Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

Pulun  

diktaturası 

 

 

52 

m

əhkəməyə qədər hamıya və hər bir kəsə lazım olan nemətin 

əvəzinə vergi ödəməyə razılaşırlar

1

.  

Siyas

ət son nəticədə  pul amili ilə  bağlıdır.  Tanınmış  iq-

tisad

çı, Kolumbiya Universitetinin professoru Çeffri D. Saks ta-

mamil

ə haqlı olaraq yazır: “Siyasətçilər arasında ictimai əxlaq və 

milli strategiya il

ə əlaqədar münaqişələr pul məsələsi ilə bağlı-

dır”.  Problem  korrupsiyaya  qurşanmış  Amerika siyasətində  və 

v

ətəndaş mənəviyyatının itirilməsindədir. Amerikada siyasi kor-

rup

siyanın səviyyəsi insanı sadəcə olaraq dəhşətə gətirir. Ağla-

sığmaz dərəcədə bahalaşmış seçki kompaniyalarının keçirilməsi 

indi tamamil

ə puldan asılıdır. Artıq seçkilərin dəyəri 4,5 milyard 

ABŞ dolları civarındadır. Obama dəyişikliklər vəd etməklə haki-

miyy

ətə gəlmişdir. İndiyə qədər dəyişiklik yoxdur

2

.      

Siyas

ətə  cəmiyyətin üstqurumunun ən mühüm ünsürləri 

olan siyasi münasib

ətlər, ideyalar və müvafiq idarələr daxildir. 

En

siklopedik  politologiya  lüğətində  siyasət  haqqında  yazılır: 

«Siyas

ət  –  cəmiyyətin tənzimedici-nəzarətedici, təşkiledici  sa-

h

əsi olub iqtisadi, ideoloji, hüquqi, mədəni, dini sferalara ayrı-

lır.  Siyasət termini Aristotelin «Siyasət»  adlandırdığı  dövlət, 

idar

əetmə və hökumət haqqında yazdığı risalənin təsiri altında 

ge

niş yayılmışdır. Siyasət ənənəvi olaraq, XIX əsrin axırına qə-

d

ər dövlət, yəni təsis  olunmuş  hakimiyyət, dövlət səviyyəsi 

haq

qında təlim kimi qəbul olunmuşdur. Lakin yeni dövrdə siya-

si fikrin v

ə  dövlət  haqqında  təsəvvürlərin  inkişafı  dövlət haq-

qında elmlərin ayrılmasına və onların siyasi fəlsəfədən və siyasi 

elml

ərdən fərqlənməsinə  gətirib  çıxarmışdır.  Siyasət haqqında 

t

əsəvvürlər  xeyli  genişlənmişdir,  siyasət  anlayışı  artıq  mürək-

k

əb problemə  çevrilmişdir,  hər halda o, müxtəlif təfsirlərin 

pred

meti olmuşdur»

3

. 

                                                 

1

 Bax: 

Джеймс М.Бьюкенен. Сочинения. Пер. с англ. Серия: «Нобелевские лауреаты по 

экономике». Т. 1. / Фонд экономической инициативы; Гл. ред. кол.: Нуреев Р.М. и др. / - 

М.: «Таурус Альфа», 1997, c.  22-23.  

2

 Bax: “Procect Syndicate” – 27.XII.210;  “Az

ərbaycan” qəzeti.- 2010.-  30 dekabr 

3

 Bax: Q

ədim mütəfəkkirlər, siyasi dövlət xadimləri və politoloqlar siyasət haqqında.Bakı, 

1998, s.5-6. 

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

53 

Siyasi lüğətlərdə isə siyasət dedikdə – cəmiyyətin siyasət sa-

h

əsində  hakimiyyətin  başlıca  olaraq  qazanılmasına,  saxlanılma-

sına, möhkəmlənməsinə və həyata keçirilməsinə yönəlmiş sosial 

f

əaliyyət kimi səciyyələndirilir. B.Rayzberqə istinadən demək olar 

ki, dig

ər  lüğətlərə  görə  isə  siyasət  –  müəyyən nəticələrin, arzu 

edil

ən məqsədlərin  qazanılmasına  istiqamətlənən davranış  xətti, 

f

əaliyyət tərzidir, iqtisadiyyat isə – təsərrüfatdır

1

. 

A.Q.Duqin

ə görə, siyasət – ictimai əlaqələrin və münasi-

b

ətlərin məkanında təcəssüm olunan aləmin (dünyanın) konkret 

reallığında insanın mövcud olmasının ən yüksək qabiliyyətləri-

nin t

ətbiq olunduğu sahədir. 

