Azərbaycan Hüquqçular Assosiasiyası azərbaycan respublikasinin

rakçılarımn  izahatlarında,  sübutların  araşdıniması  prosesində,  məhkəmə  çıxışlarında  və  s. 

prosessual hərəkətlərin edilməsi zamanı iş üçün önəmli olan yeni hallar meydana çıxa bilər. 

Eləcə də, məhkəmə prosesinin hər hansı mərhələsində iş iştirakçılan məhkəməyə sübutlar verə 

və  ya  sübutlarm  əldə  olunması  üçün  prosessual  addımlar  atılmasmı  istəyə  bilərlər.  Hətta 

məhkəmə çıxışları zamanı və bundan sonra, iş üçün önəmli olan yeni halların aydmiaşmasmı 

və  ya  yeni  sübutları  araşdırmağı  gərəkli  sayarsa,  məhkəmə  işə  mahiyyəti  üzrə  baxılmasmı 

yeniləşdirə bilər (MPM, 212-ci maddə). 

Məhkəmə  iş  üçün  önəmli  olan  hallarm  dairəsini  daim  diqqət  mərkəzində  saxlamaqla, 

proses iştirakçılarmm verməli və ya istəməli olduqları sübutların çevrəsini müəyyənləşdirərək 

onlara  bu  hüquqlarını  və  vəzifələrini  anlatmalı,  eləcə  də  həmin  şəxslərin  verdikləri  və  ya 

istədikləri sübutlarm işə aid olub-olmaması məsələsini həll etməlidir. 

Məhkəmə qəmamənin əsaslandnıcı hissəsində bu və ya başqa sübutları rədd etmək üçün 

gətirdiyi dəlilləri göstərməlidir (MPM. 220.4-cü maddə). Apellyasiya məhkəməsi apellyasiya 

şikayətinin  mümkünlüyünü  tanıdığı  zaman  iş  üçün  önəmli  olan  halların  dairəsini  tam 

aydmtaşdırmağa  çalışmalıdır.  Apellyasiya  məhkəməsi  İş  iştirakçı  lannın  verdikləri  əlavə 

sübutlarm və birinci instansiya məhkəməsinin götürmədiyi və ya nəzərə almadığı sübutlarm 

işə aid olub-olmadığı məsələsini həll etməlidir. 

Madda 81. Sübuilarm mümkünlüyü 

Qanuna va ya başqa normativ hüquqi aktlara əsasən müəyyən sübutetmə vasitələri ilə 

təsdiq edilməli olan işin halları başqa sübutlarla təsdiq oluna bilməz. 

1.

 

Sübutun  mümkünlüyünü  araşdnımaq,  onun  MPM-in  76.2-ci  maddəsində  göstərilən 

sübutetmə vasitələri ilə, yəni yazılı və maddi sübutlarla, ekspertlərin rəyləri ilə. yerində gözdən 

keçirməklə,  səs  və  video  yazılan  ilə,  şahidlərin  ifadələri  İlə,  iş  iştirakçı  lannm  şəxslərin 

izahatları ilə əldə olunduğunu aydmiaşdırmaqdır. 

İşin  düzgün  həlli  üçün önəmli  olan  sübutlar  bu  vasitələrin  hər  hansı birinin  və  ya  bir 

neçəsinin köməyi ilə əldə oluna bilər. Bununla birlikdə, normativ hüquqi aktlarda hər hansı 

faktm varlığı və ya yoxluğunun təsdiqi kİmİ götürülən və ya götürülməyən konkret sübutetmə 

vasitəsi göstərilə bilər. Məsələn, MM-in 333.1-ci maddəsinə görə, əqdin sadə yazılı formasma 

əməl  etməmiş  tərəflər  mübahisə  halında  əqdi  və  onun  şərtlərini  təsdiq  etmək  üçün  şahid 

ifadəsinə söykənə bilməzlər. Göstərilən faktlar şahid ifadələrindən başqa, hər hansı digər sübut 

vasitələri İlə təsdiq edilə bilər. 

Eyni qayda əqdin notarial formasına uymadıqda da tətbiq olunmalıdır. Əqdin no- tarial 

formasma uymamaq onun etibarsızhğma gətirib çıxara bilər. MM-in 335-ci maddəsinə görə, 

tərəflərdən biri belə əqdi tamamilə və ya qismən icra etmişsə, başqa tərəf isə əqdin notarial 

qaydada təsdiqlənməsindən boyun qaçırırsa, əqdi icra etmiş tərəfin tələbi ilə məhkəmənin əqdi 

etibarlı saymaq ixtiyarı vardır. 

2.

 

Şəxsin  fəaliyyət  qabiliyyətli  olmayan  sayılması  işində  onun  ruhi  xəstə  olması  faktı 

yalnız məhkəmə psixiatriya ekspertizasmm rəyi ilə təsdiq oluna bilər (MPM, 319-cu maddə). 

