Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
52
konspektdən çəkməyib hıqqana-hıqqana mühazirə oxuyan, zəng çalınana qədər qan-tərə batan, hər dəqiqəsi ilə dönən “alimləri” yaman çaşdırdı. Onlar elmi şuralarda, kafedra yığıncaqlarında üsyan etdilər ki, belə mühazirə oxumaq olmaz, heç kim qayda- qanunu poza bilməz, belə özbaşınalıq pedaqoji ustalıq və müəllimlik istedadının olmamasından irəli gəlir. Bizim sakit və ətalətli pedaqoji dünyamızda belə hallara yol vermək olmaz. Söndürmək lazımdır bu qığılcımı! Xəlil isə mühazirələrinə davam edir, dərslərini təlatümlü şeir dünyasına çevrir, mürgüləyən şüurlan oyadır, cavanları titrədib ayağa qaldırır, ürək sözlərini bir-birinə pıçıltı ilə deməyə belə cəsarəti çatmayanlar mühitinə meydan oxuyurdu. Mən başa düşürdüm ki, Xəlil auditoriyalara, institut çərçivəsinə, proqramlar, dərsliklər həcminə sığınır. “Mən hər dəfə onunla rastlaşanda “Məndə sığar iki cahan, mən bu cahana sığmazam” misralarını xatırlayırdım. Şair Xəlil, müəllim Xəlil bu iki cahanı bir cahanda birləşdirən Xəlil bu məhdud, qapalı cahana sığmırdı... Yayın isti günlərindən birində mühazirəni yenicə başlamaq istəyirdim ki, qapı açaldı və Xəlil Rza astanada dayandı. -Ustad, qərara aldım ki, bu gün özümüz dərs keçməyək, sizin mühazirənizi dinləyək. Xoşbəxtlikdən auditoriya çox böyük idi. Yüz əlli tələbə mənim idi, Xəlilin dəstəsi də yüzdən çox olardı. Birləşdik. Mövzumuz “Səfillər” idi. Viktor Hüqonun “Səfəillər”i. Əsər imkan verirdi ki, vicdandan, mərhəmətdən, zülmə qarşı səfalət törədən ictimai mühitə qarşı qəzəb və nifrətdən danışaq. XIX əsri bəhanə edib öz dünyamızın ictimai bəlalarını qılınclayaq... Zəngə xeyli qalmış dayandım. “Kimin sualı var?” deyə tələbələrə müraciət etdim. Onlardan biri ayağa qalxdı. -Müəllim, belə fürsət ələ düşməyəcək. İstərdik Xəlil
53
Rzanı da dinləyək. Əl çaldılar. Xəlil kürsüyə yaxınlaşdı. Onun səsindən divarlar cingildədi: “Şəbi-hicran yanar canım, Tökər qan çeşmi-giryanım, Oyadar xəlqi əfğanım” O sahildə, bu sahildə! Ürək dustaq, vətən məhbəs, Hanı Babək, Cavanşir bəs? Həyat bu cür qala bilməz, O sahildə, bu sahildə”! Bu üsyan idi. İki yerə parçalanmış ana yurdun, parçalanmış torpağın, bir-birindən zorla ayrılmış insanların həzin naləsinə, qəzəb və intiqam çağırışına çevrilmiş poetik misralar idi. Bu misralar dillərə düşdü. Açıq, gizli toplanışlarda kürsülərdən guruldadı. Xəlili izləməyə başladılar” (Mənbə: İsmayıl Şıxlı. “Zindandan keçən azadlıq yolu”, “Müasirləri Xəlil Rza Ulutürk haqqında” kitabında. B., Çinar-Çap, 2004, s.87-89). X.R.Ulutürk 1961-1975-ci ilə qədər fəsiləsiz təqib olunmuş, ədəbi mühitdən mümkün qədər uzaq saxlanılmışdır (1961-1963-cü illər haqqında bax: monoqrafiya, s.52-56; s.163-168). Faktlara