Fransız  politoloqu  Pyer  Burdye

 

siyas

ət  anlayışına  öz 

para

diqmasından yanaşır: “Siyasət – tərəflərin rəqabət mübari-

z

əsinə cəlb olunduğu elə bir meydandır ki, burada siyasi məh-

sul 

əldə edilir... Siyasi istehsal səhnəsindən uzaq olan “istehlak-

çı” vətəndaşların seçimi məhz bu siyasi məhsula – problemlər, 

proqramlar, konsepsiyalar, t

əhlillər və  şərhlərə  əsasən həyata 

keçirilir.” 

 Görk

əmli dövlət xadimi, Almaniya imperiyasının birinci 

reyxskansleri, “d

əmir  kansler”  adını  qazanmış  Otta Bismark 

(1815-1898) siyas

ətə  qeyri-adi  rakursdan  yanaşırdı:  “Siyasətə 

baş qoşan öz şəxsiyyətini məhv edir. Siyasət adamı lap ra-

hatca üç halda - 

seçkiqabağı ərəfədə, müharibə vaxtı və ov-

dan sonra yalan danışa bilər.” “Siyasət mümkün olanın incə-

s

ənətidir”. 

Siyas

əti dərindən dərk edən ilk mütəfəkkirlərdən biri Aris-

totel olmuşdur. O, siyasəti «ali məharət» adlandırmışdır. Aris-

totel siyas

ətdə  «insanların  kollektiv  varlığının  ali  forması»nı 

görürdü. 

O,  insanı  «siyasi  heyvan»  hesab  edirdi:  «İnsan  öz 

t

əbiətinə  görə  siyasi məxluqdur  (heyvandır),  təsadüfi vəziyyət 

n

əticəsində  yox, öz təbiətinin gücünə  görə  dövlətdən kənarda 

                                                 

1

 Bax: 

Райзберг Б.А. Основы экономики: учеб.пособие. – М.: ИНФРА-М, 2000, c. 369.

 

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

54 

yaşayırsa – ya əxlaqi mənada inkişafdan qalmış məxluqdur, ya 

da fövq

əlbəşərdir». 

Aristotel dövl

ət (rus dilində  «политикa»,  yunan  dilində 

«polis» dem

əkdir (Kursiv Ş.Q.)) haqqında yazırdı: «Ailə ilə və hər 

birimizl

ə müqayisədə dövlət öz təbiətinə görə birincidir (ilkindir), 

axı  tamın  hissələrdən  əvvəl  olması  vacibdir».  Sonra  o  yazır: 

«Dövl

ət təbiətə  görə  mövcuddur və  təbiətə  görə  hər bir insanla 

bağlıdır,  çünki  insan  təcrid vəziyyətində  olarkən müstəqil 

(özlüyünd

ə  əhəmiyyəti olan) məxluq deyil, onda onun dövlətə 

münasib

əti hər hansı bir hissənin öz tamına münasibəti kimidir. O 

adam ki, ya ünsiyy

ətə  girmək qabiliyyətində  deyildi və 

özünd

ən  razıdırsa,  onda  heç  bir  şeyə  ehtiyac duymur və  bu 

s

əbəbdən  artıq  dövlətin elementini təşkil  etmir...  heyvana 

çevrilir. O, fikrini davam etdir

ərək yazır ki, siyasət insanın möv-

cud

luğunun şüurlu ümumiləşdirilməsidir, sferasıdır, burada ümu-

minin, obyektivin v

ə miqyasın dərk olunması hərəkətlə bağlıdır və 

bu h

ərəkət həmin dərk olunmadan yaranan nəticələri təsdiq etmək 

iqtidarındadır, başqa sözlə, siyasətdə insanın (ictimai orqanizmin 

bir hiss

əsi kimi) baxışı təcəssüm olunur: 

1.

 

keçmişə; 

2.

 

bu 

keçmişin miqyaslı (geniş əhatəli) dərk olunmasına; 

3.

 

çıxarılan nəticələrin sonradan həyatda təcəssüm olunması, 

y

əni gələcəyin  gedişini  əvvəlcədən müəyyən edən indiki za-

man

da (hazırda) ətraf aləmə onların iradı proyeksiyası (şəklinin 

sa

lınması). 

Siyas

ətin nə  olmasını  izah  etməkdən ötrü, fərz edək ki, 

idar

ə olunan məntiqdə (ailə, iş, istirahət) yaşayan insan birdən 

fikirl

əşməyə  başlayır  ki,  onun  özü,  onun  xalqı,  dövləti  əhatə 

ed

ən aləm haradan törəyib? Tədricən onda belə fikir formalaşır 

ki, o, hadis

ələr, hərəkətlər və hallar axınında təsadüfən iştirak 

et

mir, onun varlığı xeyli dərəcədə onun nəsli, xalqı, mədəniyyə-

ti, tarixi, dili il

ə qabaqcadan müəyyən edilir və onun hər bir hə-

r

əkətində  və  hislərində, fikirlərində  və  qiymətləndirilməsində 

çox q

ədim dövrdə  yaranan, məna  strukturlarına  gedən dərin 

---