Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi iQTİsadiyyat institutu

“AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINDA FOND BAZARININ FORMALAŞMASI VƏ
İNKİŞAF İSTİQAMƏTLƏRI”
MƏMMƏDOV YAŞAR ƏZİMAĞA OĞLU
114
Dövlət müəssisələrinin özəlləşdirilməsindən daxil olan vəsait-
lərin həcmində artım nəzərə çarpmış, onların həcmi 2000-ci illə
müqayisədə son dövrdə 4,7 dəfə artmaqla 40 milyon manata çat-
mışdır. Lakin, özəlləşdirilərək səhmdar cəmiyyəti formasında təş-
kil olunan müəssisələrin ödədikləri dvidentlərin həcmi yüksək ol-
maması ilə nəzərə çarpmaqadır. Yaradılan belə cəmiyyətlərin
2000-ci ildə ödədikləri dvidentlərin ümumi həcmi 14,6 min manat
təşkil etdiyi halda, 2014-ci ildə bu göstərici 3,6 dəfə artmaqla ölkə
üzrə cəmi 60 min manat təşkil etmişdir [47]. Səhmdar cəmiyyətlə-
rinin iqtisadi və təsərrüfat fəaliyyətinin kifayət qədər yüksək səviy-
yədə təşkil olunmaması bu subyektlərlə bağlı narazılıqların artma-
sına səbəb olmaqdadır (cədvəl №5).
Cədvəl №5
Azərbaycan fond bazarında invstorların hüquqlarının
 müdafiəsi
2012
2013
2014
Orta illik ar-
tım səviyyəsi
(%)
Şikayət və ərizələrin
sayı
267
329
366
12%
Şikayət olunmuş
səhmdar cəmiyyətləti-
nin sayı
394
456
489
11%
Cərimələrin məbləği
(AZN)
105450
179800
469500
22%
Bütün bu və digər səbəblərdən fond bazarında investorların,
səhmdarların hüquq və mənafelərinin qorunması sahəsindəki
vəziyyətin bir qədər geniş müstəvidə qiymətləndirilməsinə ehtiyac
vardır. Belə ki, bazarın formalaşdığı ilk dövrdən bu sahədə ciddi
nöqsan və çatışmamazlıqlar olsada, son illərdə də mövcud
vəziyyətdə problemlər özünü göstərməkdədir (sxem №17).

---

“AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINDA FOND BAZARININ FORMALAŞMASI VƏ
İNKİŞAF İSTİQAMƏTLƏRI”
MƏMMƏDOV YAŞAR ƏZİMAĞA OĞLU
115
Xüsuilə, bazarın inkişaf etdiyi 2010-cu ildən sonrakı dövrdədə
bu sahədəki durumun ciddi şəkildə dəyişməməsi, fond bazarının
inkişafı baxımından narahatlıq doğurur.
Sxem №17
Azərbaycan fond bazarında invstorların hüquqlarının
 müdafiəsi
Fond bazarında 2012-ci illə müqayisədə 2014-cü ildə müvafiq
fəaliyyətlə bağlı müraciət olunmuş  şikayət və  ərizələrin sayı 1,4
dəfə artmaqla 366-ya çatmış, şikayət olunmuş səhmdar cəmiyyət-
lərinin sayı isə 1,3 dəfə artmaqla 489 olmuşdur. Həmçinin, mü-
vafiq müraciətlərlə bağlı tətbiq edilən cərimə məbləğlərinin həcmi
isə 4,5 dəfə artıb, 469500 manat təşkil etmişdir (sxem №18).
Digər tərəfdən, belə bir vəziyyət də narahat doğurur ki, bazarın
daha çox inkişaf etdiyi dövrdə  bu sahədə müraciət olunmuş  şi-
kayət və ərizələrin orta illik artım tempi 12% təşkil etdiyi halda, bu
göstərici şikayət olunmuş səhmdar cəmiyyətlərinin sayı üzrə 11%,
tətbiq edilən cərimə məbləğlərinin həcmi isə 22% olmaqla müşa-
hidə edilir (12). Müvafiq şikayət və müraciətlərin, o cümlədən tət-

