Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi məHƏMMƏd füzulġ adına Əlyazmalar ġnstġtutu
Yüklə 3,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Vüsalə Musalı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi
- Nəsrəddin Qarayevin
- Məmməd Nuru oğlu
- Nadi Əli Pəyam
- Vüsalə Musalı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi 70
- AZƏRBAYCAN TƏZKĠRƏÇĠLĠYĠNĠN SPESĠFĠKASI VƏ OSMANLI TƏZKĠRƏLƏRĠ ĠLƏ FƏRQLĠ VƏ OXġAR XÜSUSĠYYƏTLƏTĠ
- Qəribinin
- Səhi bəyin
- Vüsalə Musalı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi 74 “Həşt behişt”dən sonra, Anadolu sahəsində yazılmış ikinci təzkirənin müəllifi Kastamonulu Lətifi
- “Təzkirətüş-şüəra və təbsirətün-nüzəma”
- Aşiq Çələbi
Vüsalə Musalı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi 69 sında verilmişdir. Təzkirənin təkrar nəşri 1987-ci ildə işıq üzü gör- müşdür. Bu nəşrdə 119 nəfər şairdən bəhs olunmuşdur. Əsərdə, demək olar ki, əksər şairlərin şəkilləri də verilmişdir. Nəsrəddin Qarayevin tərtib etdiyi və 1987-ci ildə işıq üzü görən “Poetik məclislər” adlı əsərdə XIX əsrdə Azərbaycanın mə- dəniyyət mərkəzlərində fəaliyyət göstərmiş “Divani-hikmət”, “Gü- lüstan”, “Əncümənüş-şüəra”, “Beytüs-səfa”, “Məclisi-üns”, “Məc- lisi-fəramuşan” və s. kimi ədəbi məclislərdən və onların nümayən- dələrindən söhbət açılmış, əsərlərindən nümunələr təqdim olun- muşdur 103 . Məmməd Nuru oğlunun hazırladığı “Azərbaycan qəzəlləri” adlı əsər 1991-ci ildə çap olunmuşdur 104 . Bu əsərdə XI-XX əsrlər- də yaşamış Azərbaycan şairləri haqqında qısa bioqrafik məlumat verilmiş və qəzəlləri təqdim olunmuşdur. Kitabdakı şair sayı 327 nəfərdir. 1999-cu ildə Nadi Əli Pəyamın təzkirə xarakterli “Səkkiz yüz ilin Azərbaycan-türk qəzəli” adlı kitabı nəşr edilmişdir. Kitab- da Azərbaycan qəzəlxanlarının həyat və yaradıcılığı haqqında mə- lumat verilmiş və qəzəllərindən nümunələr təqdim olunmuşdur. 103 Poetik məclislər / Toplayanı və tərtib edəni: N.Qarayev. – Bakı: Yazıçı, 1987, 526 s. 104 Azərbaycan qəzəlləri / Tərt. ed.: Məmməd Nuruoğlu. Bakı, 1991, 240 s. Vüsalə Musalı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi 70 Vüsalə Musalı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi 71 III FƏSĠL AZƏRBAYCAN TƏZKĠRƏÇĠLĠYĠNĠN SPESĠFĠKASI VƏ OSMANLI TƏZKĠRƏLƏRĠ ĠLƏ FƏRQLĠ VƏ OXġAR XÜSUSĠYYƏTLƏTĠ 3.1. Osmanlı təzkirəçiliyinə qısa rakurs 3.2. Azərbaycan və Osmanlı təzkirələrinin fərqli və oxşar xüsusiy- yətləri Vüsalə Musalı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi 72 Vüsalə Musalı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi 73 3.1. OSMANLI TƏZKĠRƏÇĠLĠYĠNƏ BĠR NƏZƏR Azərbaycan və Osmanlı təzkirələrinin spesifik xüsusiyyətlə- rini, oxşar və fərqli cəhətlərini qeyd etməmişdən öncə Osmanlı təzkirəçiliyi haqqında qısa məlumat verməyi məqsədəuyğun hesab edirik. Dövlətşah Səmərqəndi və Əlişir Nəvai təzkirələrinin qazan- dığı şöhrət səbəbi ilə XVI əsrdən etibarən bu klassik nümunələrin təsiri altında Osmanlı ədəbiyyatında da təzkirələr yazılmağa başla- mışdı. Türk təzkirəçilik tarixində mühüm yer tutan əsərlərdən biri də XVI əsr müəllifi Qəribinin “Təzkireyi-məcalis-i şüəra-yi Rum” adlı təzkirəsidir 105 . Bu əsər I Şah Təhmasibin zamanında Azərbaycan ərazisində qələmə alınmışdır. Qəribi Anadoludan Azərbaycana mühacirət etmişdir. Əsər Osmanlı türkcəsində yazılsa da, orada Azərbaycan türkcəsinin ciddi təsiri