Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Miskin Abdal
_________Milli Kitabxana_________ 126 nın, Molla Tağı oğlu Məhəmmədin, Mərzə Bəylərin, Şair Aydı- nın, Aşıq Əzizin, Şair Məhəmmədin, Usta Abdullanın, Aşıq Ələs- gər ocağından çıxan çoxsaylı sənətkarların həyatı, yaradıcılıq və ifaçılıq qüdrəti Göyçə aşıq mühitinin təşəkkül və inkişaf özünə- məxsusluğundan soraq verir[8]. Adları qeyd olunan bu ulu sənət- karlar öz yaradıcılıqlarında şifahi xalq ədəbiyyatından bəhrələn- miş, xalqın ruhunu, mənəviyyatını, onun müdrikliyini, milli xü- susiyyətlərini yaratdıqları sənət əsərlərində koloritə çevirmiş və poetik məharətlə ifadə etmişlər. Bəllidir ki, Göyçə aşıq mühiti özünün ən kamil və yetkin çağ- larını XIX-XX yüzilliklərdə keçirmişdir. Lakin həmin sənət zirvəsi heç də birdən-birə fəth olunmamışdır. Əvvəlki yüzilliklərdə gedən yaradıcılıq axtarışları, xalq ruhundan gələn mənəvi-estetik təkan- ların cilalandırıcı, kamilləşdirici gücü, ecazkar folklor örnəklərinin yaratdığı tükənməz bədii potensiya uzun bir zaman ərzində Aşıq Ələsgər, Aşıq Musa, Aşıq Nəcəf, Məmmədhüseyin, Növrəs İman, Aşıq Talıb ucalığının poetik üslubi təşəkkülünü hazırlamışdır. Ümumən Azərbaycan aşıqlığının klassik sənət təcrübəsinə də- rindən yiyələnən, digər aşıq mühitlərində yetişmiş Qurbani (Dirili), Abbas Tufarqanlı, Xəstə Qasım, Abdal Gülablı, Aşıq Valeh və başqa bu sıradan olan ustadların saz-söz irsini incəliyinə qədər mə- nimsəyən, qədim türk dastançılıq ənənələrini, o cümlədən də Azər- baycan xalq dastançılığının sənətkarlıq keyfiyyətlərini yaradıcı şəkildə əks etdirən Göyçə mühitinin özü də unikal sənət örnəkləri – saz-söz inciləri, dolğun dastanlar, zərif aşıq havaları ortaya qoy- muşdur. ”Göyçə gözəlləməsi”, “Köhnə Göyçə”, “Göyçəgülü”, “Göyçə Qaragözü”, “Heydəri”, ”Nəcəfi”, “Ağır Şərili”, “Şahsevə- ni”, “Məmmədsöyünü” kimi melodik zənginliyə malik saz havaları Göyçə aşıq mühitinə məxsus bəstəçiliyin tarixi yadigarlarıdır. Göyçə aşıq mühitinin sənət mənzərəsi göstərir ki, bu mühit əvvəlki yüzilliklər ərzində hazırlanmış tarixi təcrübəni həm ifaçı- lıq, həm də yaradıcılıq istiqamətində uğurla davam etdirmişdir. Odur ki, sözü gedən mərhələnin sənət həyatının bağlı olduğu ilkin qaynaqları ümumiləşdirici bir baxışla gözdən keçirmək, XIX əsr _________Milli Kitabxana_________ 127 Göyçə aşıqlığını ərsəyə gətirən tarixi yol İrəvan xanlığına daxil olan digər ərazilərdə də saz-söz adamlarının sənət həyatı qarşılıqlı şəkildə bəhrələnməyə şərait yaratmışdır. İrəvan xanlığı əraziləri- nin folklor örtüyü, xüsusən aşıq sənəti tarixi baxımdan sufi-dərviş ocaqları ilə sıx şəkildə təşəkkül tapmışdır. Bu mühitin yaranma- sında məşhur Miskin Abdal ocağının misilsiz rolu olmuşdur. Bir tərəfdən Miskin Abdal ocağından çıxan dərviş-aşıqlar, başqa bir tərəfdən də kənardan gələn (əsasən Cənubi Azərbaycandan) mis- sioner haqq aşıqları Göyçə aşıqlığını biçimləndirmiş, bu hal ətraf ərazilərə də öz təsirini göstərmişdir. Irəvan ədəbi mühitinin folklor örtüyü bütün zamanlarda özü- nün rəngarəngliyi ilə seçilmiş, məzmun, forma, ideya cəhətdən təkmilləşən və bu və ya digər növə aid şifahi xalq ədəbiyyatı nü- munələri bütün dövrlərdə öz dəyərini saxlamışdır. Yazıya köçü- rülməmiş nümunələr