müraciət edək: Xəlil Rzanın Azərbaycan KP MK-nın təbliğat, təşviqat şöbəsinin müdiri şair Teymur Elçin (Əliyev) yoldaşa yoldaşlıq məktubundan: “Təxminən on bir aya yaxındır ki, mənim ədəbi inkişafım sizin iradənizlə mətbuatda dayandırılmışdır. Mən bu hadisənin nə dərəcədə obyektiv və süni səbəblərdən doğduğunu bir yana qoyub yalnız özümə aid cəhətləri barədə izahat verməyi lazım bilirəm. Bəlkə də sizə az-çox məlumdur ki, biz öz yazılarımızın bir çoxunu illər boyu çap etdirə bilmirik. Xüsusilə ictimai yaraları açıb göstərən, nöqsanlarımızı qamçılayan və cəmiyyətin inkişafına xidmət məqsədini güdən yanğılı, dərdli və cəsarətli yazılarımız redaksiya və senzura idarələrindəki bəzi filisterlərin əlində bəndə düşür. Məsələn,
54
1961-ci ildən bəri yazdığım əsərlərdən ən güclülərini: “Məftillə sarınmış yaralar”, “İki qardaşın söhbəti”, “Gələcəksən baharda”, “Adımız, soyadımız”, Firudin İbrahimiyə dair “Qalx ayağa, Vətənim” poemalarımın heç birini və şeirlərimin ən yaxşılarını çap etdirə bilməmişəm, bəzilərini hətta üzə çıxarmamışam... Mənim dosta inamımdan və ani bir səhvimdən sui-istifadə edən və şərikli yazdığımız “Yaşamaq istəyirəm” povestini təkcə öz adına çap etdirmək üçün dəridən-qabıqdan çıxmış Qulu Xəlilova və ona havadarlıq edən Qılman İlkinə qarşı apardığım haqlı mübarizənin bəzi mərhələləri də yəqin ki, yadınızdadır... Keçən il “Kommanist” qəzetinin titullar barədə açdığı müzakirə də unudulmayıb. Mən bu mənasız müzakirəyə öz kiçik töhfəmi verməyə çalışdım: hər xalqın öz soyad sonluğu var, bizimki də “lı” şəkilçisinin dörd biçimidir. Məsələn, Cəfər Cabbarski, yaxud Cabbarov, Cabbari, Cabbarpur, Cabbarzadə deyil, məhz Cəfər Cabbarlı yazsaq daha yaxşıdır. Bu münasibətlə bəzi başabəla ziyalıların, özünü ayıq-sayıq qələmə vermək istəyənlərin qaldırdığı vaveyla, “cahad” səsləri, əlbəttə ki, Yazıçılar Birliyindəki iclasda, Əli Vəliyevin dediyi kimi, mənimlə DTK maraqlanmağa başladı, mənim işdən çıxarılmağımı Sizən tələb etdilər. Bu çağlarda aldığım dalbadal zərbələrin “dadı” damağımdadır. Yazıçı İsmayıl Şıxlının “Kommunist” qəzetinin sifarişi ilə filarmoniyada çıxışımız barədə yazdığı məqalə mətbəədə saxlandı, mənim yeni il ərəfəsində Natavan klubunda keçirdiyim “Poeziya gecəsi”nə dair Yazıçılar İttifaqında və APİ-də vurulmuş afişalar divarlardan qoparıldı və gecə baş tutmadı, işdən çıxarılmağımı redaktor Şövqi Ağayevdən üçüncü kərə təkid ilə tələb etdilər. Əslində mənə çox hörmət bəsləyən, bəzən dinlədiyi dərslərimdən razı qaldığmı bildirən, üç aydan bəri məni qoruyan redaktor çox çətin vəziyyətdə qaldı: “Xəlil, bəlkə sən ikiillik elmi ezamiyyətə çıxasan, doktorluq işi yaza-
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|