Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud elmi-ədəbi toplu
Yüklə 1,45 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İşin tədqiqi əhəmiyyəti.
- Rəyçi: F.e.d., prof. Paşa Əfəndiyev 33 2012/ IV
- TÜRK VƏ SLAVYAN SEHRLİ NAĞILLARINDA MİFOPOEİK FORMULLAR MİFOPOEİK FORMULLAR XÜLASƏ
- Açar sözlər
- Key words
- Ключевые слова
31 2012/ IV ləndən sonra Xəzər xaqanlığı ərazisinə, xaqanlığın süqutundan sonra Vol - qa Bulqarıstanına yayılmışdır. Tədqiq etdiyimiz mənbələr göstərir ki, Aster, İştar İ.M.Dyakonovun gü man etdiyi kimi, qərbi sami kultu (7, 157) olmamışdır. Qərbi samilər onu özlərindən qabaq Aralıq dənizinin şərq sahillərində yaşayan Kam və Kuş (17, 73) nəsillərindən mənimsəmiş lər. A.Nakko yazır: – Astarta kultu Asiyanın dərinliklərində yaranmışdır (12, 94). Əsli – Astara kultunun tarixi kökləri Xatti panteonunda axtarılmalıdır. E.ö. III minillikdə Kızıl İrmak çayı boyunda yurd salmış qeyri-ari xattilər günəş və səhər ilahəsinə Eştan deyirdilər (8, 134, 136, 154). B.Qroznı yazır: – 1919-cu ildə Kızıl İrmak çayı boyundakı Boğaz köy kəndindən yeni gil lövhələr tapıldı. Həmin lövhələrin dili Xett dilinə bənzəmirdi. Ancaq o lövhələrdə çoxlu sözlər vardır ki, Xett sənədlərində işlənmişdir. Deməli, ari mənşəli xettlər həmin sözləri qeyri-ari mənşəli xattilərdən mənimsəmişlər (6, 26-27). Əlimizdə olan mətnlərin tədqiqi göstərir ki, xettlərin bəzi ilahələri kimi Eştan da Xatti mənşəlidir. Eştan teoniminin kökündə eş –işıq sözü durur. Tan isə səhər, dan yeri deməkdir. Əsli – Aster – Astara arilərin və samilərin ilahəsi deyildi. Turan mən - şəli Kam və Kuş etnoslarının ilahəsi idi. Məlumdur ki, Kənan tayfa itti- faqı e. ö. 23-cü əsrdə Aralıq dənizinin şərq sahilində samilərlə Kam və Kuş nəsillərinin qarışması nəticəsində yaranmışdır (12, 94; 17, 73).
il liklər ərzində öz məzmununu dəyişərək xalq yaddaşında mövcud ol muş - dur. Sonrakı variantı Əsli olan Kənan ilahəsi Aşqli də onlardan biridir.
Aşqli olan Əsli ilk dəfə olaraq ilahə kimi tədqiq olunur. Belə bir nəticə çıxarılır ki, eposlarımızın bir çox bədii obrazları əski dönəmlərdə tarixi- mifik obrazlar olmuşdur. İşin tədqiqi əhəmiyyəti. Bu tədqiqat işi bir neçə baxımdan əhəmiyyət- lidir. İlk öncə ona görə ki, Azərbaycan folkloru ilə qədim Ön Asiya pan- teonunun genetik bağları öyrənilmişdir. Həmin etnogenetik bağların araşdırılması Azərbaycan tarixinin və folklorunun bir çox qaranlıq mə - qam larına aydınlıq gətirəcəkdir.
1. Бузекул В. Введение в истории Греции. Харьков 1904, 533 с. 2. Вагнер Вильгельм. Очерки по картины древней Греции. М., 1901, 1012 с.
