4-
cü bölmə
XARİCİ ŞƏXSLƏRİN İŞTİRAKI İLƏ İCRAAT
46-
cı fəsil
Məhkəmələrin beynəlxalq səlahiyyətləri
Maddə 439. Xarici şəxslərin prosessual hüquqları
439. l. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin, xarici hüquqi şəxslərin və
beynəlxalq təşkilatların (hundan sonra - xarici şəxslər) pozulmuş və ya mübahisə edilən
hüquq və qanunla qorunan mənafelərinin müdafiəsi üçün Azərbaycan Respublikası
/nə/ı^əmə/əriHə müraciət etmək hüququ vardır.
439.2.
Xarici şəxslər Azərbaycan Respublikası vətəndaşları və
hüquqi şəxsləri ilə
bərabər pra.ve.wwa/
hüquqlardan istifadə edir və
prossesual vəzifələri daşıyırlar.
1.
MPM-in 4-cü bölməsi xarici şəxslərin - əcnəbilərin, vətəndaşlığı olmayan şəxslərin,
xarici hüquqi şəxslərin və beynəlxalq təşkilatların - iştirak etdiyi mülki hüquq mübahisələri
üzrə mülki mühakimə icraatmm bir çox məsələlərinə həsr edilib. Bu bölmədə həmçinin .xarici
şəxslərin bilavasitə işdə iştirak etmədiyi, lakin hüquq münasibətlərinin xarici dövlətin ərazisi
ilə bağlı olduğu hallar da nizama salınır (məsələn, tərəflərin xaricdə yaşamaları, mübahisə
predmetinin xarici ölkədə olması, müqavilənin xaricdə bağlanması və s.).
İşdə xarici şəxslərin iştirakından asılı olmayaraq mübahisəyə mülki mühakimə
icraatmm ümumi qaydalan əsasmda baxılır.
Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqi vəziyyəti haqqmda Qanunda
xarici şəxslərə aşağıdakı kimi anlayış verilir;
Əcnəbilər - Azərbaycan Respublikasmın vətəndaşı olmayan və başqa dövlətin
vətəndaşlığına mənsub olan şəxslərdir.
Vətəndaşlığı olmayan şəxslər - Azərbaycan Respublikasmın vətəndaşı olmayan və
başqa dövlətin vətəndaşlığına mənsub olmayan şəxslərdir.
Şəxsin xarici ölkənin vətəndaşı olmasma dəlalət edən sənəd milli pasport və ya onu əvəz
edən sənəd ola bilər.
Xarici hüquqi şəxslər dedikdə - Azərbaycan Respublikasından kənarda hər hansı xarici
dövlətdə təsis edilən və qeydiyyatdan keçən hüquqi şəxslər anlaşılmalıdır.
Beynəl.xalq təşkilatlar dedikdə - dövlətlərin ümumi razılığına əsasən bağlanılan
beynəlxalq müqavilələr əsasmda yaradılan və özünün müstəqil Nizamnaməsi olan hüquqi
şəxslərdir.
2.
Xarici şəxslərin məhkəmə müdafiəsi prİnsİpi Konstitusiyanın 69-cu maddəsində
qanunvericilik yolu ilə təsbit edilib.
Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqi vəziyyəti haqqında Qanunun 4-cü
maddəsinə müvafiq olaraq Konstitusiya, qanunlarla və Azərbaycan Respublikasının
İştirakçısı olduğu beynəlxalq müqavilələri ilə digər qaydalar müəyyən edil- məyibsə,
əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasmın vətəndaşları ilə
bərabər bütün hüquqlardan və azadlıqlardan istifadə edirlər və bütün
505
vəzifələri yerinə yetirirlər.
Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqlarının həyata keçirilməsi
Azərbaycan Respublikasının milli mənafeyinə zidd olmamalıdır.
Xarici şəxslərə verilən mülki prosessual məhkəmə müdafiəsi mülki mühakimə
icraatının bütün növlərinin (iddia icraatı, xüsusi iddia icraatı, xüsusi icraat) əhatə edir.