---

“AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINDA FOND BAZARININ FORMALAŞMASI VƏ
İNKİŞAF İSTİQAMƏTLƏRI”
MƏMMƏDOV YAŞAR ƏZİMAĞA OĞLU
116
biq edilən cərimələrin tərkibində üstünlüyün qiymətli kağızlar,
əsasən də səhmlər üzrə dvident ödənişləri və korporativ maraqların
qorunması ilə bağlı olması amili fond bazarının inkişafı baxımın-
dan narahatlıq doğurur.
Sxem №18
Cərimələrin məbləği (manat)
Mövcud vəziyyət investorların, səhmdarların qarşılıqlı maraqla-
rının gücləndirilməsi ilə bağlı həyata keçiriləcək tədbirlərin sayının
artırılmasını, bu sahədə mövcud olan hüquqi bazanın təkmilləşdi-
rilməsini zəruriləşdirir. Həmçinin, özəlləşdirilən təsərrüfat sub-
yektlərinin, səhmdar cəmiyyətlərinin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti-
nin, investisiya fəallığının, korparativ idarəetmə sisteminin güc-
ləndirilməsi də mühüm məsələlərdəndir. Bütün bu amillər eyni za-
manda həmin  subyektlərin fond bazarındakı fəallığının yüksəldil-
məsi baxımından da xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

---

“AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINDA FOND BAZARININ FORMALAŞMASI VƏ
İNKİŞAF İSTİQAMƏTLƏRI”
MƏMMƏDOV YAŞAR ƏZİMAĞA OĞLU
117
4.4. Azərbaycan Respublikasında fond bazarının təşkili və
tənzimləməsinin müasir səviyyəsi
Azərbaycan Respublikasının fond-maliyyə bazarının tən-
zimlənməsində dövlət tənzimlənməsi mexanizmi daha üstünlük
təşkil etdiyi üçün, bu mexanizmin bazara təsirini də qiymətlən-
dirmək xüsusi zərurətdən irəli gəlir. Çünki, beynəlxalq təcürbədə
belə tənzimləmədə bazar tənzimlənmə mexanizmləri mövcuddur.
Və bu mexanizmlərin olduğu ölkələrdə həmin bazarın təşkili və
inkişafında müsbət inkişaf meylləri özünü göstərməkdədir.
İqtisadi sistemlərdə dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsinin və
onun tənzimlənməsində iştirakının təşkili və nəticələri təbii ki, di-
gər sahələr kimi maliyyə-fond bazarındada özünü göstərir. Digər
tərəfdən, iqtisadiyyatın solluğu və sağlığı, o cümlədən iqtisadi sis-
temlərin sağlığı və solluğu ilə bağlı aparılan tədqiqat və araşdırma-
lar ümumi iqtisadiyyat kimi, onun sahələrinin tənzimlənməsində
belə yanaşmanın tətbiqini və bu istiqamətlərdə  əldə olunana nəti-
cələrin müqayisəli təhlilləri üzrə konseptual fikir və təkliflər irəli
sürülməsini xüsusi zərurətə çevirməkdədir. İqtisadçı alim Nazim
İmanovun “İqtisadiyyatin sosialyönlüyü sağçı və solçu sis-
temlərdə” əsərindəki konseptual baxışlardan çıxış edərək, maliyyə-
fond bazarının müasir inkişaf səviyyəsini qiymətləndirmək də öz
əhəmiyyətliyi ilə diqqəti cəlb edər (38). Maliyyə-fond bazarı üzrə
beynəlxalq təcürbədə istifadə edilən göstəricilər sisteminin ölkədə
tətbiqi zənnimizcə, iqtisadiyyatın sağlığı və solluğunun müəyyən-
ləşdirilməsi sahəsində maliyyə-fond bazarının da xüsusi göstərici-
lərinin hazırlanmasına səbəb olar.
İqtisadçı alimin: “Hər ölkədə və konkret zaman kəsiyində döv-
lətin iqtisadiyyata müdaxiləsi bəlli bir səviyyədə olur. İqtisadiyyata
dövlət müdaxiləsinin səviyyəsindən asılı olaraq, müxtəlif ölkələrin
iqtisadi sistemləri (modelləri) əhəmiyyətli dərəcədə bəzənsə köklü
şəkildə fərqlənir” yanaşmasının ölkənin maliyyə-fond bazarındkı
durumla əlaqəsidə vardır. Digər tərəfdən, əsərdə qoyulan nəzəri və
praktik yanaşmalar digər ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da

---