duyulur. Təzkirə XIII əsrin I yarısından XVI əsrin I yarısınadək yaşayıb-yaratmış 54 nəfər şairi əhatə edir. İlk üç vərəqində dibaçə yer almışdır. Təzkirə konkret prinsip əsasında tərtiblənməmişdir. Belə ki, bəzən tarixi- xronoloji ardıcıllığa riayət olunmuşdur. Səhi bəyin h. 945/1538-ci ildə tamamladığı “Həşt behişt”i ön söz, “behişt” adı verilən 8 təbəqə və bir xatimədən ibarətdir 106 . Ümumilikdə təzkirədə 241 nəfər şair xatırlanmışdır. Bu təzkirə üslub və struktur baxımından Herat təzkirələrini izləyir. “Həşt be- hişt”in ən önəmli cəhəti Anadoluda yeni bir ədəbi janrın əsasını qoymasıdır. 105 Babacan İ. Tezkire-i Mecalis-i Şu‟ara-yı Rum-Garîbî Tezkiresi. - Ankara: Ankara Vizyon Yayınevi, 2010. 106 Sehi Bey. Tezkire «Heşt bihişt» / hazır: M. İsen. İstanbul: Tercüman qazetesi, 1980, 260 s.; Heşt bihişt: The tezkire by Sehi Beg. Work on Ottoman poets with a critical edition based Suleymaniye Library, Ayasofya O.3545 by Gunay Kut. Harward-Cambridge, 1978. Vüsalə Musalı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi 74 “Həşt behişt”dən sonra, Anadolu sahəsində yazılmış ikinci təzkirənin müəllifi Kastamonulu Lətifidir (h.896/ 1491- h.990/1582). “Təzkirətüş-şüəra və təbsirətün-nüzəma” adlı bu əsər müqəddimə, 3 fəsil və xatimədən ibarətdir. Lətifi təzkirəsini h.953/1546-cı ildə tamamlayıb, Qanuni Sultan Süleymana təqdim etmişdir 107 . I fəsildə, Anadoluda yaşayan və ya buraya gəlib, “Rumi” kimi tanınan 13 şeyx şairdən bəhs olunmuşdur. Təzkirənin II fəslində Osmanlı ölkəsində şeir yazan sultan və şahzadə şairlərə yer verilmişdir. Əsərin ən önəmli hissəsini təşkil edən III fəsildə II Muradın hakimiyyəti dövründən h.950-ci ilə qədər Anadolu və Balkanlarda yaşayıb-yaradan şairlərdən 314 nəfəri haqqında məlu- mat əlifba sırası ilə verilmişdir. XVI əsrdə tərtib olunmuş təzkirə müəlliflərindən biri də Aşiq Çələbidir (h. 926/1520 - h. 979/1572). Tanınmış türk şairi və mün- şilərindən olan və tərtib etdiyi təzkirəsi ilə şöhrət qazanan Aşiq Çələbinin ədəbi yaradıcılığı təzkirə, tərcümələr və mənzum əsərlə- rindən ibarətdir. “Məşairüş-şüəra” 108 təzkirəsi Aşiq Çələbinin ən məşhur əsəri olub, h.976/1568-ci ildə tamamlanmış və dövrün padşahı II Səlimə təqdim olunmuşdur. “Məşairüş-şüəra” mü- qəddimə və şairlərdən bəhs edən hissədən ibarətdir. “Məşairüş- şüəra”nı daha əvvəl və sonra bu janrda yazılan təzkirələrdən fərq- ləndirən spesifik cəhət, müasiri olan şairlərə geniş yer verməsi, onların dostları, yaşayış tərzləri, məişətləri, əyləncələri və xarak- terləri ilə canlandırmasıdır. Müəllif şairlərdən bəhs edərkən öz fi- kirlərini, lətifə və hekayələri də bura əlavə etmiş və beləliklə, əsərə digər təzkirələrdə olmayan cəhətləri artırmışdır. Bundan əlavə, bu təzkirə Şərq təzkirəçilik tarixində əbcəd ardıcıllığı əsasında tərtib- lənmiş yeganə təzkirə kimi xatırlanır. 107 Latifi. Latifi tezkiresi / hazırl. M.İsen. Ankara: Kültür Ba-kanlığı, 1990, 513 s; Latifi Tezkiretüş-şuara ve Tabsıratün- nuzama (İnceleme-metin) / haz. R.Canım. Ankara: 2000, IX+ 935 s. 108 Aşık Çelebi. Meşa‟irü‟ş-Şu‟ara / hazır.: Prof. Dr. F. Kılıç. 3 cildde. – İstan- bul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 2010; Aşık Çelebi ve şairler tezkiresi üze- rine yazılar / Derleyenler: Aynur H., Niyazioğlu A. – İstanbul: Yapı Kredi Ya- yınları, 2011. – 192 s. Yüklə 3,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|