ağızdan-ağıza, nəsildən-nəsilə keçərək yaşa- mış, ümumən folklora daxil olan bütün növ əsərlər xalqımızın hə- yatında onun özü ilə birgə yaşamış və yaşamaqdadır. Göyçə aşıq mühiti tarixi baxımdan sufi-dərviş ocaqları ilə sıx şəkildə təşəkkül tapmış bir sənət ocağıdır. Bəs “Miskin Abdal ocağı”nın əsasını qoymuş və Göyçə aşıqlığının babası sayılan Miskin Abdal kimdir? Miskin Abdal 1430-cu ildə ulu Göyçənin Zərgərli (Sarıya- qub) kəndində Məhəmməd kişinin ailəsində dünyaya göz açmış- dır. Onun əsl adı Hüseyn olmuş, həyatı qeyri-adiliklər içində keç- mişdir. Atası Məhəmməd (Məmmədcəfər) Şah İsmayılın atası Şeyx Heydərin yaxın dostu olmuşdur. Rəvayətə görə, Şah İsmayıl öz Qızılbaş dəstəsi ilə Şirvan tərəfə üz tutarkən Göyçə mahalın- dan keçməli olur. Hər yerdə yüksək hörmət və məhəbbətlə qarşı- lanan gələcək Azərbaycan şahı bu mahalın təbii gözəlliklərinə, adamlarının dini təəssübkeşliyinə heyran qalır [118]. Müsəlman- çılığın, islamçılığın güclənməsində Miskin Abdal adlı bir şəxsin xüsusi əməyi olduğunu ona deyirlər. Şah İsmayıl üzünü görmədi- yi, lakin hədsiz məhəbbətlə sevdiyi bu din xadimi ilə görüşür. Görüşdə Miskin Abdal İsmayıla saz bağışlayır. O, çox xoşhal _________Milli Kitabxana_________ 128 olur. Vəd edir ki, zəfərlə qayıtdıqdan sonra yenə bu torpaqdan (Göyçə mahalından – Z.M.) keçəcək, bu ulu torpağın, onun qədir- bilən xalqının qonağı olacaqdır. Xalq onu böyük ehtiramla yola salır. Miskin Abdal bu gəncə uğurlar, qələbə diləyir. Yürüşünü zəfərlə başa çatdıran İsmayıl vədinə əməl edir... Göyçədən özü ilə Təbrizə on iki aşıq aparır. Miskin Abdalı da saraya dəvət edir. Deyilənə görə, bundan sonra onların bir çox görüşləri olmuş, ara- larında səmimi dostluq münasibəti yaranmışdır. Ustad aşıqların söylədiyinə görə, “Şahsevəni” saz havasını da Miskin Abdal Şah İsmayılın şərəfinə bəstələmişdir. Miskin Abdal Hüseynin bağlı olduğu sufi-dərviş sistemi, tə- səvvüf dünyagörüşü ilə əlaqədar götürdüyü rəmzi-ürfani ad – ti- tuldur. O, öz şeirlərində də bu ad-titulu təxəllüs kimi işlətmişdir: Qoymayın, Miskin Abdal qəzada həlak olacaq, Ey könül, gəl düş havadan, axırın xak olacaq. Başqa bir şeirində isə: Bəd illərdən satın aldın pis günü, Çağırıb dumanı, tökdün çiskini. Gözü yaşlı qoydun Cida Miskini, Eylə gülə-gülə tamaşa, dağlar. Miskin Abdalın şeirlərində “Qocadağ”, ”Maymaqdağ” və baş- qa bu kimi yer adlarının çəkilməsini nəzərə alan bəzi tədqiqatçılar onun gah Qazaxda, gah Hallavar Pəmbəyində, gah da Gədəbəydə anadan olduğunu göstərməklə çaşbaşlıq yaratmışlar. Dəqiq elmi mülahizələrə əsaslanmadan tarixi faktları saxtalaşdırmışlar. Miskin Abdalın əzəli və əbədi yeri Sarıyaqub kəndi olmuş, ona Səfəvi dövləti tərəfindən verilmiş şəhadətnaməyə vurulan möhürün orta- sındakı ”1515” rəqəmi, bu şəhadətnamənin 1820-ci ildə Göyçə ma- halının Çaxırlı kəndinin kəndxudası tərəfindən yenidən təsdiq edil- məsi barədəki sənəd də deyilənlərə tutarlı sübutdur [177] . Miskin Abdal bir şair kimi aşıq sənətini sinədəftər etməklə, onlarla gəncə bələdçi və ustad olmuşdur. Şeirləri yazıya alınma- dığı və çoxusunun itib-batdığından onun yaradıcılığının bəzi nü- munələri zəmanəmizə gəlib çatmışdır. Odur ki, aşıq sənətinin for- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|