Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

Pulun  

diktaturası 

 

 

65 

işi  görməyə-görməyə  tualetdə  boş-boşuna  otursun?»,  «Əv-

v

əlcə çiçəklənən cəmiyyət qurmaq, sonra isə ona ad vermək 

la

zımdır», «Əgər xalq aparılan siyasətin düzgünlüyünə ina-

narsa, bu siyas

əti dəyişmək istəyən hər bir kəsi öz yolundan 

sü

pürüb aparacaqdır», “Çayı keçərkən ayaqlarının altında-

kı daşları əllərinlə yoxlamalısan”… 

Den Syaopin heç vaxt v

əzifə  düşkünü  olmayıb.  Baxma-

yaraq ki, 1978-ci ild

ə  ölkənin siyasətini müəyyənləşdirmişdir. 

1989-cu ild

ən bütün vəzifələrdən istefa vermişdir. Bununla be-

l

ə, ölkənin daxili və xarici siyasətində yaranan hər hansı çətin-

lik zamanı son sözü Den Syaopin deyirdi. 

XX 

əsrin sonlarında  Çinin Quandun əyalətində  Şenç-

cen adlı kiçik bir qəsəbənin yerində xarici kapital sayəsində 

ucal

dılmış  ultramüasir  şəhəri gəzərkən qoca Den sosialist 

t

əfəkkürlü olmasına baxmayaraq qəfildən demişdir: «Yəqin 

bunun sosializm v

ə ya kapitalizm adlanması o qədər də va-

cib  deyil.  Əgər  yaxşıdırsa,  faydalıdırsa,  götürmək lazım-

dır».  Bu  fikir  vaxtilə  Çin  Xalq  Respublikasında  (ÇXR-də) 

ən qatı mühafizəkarları da islahatlar aparmağa ruhlandırdı 

v

ə ölkənin qapılarını xaricilərin üzünə açmağın vacibliyini 

d

ərk etdilər.  Beləliklə,  Den  Syaopin  «Çin  spesifikalı  sosia-

lizm» yarada bildi

1

. 

Den Syaopinin, Turqut Özalın, Lüdviq Erxardın timsalında 

Q.N.Menkyunun  aşağıdakı  fikirləri ilə  tam  razılaşmaq  olar.  O 

yazır  ki,  nəyin  yaxşı  və  ya  pis  olmasından  asılı  olmayaraq, 

iqtisadi siyas

ətin  formalaşmasında  başlıca  rol  iqtisadçılara 

m

əxsusdur. Bu rol çox çətindir, çünki iqtisadiyyat – mürəkkəb 

sistemdir. Lakin ondan imtina etm

ək də olmaz. İqtisadi siyasətin 

işlənib  hazırlanması  zamanı  iqtisadçılar  iqtisadi  modellərin 

daha t

əkmil olması vaxtını gözləyərək kənarda dura bilməzlər. 

                                                 

1

Bax

: Э.П. Пивоварова. Реформационные воззрения Дэн Сяопина и Лю 

Гогуана:  важный  аспект  анализа  современных  экономических 

дискуссий в КНР// «Российский экономический журнал». -2007.- № 4, 

с. 73. 

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

66 

Kims

ə  bu gün siyasi xadimlərə  məsləhət verməlidir və  bu 

ç

ətin vəzifə iqtisadçıların payına düşür. İqtisadçıların iqtisadi 

siyas

ətin  formalaşması  prosesində  iştirakı  siyasətçilərə  məslə-

h

ət verilməsi çərçivəsindən kənara çıxır. Hətta onlardan konk-

ret t

ədbirlərin işlənib hazırlanmasında və reallaşmasında bilava-

sit

ə iştirak etməyənlər də öz tədqiqatları və nəşrləri ilə bu pro-

ses

ə dolayı təsir göstərirlər

1

. 

Mü

əllifin fikirləri ilə tam razılaşsaq da, hadisə və proseslərə 

tarixi nöqteyi-n

əzərdən  yanaşdıqda  hətta sivil ölkələrdə  bunun 

əksinə  rast gəlmişik.  Əksər hallarda siyasətçilər iqtisadçılarla 

razılaşmır və öz siyasi iradələrini həyata keçirirlər. 

İqtisadi siyasətin strategiya və taktikası bir-birini qarşılıq-

lı  surətdə  zənginləşdirməli,  tamamlamalı  və  vəhdət yaratmalı-

dır.  İqtisadi  siyasət  işlənib  hazırlanarkən ölkənin təkcə  daxili 

de

yil, xarici şəraiti nəzərdə tutulmalıdır. Ölkənin iqtisadiyyatı-

na münasib

ətdə dövlətin davranışı müxtəlif olur. 