32 2012/ IV 3. Вигуру Ф. Руководство к изучению Библии. т. 1., М., 1897, 533 с. 4. Грець Генрих. История евреев. т 1, Одесса, nəşr ili göstərilməyib, 376 с. 5. Грець Генрих. История евреев. т 2, Одесса, 1907, 384 с. 6. Грозный Б. Хеттские народы и языки. Вестник Древней Истории, № 2 (3), М., 1938, с. 18-33. 7. Дьяконов И.М. Архаические мифы Востока и Запада. М., 1990, 247 с. 8. Иванов И.И. Анатолийские языки Малой Азии. М., 1990. с. 129-160. 9. Иосиф Флавий. Иудейские древности. Ш № 52390, 646 с. (AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanası). 10. Кеппен Петр. Крымский сборник. СПб., 1837, 409 с. 11. Масперо Г. Ассирия. М., 1916, 295 с. 12. Накко Алексей. Старый Бессарабия. ч 1, Одесса, 1873, son səhifələr yoxdur (AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanası). 13. Рагозина З.А. История Ассирии. СПб., 1902, 500 с. 14. Ренан Эрнст. История Израильского народа. т 1, СПб., nəşr ili yoxdur, 272 с. 15. Родионов В.Г. К образу лебеда в жанрах чувашского фольклора. Советская тюркология, № 6, Баку, 1983, с. 19-28. 16. Рычков Петр. Опыт Казанской истории. СПб.,1767, 196 с. 17. Трачевский А. Древняя история. СПб., 1889, 433 с. 18. Тураев Б. Остатки финикийской литературы. СПб., 1903, 141 с. 19. Хоренский Моисей. История Армении. ч 1, СПб., 1808, 355 с. 20. Шопен И.И. Кавказ и его обитатели. СПб., 1866, 501 с. 21. Норов Авраам, Путешествии по святой земле в 1835 году. ч 1, СПб., 1854, 495 с. 22. Иосиф Флавий. Иудейская война. Минск. 1991. 23. Ибн-Хордадбэ. Сведение о Кавказе. СМОМПК, вып. ХХХП, Тифлис, son səhifələr yoxdur. 24. Клинописные тексты Кюл Тепе в собраниях СССР. пер., ком., и глоссарий Н.Б.Янковский. М., Наука, 1968, 306 с. 25. Cəfərsoy İlhami. Qədim Ön Asiya panteonunda Əsli və Kərəm kultları. Folklor və tariximiz. Bakı, 2012. 26. Rəsulzadə M.Ə. Əsərləri. III c, Bakı, Elm, 2012, 596 s. Rəyçi: F.e.d., prof. Paşa Əfəndiyev 33 2012/ IV İstanbul Aydın Universitetinin müəllimi e-mail: jale_coşqun@mail.ru TÜRK VƏ SLAVYAN SEHRLİ NAĞILLARINDA TÜRK VƏ SLAVYAN SEHRLİ NAĞILLARINDA MİFOPOEİK FORMULLAR MİFOPOEİK FORMULLAR XÜLASƏ Məqalə türk və slavyan sehrli nağıllarında mifopoetik formulların tədqiqinə həsr edilmişdir. Mifopoetik formullara hiperbolalar, metaforalar, o cümlədən rəng və magik elementlər aid edilir. Bu xüsusiyyətlər sehrli nağılların kökündə ibtidai insanın mifoloji təsəvvürləri dayanır.
The article is devoted to the mythopoeic formulas in Turkish and Slavic fairy tales. Mythopoeic formulas include hyperbolic, metaphorical, time and number, color and magic formulas. The article proves the presence of relations between myth and fairy tales.
Статья посвящена мифопоэтическим формулам в волшебных сказках тюркских и славянских народов. Мифопоэтическим формулам входят гиперболы, метафоры и в том числе число, цвет и магические элементы. Этот свойственность дока зы - вает, что в корне волшебных сказках лежит мифологическое мышление перво быт - ного человека. Ключевые слова: Тюрки, славяне, мифопоэтика, формула, сказка Məsələnin qoyuluşu. Sehrli nağıllarla mifin əlaqəsini bu günə qədər bir çox folklorşünaslar sübut etməyə çalışmışlar. Folklorşünaslıq elmində bu problemin həllinə müxtəlif aspektdən yanaşılmış bu isə mif araşdırmaçıları tərəfindən müxtəlif konsepsiyaların yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Qərbi Avropada olduğu kimi rus, türk, eləcə də Azərbaycan folklorşünaslığında da bu məsələ daim folklorşünasıq elminin aktual problemlərindən olmuş- dur. Xüsusilə də bu məsələ ilə bağlı V.Y.Propp, E.M.Meletinski, B.Seyid - oğlu, N. Boratov, S.Sakaoğlu, Ə.Əs gər, M.Kazımoğlu və s. alimlər xüsusi tədqiqat işləri həsr etmişlər.
Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|