Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti A.Ş.İbrahiMov, Z. A. abdulova, L. N. mehdiyeva mikologiya (dərslik)
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.2.2. Azot mənbələri
- Qruplar
Propion: CH 3 – CH
2 – COOH
Kəhrəba: HOOC – CH 2 – CH 2 –
COOH Fumar: HOOC – CH = CH – COOH Süd turşusu: CH 3 – CHOH - COOH Alma turşusu: HOOC – CH 2 –
CHOH – COOH Digər turşulardan: üzüm turşusu (HOOC–CHOH–CHOH- COOH) dioksikəhrəba və limon turşuları da çox böyük qidalılıq keyfiyyətinə malik olur. Limon turşusunun altı karbon atomu vardır. Bu turşuda – CHOH qrupu daha yaxşı şəkildə mənimsənilən karbon atomunu saxlayır. Oksalat və qarışqa turşuları göbələklər tərəfindən çox zəif mənimsənilə bilir. Karbon atomlarının miqdarı 16 – 18 (C 16 -C
) olan yağ turşularının triqliseridləri, bir çox göbələklər üçün karbon mənbəyi kimi istifadə edilir. Bu cür mənbələrə aşağıdakı turşu qliseridləri aiddir. Palmitin turşusu - [CH
3 (CH
2 ) 14 COOH]
Stearin turşusu - [CH 3 (CH 2 ) 16 COOH] Olein turşusu - [CH 3
2 ) 7 CH = CH-(CH 2 ) 7 COOH]
Bu triqliseridlərin mənimsənilməsi, onların əvvəlcədən göbələklər tərəfindən ifraz olunan fermentlə – lipaza vasitəsilə parçalanmasından sonra baş verir. Parçalanma nəticəsində yağ turşuları və qliserin əmələ gəlir. Sonuncu məhsul (qliserin) göbələklər üçün daha qidalı hesab edilir. Göbələklər üçün yaxşı karbon mənbəyi rolunu həm də, yağ turşuları oynayır. Yağ turşuları, penisillin əmələ gətirən göbələklərin böyüməsini sürətləndirir və nişasta ilə bir səviyyədə karbon mənbəyi kimi penisillinin sintezini həyata keçirirlər. Quruluşuna görə yağlara yaxın olan arı mumu da bəzi göbələklərin, məsələn, Asperqillus niger, qida mənbəyi kimi istifadə oluna bilir. Bu göbələk, arı pətəyinin xarab olmasına səbəb olur. Mum – mirisil spirti ilə palmitin turşusunun mürəkkəb efiridir: CH 3 (CH 2 ) 14 COO (C
30 H 61 ) Aromatik birləşmələr, hətta altı atomlu olduqda belə, yenə də göbələklər tərəfindən praktiki olaraq mənimsənilə bilmir.
2.2.2. Azot mənbələri Göbələklərin azotla qidalanması özünün əhəmiyyətinə görə onların karbonla qidalanmasından geri qalmır. Amma karbonla qidalanmaya nisbətən azotla qidalanma həcminə görə bir qədər azdır. Belə ki, göbələk mitsellərində hüceyrələrin tərkibində karbona nisbətən azotun miqdarı 5 – 6 dəfə aşağıdır. Bundan başqa, karbonlu birləşmələr göbələklər tərəfindən xeyli çox istifadə olunur. Bu onunla əlaqədardır ki, karbonlu birləşmələr, göbələk hüceyrələrində enerji mənbəyi kimi də istifadə edilir. Odur ki, göbələklər üçün qidalı mühitlərdə tərkibində karbonlu komponentlərin miqdarı, azotlu mənbələrin miqdarından on dəfələrlə çox olmalıdır. Bəzi müstəsna hallara baxmayaraq, göbələklər tərəfindən mənimsənilən azot onun mitsellərində qalır. Lakin mənimsənilən karbon isə, göbələk mitsellərində çox az miqdarda qala bilir. Göbələklərdə azot, hifin qılafının tərkibinə xitin formasında – asetilqlükozamın polimeri halında daxil olur. Xitin isə, mərhələli hidroliz zamanı qlükozamin (C 6 H
O 5 NH 2 ) və sirkə turşusu verir. Daha sonra azot göbələklərdə zülalların, peptidlərin aminturşularının, vitaminlərin əksəriyyətinin, fer- mentlərin, purin və pirimidin əsaslarının tərkibinə daxil olur. Müxtəlif azot mənbələrini mənimsəmək qabiliyyətinə görə göbələklər aşağıdakı qruplara bölünür.
İstifadə olunan azot mənbələri 1.
Üzvi N, NH 3 , NO 3 , N
2 2.