Uyğun ekspert rəyi olmadan məhkəmədə hər hansı başqa sübutetmə 

111 

---

vasitələrinə əsaslanmaqla şəxsin ruhi xəstə olması faktını təsdiq etmək olmaz. 

Maddo 82. Sübut etmokdon azad otmaq üçün əsaslar 

82.  l.  Hamıya  bəlli  olan  hallar  və  ya  faktlar  mübahisə  edilə  bilməz  və  onların  sübuta 

ehtiyacı yoxdur. 

82.2.

 

Məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş qətnaməsi ilə müəyyən edilən və işdə iştirak 

edən şəxslərə aid olan hallar başqa işə baxan məhkəmə üçün məcburidir. 

82.3.

 

Bir mülki iş üzrə qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə qətnaməsi ilə müəyyən olunan 

faktlar həmin şəxslərin iştirak etdiyi başqa mülki işlərə baxıldıqda yenidən sübut edilmir. 

82.4.

 

Cinayət  işi  üzrə  qanuni  qüvvəyə  minmiş  məhkəmə  hökmü  bu  hərəkətlərin 

olub-olmaması  və  bu  hərəkətlərin  kim  tərəfindən  edilməsi  məsələlərində  mülki  işə  baxan 

məhkəmə və vö hakim üçün məcburidir. 

1.

 

İş Üzrə sübutetmə predmetinə daixl olsa da, aşağıdakılar sübut olunmadan doğru hallar 

və  faktlar  kimi  götürülürlər.  Bunlar;  1)  hamıya  bəlli olan;  2)  preyudisial,  yəni məhkəmənin 

qüvvəyə  minmiş qətnaməsi və ya hökmü ilə müəyyən olunmuş; 3) hüquq normasma əsasən 

varlığı güman olunan hallar və faktlardu. 

2.

 

Hamıya bəlli olan hallar və faktlar - varlığı bəlli ərazidə insanların çoxunun, o sıradan 

hakimlərin bildiyi hallar və faktlardır. Hamıya bəlli olan faktlar şərti olaraq üç növə bölünürlər. 

Varlığı  bütün  dünyada  (məsələn,  ikinci  dünya  müharibəsi)  və  ya  bir  neçə  ölkədə  bəllİ  olan 

faktlar  beynəlxalq  önəmli,  ölkə  içində  insanlarm  çoxuna  bəlli  olan  faktlar  (məsələn,  Şuşanı 

ermənilərin işğalı) ölkə önəmli, varlığı hər hansı bölgədə bəlli olan faktlar (məsələn, hər hansı 

çayın daşması, və ya torpaq sürüşməsinin baş verməsi və s.) isə yerli Önəmli faktlar sayılular. 

Faktların hamıya bəlli olması yalnız bəlli şəxslər dairəsi, ərazi ilə deyİl, həm də zamanla 

bağlıdır.  Hadisənin  baş  verməsindən  nə  qədər  çox  vaxt  keçirsə,  o,  hamıya  məlum  olma 

özəlliyini daha çox itirmiş olur. 

Hamıya bəlli olan faktlarm varlığı açıq-aydın bilindiyi üçün onlarm sübut olunması artıq 

bir şey olardı. Faktın hamıya bəlli olması nisbi xarakter daşıdığından, bütün hallarda konkret 

faktm hamıya bəlli olan sayılmasmı məhkəmə həll etməlidir. 

Məhkəmə qətnamənin əsaslandıncı hissəsində faktı hamıya bəlli olan kimi götürdüyünü 

və bunu nəyə əsasən etdiyini göstərməlidir. Əks halda, faktm varlığmdan xəbəri olmayan yuxan 

məhkəmə instansiyası həmin faktı sübut olunmamış fakt saya bilər. 

3.

 

82.2-ci  maddəyə  görə  hər  hansı  məhkəmənin  qüvvəyə  minmiş  qətnaməsi  ilə  bəlli 

edilən və iş iştirakçılarma aid olan hallan başqa işə baxan məhkəmə üçün sübut olunmuş fakt 

sayılır. Başqa məhkəmənin başqa iş üzrə bəlli etdiyi hallar  o halda  preyudisial hallar, yəni 

doğruluğunu  başqa  məhkəmələrin  əlavə  sübutetmə  olmadan  tanımalı  olduqları  o  hallar 

sayılırlar ki: 

1)

 

onlar məhkəmənin qüvvəyə minmiş qətnamə və ya hökmündə bəlli olunsunlar; 

2)

 

baxılmış iş üzrə iştirakçı olmuş şəxslərə aid olsunlar. 

İşin iştirakçısı olmayan şəxs barədə qətnamə və ya hökmdə bəlliləşən hallar pre- 

112 

---