Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
61
Turanın vicdanı bir, Dini bir, vatanı bir, Fəqət həpsi ayrılır, Olmasa lisanı bir. Vaxtilə dilə etinasızlığı Sabir və Abbas Səhhət əsərlərində poetik qüvvətlə səsləndirmişlər. M.Ə.Sabir istehza ilə: “Türk qəzeti versə də əqlə ziya, Mən onu almam əlimə mütləqa”, A Səhhət isə: “Türk dilini sevməyir, nə “Həqiqət”, nə də “Günəş” oxuyur, Yalandan Homer, Kant, Marks, Bualo deyir” - deyə yazmışdır. Xalq şairi S.Vurğun İran irticasının dilə olan etinasızlığına qarşı belə demişdi:
Ana dilini bilməyənlər, bəyənməyənlər, işlətməyənlər və ona hücum edənlərə qarşı Ə.Kərim, B.Vahabzadə, S.Tahir, N.Həsənzadə də kəskin mövqedə dayanmışdır. S.Rüstəmin: “Mən sənin dilinə dəymirəm, cəllad, gəl sən də bu ana dilimə dəymə” misraları təhdid xarakteri daşıyırdı. B.Vahabzadə yabançılara: “Özgəyə dilini öyrən deyirsən, özünsə, bu dili bəyənməyirsən” – deyə lağ edirdi. S.Tahirin etirazı da kəskin idi: “Mən istərəm: güllələrlə, nidalarla dola dilim, başqasının əlində yox, öz ağzımda ola dilim”. O, doğma ana dilində qılınc tiyəsi kimi itilik, layla nəğməsi qədər həzinlik, zəriflik hiss etmişdir. İnqilabın qapısını tay-tay açan dilim mənim. O qılıncın tiyəsinə, o laylanın nəğməsinə bələklənib gələn dildir”. N.Həsənzadənin də ana dili haqqında fikirləri, onu milli sərvət kimi dəyərləndirməsi də əhəmiyyətlidir: “Dil xalqın verdiyi ən böyük əsər, onun qoynu isti, qanı təmizdir. Adicə vurğular, ya işarələr min illik mənəvi sərvətimizdir”. Şəhriyar dilə etinasızlara Arazın o tayından belə çağı-
62
rış, xitab etmişdir: “Türkün dili tək sevgili, ehzazlı dil olmaz”. X.Rza 60-cı illərdə “Ana dili” (“Laylam mənim, nərəm mənim”) “Dəlidağ”, “Məftillə sarınmış yaralar” kimi əsərlərinə görə ictimai-bədii mühitdən mümkün qədər təcrid edilmiş, o isə mövqeyindən dönməyərək, dissident olmaq dərəcəsinə gəlmişdir. Faktlara müraciət edək: “Məni hər addım başı təhlükə gözləyir - dərrakəsi, Vətən eşqi, partiya əqidəsi olmayan miskin adamlar tərəfindən olan təhlükə. Lakin bundan ötəri bütöv bir ailəni məgər üç gün qan-yaş içində qoymağın faydası varmı? Axı mən Lənkəranda, Astarada, Masallıda elə bir söz deməmişdim ki, bundan ötəri məsələm müzakirə olunsun. Bəlkə sən (bədxahları, əleyhdarları nəzərdə tutulur -Ə.Ə.) mənimlə Naxçıvan, Ordubad, Şahbuz görüşlərinə getmiş olaydın? Mən o yerlərdəki çıxışlarımda ehkamçılara, dargözlərə, partiya deyə-deyə partiyaya zərbə vurmağa hazır olanlara qarşı nifrətimi gur səslə elan etmişəm. Mən hələ də o yerlərdən məktublar almaqdayam. O məktublar belə bəd ayaqda mənə qüvvət verir. Tutduğum yolun doğruluğuna məni inandırır. Mən bəzən belə bir axmaq fikrə düşürəm ki, bir halda ki, Azərbaycanda qüdrətli adamların sayı bu qədər azdır, baş götürüb Özbəkistana, yaxud qeyri yerə getməliyəm. Məni bundan sonra da sıxışdırsalar, çap imkanı verməsələr başqa çarəm qalmayacaqdır” (Şairin arxivindən. Xəlil R. 2 mart 1962. B.,)[318] Əlbəttə, Xəlil Rza öz xalqının vətənpərvəri olmuş, öz ömrünü xarici ölkələrdə yaşamaqda, dissident olmaqda yox, Lefortovolara gedilən yolda görmüş və bundan saqınmamış, usanmamışdır. Sənətkar ana dilinə münasibətini bir sıra əsərində ifadə etmişdir. “Ata borcu” şeirində şair “Mən”i ata ocağından güc alır, hər cür sərvətdən imtina edir. Onun poetik baxışında ana dili bala ruhuna ana südü kimi içirilməlidir.
63
Lirik “Mən” öz dilini yaşatmaq üçün başqa dillərin öyrənilməsini də gərəkli bilir. Ona görə Təbər, Xəzər, Quzğun, Urqut, Heydər Baba, Elbrus və Qoşqar doğma ana dilinin şöhrət zirvələridir. Şair “Mən”i ikinci dünyası bildiyi ana dilinin sabahından da nigarandır. “Xiyabani yurdunda” şeirində fil olub, belində tülküləri daşıyan xalqının, Nəsimiləri dünyaya sığmayan millətinin cənubda dörd sinifli anadilli bir məktəbi olmadığına belə dözə bilmir. Buna görə də Təbriz valisinə xəbərdarlıq edir ki: “Dilimə xor baxanın qopardaram dilini”, “Laylam mənim, nərəm mənim” şeirində layla, bayatı həlimliyində bildiyi ana dilini həm də zamandan-zamana, əsrdən-əsrə vuruşa-vuruşa yol gələn davamlı bir dil bilir, ona Babək qılıncının davamı, o sahili bu sahilə birləşdirən polad körpü, qılınc və günəş kimi baxır və iftixar hissi keçirir. X.R.Ulutürkün poeziyasında dil əxlaqda, mənəviyyatda özüldür. Milli dilə verilən qiymət yalnız milli düşüncənin şüurdakı səviyyəsini əks etdirmir, o, həm də məfkurədir, özəli və əbədi olan varlıqdır:
XX əsr Azərbaycan poeziyasının milli dəyərləri özünü, əsasən, 60-cı illərdən qabarıq təzahür etdirmişdir. Lakin bu, o demək deyil ki, milli cizgilər ədəbiyyata həmin illərdə gəlmişdir. Bütün dövrlərdə Azərbaycan sənətkarlarının bədii təfəkküründə folklora, milli ənənələrə söykənmə keyfiyyətləri güclü olmuşdur. Bu, S.Vurğun və O.Sarıvəlli yaradıcılığının xəlqiliyini şərtləndirmişdir. Ümumtürk bədii təfəkküründə C.Məmmədquluzadənin
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|