Üzvi N, NH 3 , NO 3 , 3. Üzvi N, NH 3 , 4. Üzvi N Göbələklərin çox az bir qrupu atmosfer azotunu mənimsəyə bilir. Bu qəbildən olan göbələklərdən daha yaxşı öyrəniləni mikorizəmələ gətirənlərdir. Məsələn, Foma (Phoma) növləri, bir sıra bitkilərdə – rizoktoniya (Rhizoctonia) və digərlərində endotrof mikorizalar əmələ gətirir. Göbələk vasitəsilə atmosfer azotunun mənimsənilməsi ilk dəfə 1901-ci ildə aşkar edilmişdir. Bu hadisə, çuğundur parazitlərini öyrənərkən müəyyən olunmuşdur. Daha dəqiq nəticələr bir qədər sonra 1907-ci ildə Ternets tərəfindən alınmışdır. O, müəyyənləşdirdi ki, Phoma radicisin 5 növmüxtəlifliyinə aid göbələklər, atmosfer azotunu mənimsəyən bitkilərdən heç də geri qalmır. Məlumdur ki, atmosfer azotundan azotobakterlər və digərləri istifadə edə bilirlər. Nitrat azotunu (NO - 3 ) mənimsəyə bilən göbələklər, adətən, həm də nitrit azotunu da (NO - 2
təxminən 90%-i NO - 3 və NO - 2 ionlarını mənimsəməyə qabildir. Bu cür göbələklərə, bir çox kisəli və torpaqdakı natamam göbələkləri, həmçinin də ağacçürüdən (Armillaria, Lentinus cinsləri və s.) göbələkləri aid etmək olar. Atmosfer azotunu ya zəif və ya heç mənimsəyə bilmə- yənlərə fikomitsel göbələklərinin əksəriyyəti aid idilər. Hüceyrəyə daxil olan NO - 3 və NO - 2 ionları ammonyaka qədər reduksiya olunur. Əgər bu prosesdə NO - 3
əvvəlcə o, NO - 2 -yə, sonradan isə ammonyaka çevrilir. Bəzən ikinci mərhələdə aralıq məhsul kimi hidroksilaminin (NH 2 OH)
əmələ gəlməsi də ehtimal olunur. Beləliklə də, göbələklərdə nitratların reduksiyaolunma prosesini aşağıdakı kimi ifadə etmək olar: 3 6 2 2 3 NH HNO HNO e e ⎯ ⎯ → ⎯ ⎯ ⎯ → ⎯ − − + +
(nitratreduktaza) (nitritreduktaza) və ya
3 2 2 3 NH OH NH HNO HNO → → →
Bu cür təsəvvürlərin doğru olması onunla izah edilir ki, bəzi növ maya göbələklərində müəyyən şəraitdə hüceyrələrdə xeyli miqdarda hidroksilaminin törəmələrinə rast gəlinir. Bu törəmələr, oksidlər və hidroksil turşuları formasında aşkar olunur. Bu halda, əsas etibarilə, piroüzüm və
– ketoqlütar
turşusu və həmçinin də asetilhidroksil turşusu əmələ gəlir. Göbələklərin bu və ya digər azot mənbəyini istifadə etmək qabiliyyəti, onların karbohidratlarla qidalanma şəraitindən çox asılıdır. Mühitdə zəif mənimsənilən karbon mənbəyi və ammonium ionu formasında azot mənbəyi olduqda, göbələk hüceyrələrində ammonyakın xeyli miqdarda toplanması müşahidə olunur ki, bu da göbələk hüceyrəsinin zəhərlənməsinə səbəb olur. Göbələklərdə böyümə prosesinin nitratların iştirakı ilə zəifləməsi və ya dayanması da bu cür zəhərlənmə ilə əlaqələndirilir. Əgər göbələklər karbon mənbələrindən qidalanmada istifadə edirsə, onda üzvi turşuların əmələ gəlməsilə əlaqədar olaraq zəhərlənmə baş vermir, ona görə ki, toplanmış ammonyak həmin üzvi turşularla birləşir və təsirini itirir. Göbələklər, qida mənbəyi kimi nitratlardan istifadə etdikdə isə ammonyakla zəhərlənmə yenə də baş vermir, çünki ammonyakın toplanmasına səbəb olan nitratların reduksiyası çox ləng gedir. Maraqlıdır ki, göbələklər tərəfindən nitrat və ammonium azotundan (NH 4 NO
) birlikdə istifadə olunması mühitin pH- dan asılıdır. Ammoniumdan və azotun bəzi üzvi mənbələrindən göbələklərin istifadə etməsi mühitdə üzvi turşuların olmasından asılı prosesdir. Azotun göbələk hüceyrələri tərəfindən mənimsənilməsi, az miqdarda (0,1-0,2%) dördkarbonlu turşuların (məsələn, kəhrəba və fumar turşusu) iştirakı ilə xeyli sürətlənir. Analoji effekti digər üzvi turşular: sirkə, süd, çaxır və asparagin turşuları da yarada bilir. Güman edilir ki, bu cür üzvi turşuların iştirakı ilə ketoturşuların əmələ gəlməsi asanlaşır. Ketoturşular isə, ammonyakı özünə birləşdirməklə yanaşı, onun maddələr mübadiləsinə qoşulmasını da sürətləndirir. Göbələklər tərəfindən üzvi azot, əsasən amin azotu şəklində istifadə olunur. Bu cür azot isə, NH 2 – qrupları halında aminturşularının tərkibində olur. Bütün göbələklər, üzvi azot mənbələrinin qarışığı olduqda daha yaxşı inkişaf edirlər. Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|