Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

Pulun  

diktaturası 

 

 

62 

İqtisadi siyasətin pozitiv (müsbət) nəzəriyyəsi politologi-

ya il

ə sıx əlaqədardır, bu elm isə iqtisadi siyasətin hazırlanması 

v

ə reallaşması praktikasını öyrənir

1

. 

B

əzi iqtisadçılar iqtisadi siyasəti ölkənin qarşısına qoyduğu 

m

əqsədlərin həyata keçirilməsinə  və  bu məqsədlərə  nail olmaq 

yollarının,  iqtisadi  inkişafın  əsas meyillərinin elmi cəhətdən 

əsaslandırılmış  şəkildə  qabaqcadan görülməsinin vahid prosesi 

ki

mi şərh edirlər. 

Professor Ş.Hacıyev bu nöqteyi-nəzərdən haqlı olaraq ya-

zır ki, iqtisadi siyasətin obyekti – ümumxalq dövlətinin  maraq-

la

rı və istehlakçılarıdır

2

. 

Dünya iqtisad 

ədəbiyyatında  «iqtisadi  siyasətlə» «dövlət 

t

ənzimlənməsi»  anlayışları  bəzən eyni mənada  işlədilir. Lakin 

in

kişaf etmiş ölkələrdə iqtisadi siyasətin mövcud təcrübəsi gös-

t

ərir ki, «iqtisadi siyasət» «dövlət tənzimlənməsi» anlayışından 

ge

nişdir. Dövlət iqtisadi siyasəti həyata keçirərək, təşəbbüsçü, 

əsas halqa rolunu oynayır. Lakin dərk etmək lazımdır ki, dövlət 

bu rolda, nec

ə deyərlər, kifayət qədər böyük orkestrin dirijoru 

ki

mi çıxış edir

3

. 

Ş.Hacıyev isə iqtisadi siyasətdə milli iqtisadiyyatın inki-

şafını ön plana çəkir. O, müasir şəraitdə beynəlxalq iqtisadi mü-

nasib

ətlərin mürəkkəb sistemini və mexanizmini, onların milli 

iqtisadi münasib

ətlərlə  qarşılıqlı  fəaliyyətinin, milli iqtisadiy-

yatın  bu  mexanizminə  implantasiyasının  (köçürmənin) spesi-

fikliyini açan t

ədqiqatların olmasını, iqtisadi siyasət üçün aktual 

əhəmiyyət kəsb etməsini göstərmişdir

4

. 

                                                 

1

 Bax: 

Современная экономика. Общедоступный учебный курс. Ростов н/д.:  «Феникс», 

1999

, с. 393. 

2

 Bax: 

Гаджиев Ш.Г. Азербайджан на пути к мировому сообществу: стратегия 

внешнеэкономического развития. – Киев.: «Експрес об.ява», 2000,  с. 352. 

3

 Bax: 

Экономическая теория: Учеб. для студ. высш. учеб. заведений. / Под ред. 

В.Д.Камаева. – 7-е изд., перераб. и доп. - - М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС. 2001,  с. 

461. 

4

 

Bax: Гаджиев Ш.Г. Азербайджан на пути к мировому сообществу: стратегия 

внешнеэкономического развития. – Киев.: «Експрес об.ява», 2000,  с. 355. 

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

63 

Əhalisi çox, ərazisi əhalisinin sayına görə kiçik, iqtisadi 

c

əhətcə  vaxtilə  zəif olan Çində  «islahatların  memarı»  Den 

Syaopinin

1

 iqtisadi siyas

əti ölkəni qabaqcıllar sırasına çıxartdı. 

Den Syaopin kim idi? Onun iqtisadi möcüz

əsinin mahiyyəti nə 

v

əd edirdi?  

Çin iqtisadçısı Xuan J. yazır ki, siyasi risklər qadağanedici 

ola bil

ər.  Lakin  bu,  Den  Syaopinin  islahatlarına  təsir etmədi. 

Mao Tzedun

2

  hakimiyy

ətinin sonuncu illəri Çin Nikita Xruşşo-

vun dövründ

əki Sovet İttifaqına bərabər tutulurdu. Den Syaopi-

nin islahatları Çini o səviyyəyə yüksəltdi ki, ibtidai biliklərə ma-

lik ist

ənilən adam yəqin ki, bunu skeptik (yəni inanılmaz, hər şe-

y

ə şübhə ilə baxan adam – (Kursiv Ş.Q.) qəbul edər. Mao döv-

ründ

əki Çin ilə Den dövründəki Çin arasında müqayisəedilməz 

inkişaf mövcuddur. Bu, “Den Syaopin effekti” dir.  Praktik ola-

raq Çin islahatlarına dərhal yaranan inam kifayət dərəcədə Çin 

siyas

ətinə  hər  hansı  başqa  birinin  deyil,  məhz Den Syaopinin 

başçılıq etməsi ilə səciyyələnir. Həm alimlər, həm də praktiklər 

ara

sında belə bir fikir formalaşır ki, Den Syaopin Çin islahatları-

nın memarıdır. 

