqon Zender interneşnl» (Egon Zehnder International) konsaltinq firması tərəfindən ABŞ-ın müxtəlif bankiarının idarə heyətlərinin 740 üzvü arasında aparılmış rəy sorğusu göstərmişdir ki, bankirlərin 43%-i «Sirz»i özlərinin əsas rəqibi hesab edirlər. Avropada Almaniyanın «Kvelle» (Quelle) ticarət evi buna oxşar siyasət yeri- dir. Yaxın vaxtlarda şirkətin portfelində olan «Noris-bank»a (Noris-Bank) əlavə olaraq əhaliyə xidmət edilməsi üçün nəzərdə tutulan ən müasir avtomatlaşdırılmış avadanlıqlarla təchiz olunmuş «istehlak bankı»da «Kvelle» ticarət evi tərəfindən alınmışdır. Onun 650 min müştərisinin çoxu standartlaşdırılmış hesablaşma əmə- liyyatları, 1986-cı ildən sonra isə həm də qiymətli kağızlarla bağlı sövqələr aparmaq imkanı əldə etmişlər. Müasir Rusiyada istehsal və ticarət-kommersiya firmajan da bank bazar- larına çıxmağa çalışıriar. Onlar bunu həm qanuni yollarla (veksellər buraxılması, törəmə maliyyə müəssisəiəri, «Olbi» konsemi kimi kredit kartları şirkətləri yara- dılması yolu ilə), həm də qanunsuz və o qədər də qanuni olmayan üsullarla edirlər (əhalidən əmanətlərin büavasitə qəbul ediiməsi). Bəzən bu firmaların həmin cəhdləri onların adlarında da əks olunur (ticarət-maliyyə şirkəti, sənaye-maliyyə korporasiyası və s.). SSRİ dağılandan sonrakı dövrdə vaxtı ilə yaxın xaricdə özlərinin bölmələri və ya etibarlı kontragentləri olmuş ticarət və istehsal müəssisəiərinin çoxu keçmiş müttəfiq respublikalarla klirinq hesablaşmalart üzrə xidmətlərini təklif edirdüər. Bir sıra ölkələrdə əmanətlərin qəbulunu və verilməsini, pul vəsaitlərinin köçürülməsini və bəzi başqa bank əməliyyatlarını həyata keçirən poçt müəssisələri 30
kommersiya bankları ilə müəyyən mənada rəqabət apara bilərlər. Bu müəssisələr- dən istifadənin rahat olması, heç şübhəsiz, onların üstünlüyüdür: adətən poçtun bölmələrinin hədsiz dərəcədə sıx şəbəkəsi bütün ölkəni əhatə edir, onun iş rejimi isə əhali üçün münasib olur. Rusiya Federal Poçt Rabitəsi İdarəsi (RFPRİ) hələlik bank xidmətləri göstərmək üçün öz imkanlarından istifadə etmir, yalnız hesablaş- malar aparmaqla kifayətlənir. Etimada əsaslanan idarəetmə sahəsində kommersiya bankları notarial kon- torlar və hüquq şirkətləri kimi qeyri-bank müəssisələri ilə rəqabət aparır. Bundan əlavə, kommersiya banklan «tarixən banklara aidiyyəti olmayan» sahələrdə qeyri- maliyyə şirkətlərinin kəskin rəqabəti ilə üzləşirlər (notarial xidmət, reklam işi və s.). Bir məsələyə əhəmiyyət verməmək olmaz ki, bank olmayan qurumların bank bazarlarına fəal müdaxiləsi nəticəsində maliyyə konqlomeratları sürətlə inkişaf etmişdir. ABŞ-da maliyyə konqlomeratlan 1970-ci illərin axırları - 1980-ci illərin əvvəllərində «Merril Linç» (investisiya biznesi), «Ameriken Ekspress» (kredit kartlan), «Prudenşi» (sığorta), «Sitikorporeyşn» (holdinq şirkəti) tərəfindən təsis edilmişdir. Amerikalı maliyyəçi Q.Kaufmanın fikrincə, «Merril Linc»in ən çox yaxınlaşdığı maliyyə supermarketi gələcəyin maliyyə təsisatının prototipidir.
31
FƏSĠL 2. BANK BAZARININ QURULUġU 2.1. Bank bazarında sahələr üzrə yanaĢma Bank bazarının strukturlaşdırılmasına bu cür yanaşmaların hər birini ayrılıqda nəzərdən keçirək. Bank bazarının strukturlaşmasının ən geniş növü əmtəə (məhsul) əlamətinə görə, yəni göstərilən xidmətlərin növlərinə görə yanaşmadır. Bank bazarının əmtəə strukturunda aşağıdakı növləri fərqləndirmək olar: •
•
investisiya xidmətləri bazarı; •
hesablaşma-kassa xidmətləri bazarı; •
trast xidmətləri bazarı; •
məsləhət xidmətləri bazarı; •
saır bazarlar. Lakin bank bazarının əmtəə əlamətinə görə bölgüsü təkcə bununla başa çatmır. Yuxarıda sadalanan bazarlann hər biri öz növbəsində ayn-ayrı xidmətlər bazarından və ya bank sahələrindən ibarətdir. Bank sahələrinin tərkibi məsələsi praktiki olaraq iqtisadi nəzəriyyənin hələ tədqiq edilməmiş məsələləri qisminə aiddir. Sənayedə, kənd təsərrüfatında və is- tehsal sahəsinin digər sektorlarında onlarca sahə və yarımsahəni fərqləndirmək qə- bul edildiyi halda bank fəaliyyəti adətən bir sahə hesab edilmişdir. Görünür bu, uzun illər boyu bank sektorunun iqtisadiyyatın qeyti-istehsal sferasına aid edilməsi ilə bağlı idi.
32
Lakin bank işi aynca (bircins) sahə hesab edilməlidir, yoxsa o, müxtəlif sahələrin müəyyən «dəstidir»? Axı, məlum olduğu kimi, sahə dedikdə bir-birinə oxşar və ya bir-birini qarşılıqlı əvəz edə bilən əmtəə və ya xidmətlər istehsal edən və bir-biri ilə bilavasitə rəqabət aparan müəssisələr qrupu nəzərdə tutulur. Əgər bunu nəzərə alsaq, onda müxtəlif növlü çoxsaylı xidmətlərin realizə edildiyi bank bazarını vahid sahə hesab etmək əsla düzgün olmaz. Əslində əhalidən depozitlər cəlb edilməsi və çoxmillətli şirkətlərə ssuda verilməsi arasında heç bir ümumi cəhət yoxdur. Bundan daha çox fərqlənən fəaliyyət növləri tapmaq çətindir. Beləliklə, bank işi bir sahə deyil, çox güman ki, hər biri ayrıca təhlil edilməli olan sahələrin məcmusudur. Bəs iqtisadiyyatın maliyyə-bank sferasının sahə tərkibi necədir? Bank xidmətlərinin bir-birindən fərqlənən aitı satış bazarının hər birinin çərçivəsində bir sıra sahələri ayırmaq mümkündür.
Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|