İqtisadi siyasət geniş diapazonda – dövlətin iqtisadiyyata 

mütl

əq qeyri müdaxiləsindən  planlı  iqtisadiyyatlı  dövlətlərdə 

olan s

ərt idarəetməyə qədər yerləşə bilər. Əgər konkret şərait, 

mövcud v

əsait nəzərə alınmazsa, iqtisadi siyasətin həyata keç-

m

əsindən söhbət gedə bilməz. 

İqtisadi  siyasəti həyata keçirmək üçün ölkə  rəhbərinin 

ətrafında  güclü  iqtisadçılar  olmalıdır.  Ancaq  onların  kom-

pleks şəkildə işləyib hazırladıqları plan və proqnozlar möcü-

z

ələr yarada bilər. Ən inkişaf etmiş ölkələrdə belə olmuşdur. 

İqtisadiyyat və siyasət, onların qarşılıqlı əlaqəsi haqqında ta-

rixi v

ə müasir baxışların təhlilindən belə nəticəyə gəlmək olur: ay-

rılıqda  iqtisadiyyat  və  siyasət yoxdur, iqtisadiyyat və  siyasət 

cütlüyü var

dır. Burada təsir ikitərəflidir. Bu qarşılıqlı təsirdə 

birincilik v

ə ikincilik zaman və məkan amilləri ilə bağlıdır. 

                                                 

1

 Bax: 

Мэнкью Н.Г. Макроэкономика. Пер. с англ. – М.:  МГУ. 1994, с. 

508-509. 

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

67 

İqtisadçılar üçün önəmli olan onların fikir və mülahi-

z

ələrinin  reallaşması  və  nəticənin  əldə  edilməsidir. Bu yol 

iki müst

əvidən – təfəkkür və gerçəklik müstəvilərindən ke-

çir.  T

əfəkkür müstəvisində  ideya və  nəzəriyyələr  formalaşır. 

Gerç

əklik müstəvisində onlar əvvəlcə prinsiplərə (iqtisadi prin-

sipl

ərə), sonra iqtisadi siyasətə çevrilərək həyata keçirilir. 

Bel

əliklə, faktlar → prinsip və ya nəzəriyyələr → iqti-

sadi siyas

ət  → siyasət formulu, iqtisad elmi ilə iqtisadi fəa-

liyy

ət, onun vasitəsilə  siyasət  arasındakı  bağlılığı  (əlaqəni) 

ifad

ə edən mühüm bir formuldur.        

 

1.

3. Qloballaşma şəraitində siyasi-iqtisadi maraqlar 

 v

ə super dövlətlərin “oyunları” 

  

Tarix

ən dünyada həmişə  liderlik  uğrunda  mübarizə  get-

mişdir. Bu mübarizə XX əsrdə SSRİ ilə ABŞ arasında gedirdi. 

H

ələ  1800-cü ildə  ABŞ  prezidenti  seçilmiş  Tomas  Cefferson

1

 

(1743-1826) dövl

ətçiliyi daha da möhkəmləndirmişdir. 1812-

1814-cü ill

ərdə  İngiltərə  ilə  ABŞ  arasında  ikinci  istiqlaliyyət 

müharib

əsi baş verdi. Nəticədə İngiltərə tamamilə ABŞ-a olan 

iddiasından əl çəkdi. 

XX 

əsrin sonunda Sovet İttifaqının dağılmasına baxmaya-

raq, bu gün d

ə Rusiya ilə ABŞ arasında rəqabət davam etmək-

d

ədir.  Hazırda  bu  rəqabət soyuq müharibə  formasında  getməsə 

d

ə, iqtisadi sahədə, yanacaq-enerji resurslarından istifadə istiqa-

m

ətində özünü göstərir. 

Bütövlükd

ə müasir dövrdə iqtisadi hakimiyyətin dörd dün-

ya m

ərkəzi mövcuddur: 

1.

 

Beşlik qrupu (BVF-nin nizamnamə fondunda ən iri üzv-

lük haqları olan – ABŞ, Yaponiya, Almaniya, Fransa və Böyük 

Britaniya). 

                                                 

1

 Qeyd: Tomas Cefferson 1801-1809-cu ill

ər ərzində ABŞ-ın prezidenti olub. ABŞ tarixində iki 

prezident ümummilli lider sayılıb. Onlardan biri Corc Vaşinqton, digəri isə Tomas Cefferson 

olub. 

---