3.
Şərh edilən maddəyə müvafiq olaraq xarici şəxslər Azərbaycan Respublikasının
vətəndaşları və hüquqi şəxsləri ilə bərabər prosessual hüquqlardan istifadə edir və prosessual
vəzifələr daşıyırlar. Xarici şəxslər prosesdə ümumi əsaslarla tərəf (iddiaçı, cavabdeh) və ya
üçüncü şəxs (müstəqil tələblər irolİ sürən və müstəqil tələblər irəli sürməyən) qismində çıxış
edə və MPM-in 47, 50-ci maddələrində nəzərdə tutulan prosessual hüquq və vəzifələrdən
sərbəst istifadə edə bilərlər.
Xarici şəxslər məhkəmədə öz işlərini şəxsən və ya nümayəndələr vasitəsilə apara, öz
tələblərini əsaslandırmaq üçün sübutlar və dəlillər təqdim edə və məhkəmə qətnaməsindən
şikayət edə bilərlər.
Maddə 440. Xarici şo.xslorin iştirakı ilə olan işlər üzrə icraat
440.1.
Azərbaycan Re.spublikasınm məhkəmələri mülki və iqtisadi mübahisələr üzrə
beynəlxalq səlahiyyətə bu şərtlə malikdirlər ki, işdə iştirak edən şəxslərdən hər hansı biri
xarici olsun, onun Azərbaycan Re.spublikasında yaşayış yeri, olduğu yer və adətən gəldiyi yer
olsun.
440.2.
Məhkəmələrdə xarici şəxslərin iştirak etdikləri işlər üzrə icraat bu Məcəlləyə və
digər qanunlara uyğun olaraq həyata keçirilir.
440.3.
Azərbaycan Re.ıpublikast vətəndaşlarının i'ə hüquqi şəxslərinin prosessual
hüquqları üzrə .xüsusi məhdudiyyətlərə yol verən dövlətlərdən olan xarici şəxslərə
münasibətdə Azərbaycan Respublikası tərəjındən cavab məhdudiyyətləri müəyyən edilə bilər.
1.
Şərh edilən maddədə xarici şəxslərin İştirak etdiyi mülki və iqtisadi işlər üzrə hüquq
münasibətləri sahəsində Azərbaycan məhkəmələrinin səlahiyyəti (beynəlxalq aidiyyət)
məsələsi həllini tapıb. Burada söhbət Azərbaycan qanunvericiliyi və beynəlxalq müqavilələrlə
müəyyən edilən Azərbaycan məhkəmələrinin səlahiyyətinin hədlərindən gedir.
Göründüyü kimi, məhkəmələrin beynəlxalq səlahiyyəti tərəflərdən birinin xarici şəxs
olması, onun Azərbaycan Respublikasında yaşayış yeri, olduğu yer və gəldiyi yerin olması İlə
şərtləndirilir. Bu münasibətlərdə MPM-in ərazi aidiyyəti ilə bağlı njrroaları (34-36-cı
maddələr) tətbiq edilməlidir. Ərazi aidiyyətinin ümumi qaydala- rma görə, vətəndaşlığından
asılı olmayaraq Azərbaycan ərazisində yaşayan şəxslərə qarşı verilən iddialar üzrə işlər
Azərbaycan məhkəmələrinə aiddir. Bu tələb Məcəllənin 35-ci maddəsindən irəli gəlir. Belə ki,
iddia cavabdehin rəsmi qeydə aluıdığı yerin məhkəməsinə verilir, hüquqi şəxsə iddia hüquqi
şəxsin ünvanının olduğu yerə görə verilir.
2.
Azərbaycan Respublikasının məhkəmələrində xarici şəxslərin iştirak etdikləri işlər
üzrə icraat MPM-ə, Azərbaycan Respublikası İlə digər dövlətlər arasında bağlanan ikitərəfli
hüquq yardımı göstərilməsi haqqında müqavilələrin məqsədi digər öl
506