Denin reytinqi Maodan xeyli d

ərəcə  yüksəkdir. “Xeyli 

d

ərəcə”  burada  aparıcı sözdür.  Dendə  hamıya məlum olan bir 

sıra üstünlüklər vadır. Sahibkarlar tərəfindən cavabı ona şəhərin 

yüks

ək təbəqəsindən deyil, bütün ölkədən yüz milyonlarla çinli 

k

əndlilərdən gəlmişdir. Onlar inanırdılar ki, Denin dövründə si-

yas

ətdəki dəyişikliklər uzunmüddətlidir, tsiklik deyil və  Den 

Çini Mao Çinind

ən obyektiv olaraq fərqlənir. Denin böyük əhə-

miyy

ət kəsb etməsi də öz rolunu oynadı: o üç dəfə Maonun gös-

t

ərişi ilə repressiyaya məruz qaldı, onun oğlanlarından birini Ma-

o

nun “qırmızı qvardiyaçıları” “mədəni inqilab” dövründə şikəst 

                                                 

1

 Bax: 

Э.П. Пивоварова. Реформационные воззрения Дэн Сяо-пина и Лю Гогуана: 

важный аспект анализа современных экономических дискуссий в КНР// «Российский 

экономический журнал». - 2007. -  № 4,  с. 71.

 

2

  Qeyd:  Mao Tzedun (1893-1976) 1949-cu  ild

ən 1976-cı  ilə  qədər Çin Xalq Respublikasına 

başçılıq edib. 

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

64 

etdil

ər. Başqa heç bir Çin rəhbəri onun kimi etimad qazanma-

mışdır.

1

  

Den dünyaya g

ələndə  onun  adı  Den  Sisyan  idi.  İnqilabi 

f

əaliyyəti dövründə  adını  dəfələrlə  dəyişmiş,  gah  Den  Bin  ol-

muş, gah da Den İxe. «Syaopin» təxəllüsü onun balaca boyuna 

gör

ə verilmişdir. Syao – Çin dilində balaca deməkdir. Syaopi-

nin h

əmkarları  ona  «boyu  bir  qarış,  saqqalı  yeddi  qarış» 

deyirdil

ər. 

XX 

əsrin 20-ci illərində Den Syaopin Fransada «Reno» za-

vodunda  işləmişdir.  O,  öz  ölkəsində  dəfələrlə  təqiblərlə  üzləş-

mişdir. Çindəki mədəni inqilab illərində  Denin  65 yaşı var idi. 

Den öz ölk

əsində traktor zavoduna sürgünə göndərilir. «Reno» 

za

vodunda topladığı təcrübə onun zavodda da köməyinə gəlmiş-

dir. O, zavodda çiling

ərliklə,  arvadı  isə  şurupları  təmizləməklə 

m

əşğul olmuşdur. 

Ziddiyy

ətli, mübarizələrlə dolu həyat yolu keçmiş bu bala-

ca

boy  kişi  Çin iqtisadiyyatında  möcüzələr yaratmışdır.  Əlbəttə, 

ona Çin r

əhbərliyinin  inamı  olmuş  və  eksperimentlərini həyata 

keçirm

əyə  imkan  yaratmışlar.  Den elə  nüfuz  qazanmışdır  ki, 

çinlil

ərin dediyi kimi «göyə  nərdivan qoymaq» bu nüfuza 

qar

şı  çıxmaqdan  asan  idi.  O,  elə  vəzifələrdə  çalışmışdır  ki, 

onun ünsiyy

ətdə  olduğu  əhali  siyasi  lüğətin ən adi sözlərin-

d

ən belə  xəbərdar  olmamışdır.  «Azadlıq»,  «bərabərlik» və  s. 

bu kimi sözl

əri Den Syaopin əhaliyə əl-qol işarələri ilə başa sal-

mal

ı olurdu. 

Den Syaopin h

əbsxanada yatıb, ev dustağı olub, 3 dəfə si-

yasi ölüm

ə məhkum olunubdur. Lakin Denin islahatçılıq məha-

r

əti hər dəfə onun qələbəsilə nəticələnib. 

O, h

əmişə aforizmlərlə danışırdı. Məsələn: «Pişiyin ağ 

v

ə  ya  qara  olmasının  mətləbə  dəxli yoxdur, təki  siçanları 

yax

şı  tutsun»,  «Pələngin  quyruğunu  dartmaqdan  qorxma-

yın», «Məgər imkan vermək olar ki, kimsə tualetdə görüləsi 

                                                 

1

  Bax: 

Хуан  Я.  Капитализм  по  –  китайски:  Государство  и  Бизнес./  Яшэн  Хуан:  Пер.с. 

англ. – М.: Альпина Паблишерз – 2010, с. 59-61,

 

---