Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

Pulun  

diktaturası 

 

 

49 

probleml

ər  monoqrafiyanın  yazılmasının  aktuallığını  do-

ğurmuşdur. 

Bütün bunlar ilk baxışda əlaqəsiz, epizodik fikirlər, elm, 

bilik,  iqtisadiyyat  haqqında  ayrı-ayrı  seçmə  fikirlərin toplusu 

kimi görün

ə bilər. Müəllifin təsəvvüründə isə bu təqdim olunan 

kitabın  məziyyətidir. Çünki, birincisi –  bu fikirlər seçmə  və 

müdrik fikirl

ərdir, ikincisi, görünən əlaqəsizlik ümumiləşdirmə 

aparmaq z

ərurətini (çoxfaktorluq hadisələrin  əhatəli sintezini) 

ifad

ə edir və bunu göstərmək üçündür. 

Girişin belə “qeyri-standartlığı”, basmaqəliblikdən uzaqlığı 

kitabın məzmunundan xəbər verir. 

Kitabda m

əqsəd heç də ardıcıl determinizm deyil, yəni bəhs 

olunan probleml

ər arasında mütləq səbəbiyyət əlaqəsi axtarmaq-

dan ibar

ət deyil. İndi bu metod arxa plana keçib. Elə qeyri-mən-

tiqin  uğur  qazanması  da  bunun  sübutudur.  Burada  əsas məqsəd 

iqtisadiyyatdakı bir çox problemlərə indiyədək az diqqət yetirilən 

v

ə ya heç diqqət yetirilməyən müstəvilərdə baxmaqla yeni, müasir 

bir  dünyagörüşünü,  nöqteyi-nəzəri ortaya  qoymaqdır.  Məsələn, 

“iqtisadi siyas

ətin effekti nədir və ümumiyyətlə varmı?”,“iqtisadi 

uzaqgör

ənliyin amilləri”,“iqtisadiyyat nə zaman demokratiya üçün 

şərt olur”,“rüşvət və korrupsiya doğurdanmı pulun funksiyasıdır”  

v

ə i.a. bu kimi suallara kitabda cavab tapmaq olar. 

N

ə üçün biz monoqrafiyanın  adını “Pulun diktatura-

sı”  adlandırmışıq?  Əlbəttə, bunun müxtəlif səbəbləri var-

dır. Dünya təcrübəsi və gündəlik həyatımız  göstərir ki, əm-

t

əə  münasibətlərindən daha çox pul münasibətləri domi-

nant

lıq təşkil edir və bu münasibətlər demək olar ki, bütün 

sferalara güclü t

əsir göstərməkdədir. Sanki indi, pulun tö-

r

ətdiyi fəsadlar pulun ənənəvi  funksiyalarına  yeni  bir  – 

“dik

tatura”  funksiyası  əlavə  etmişdir.  Bu  münasibətlərin 

intensivliyi v

ə  iyrəncliyi  bir  daha  sübut  edir  ki,  yaxın  və 

uzaq g

ələcəkdə  pulun  diktaturası  daha  geniş  əhatə  kəsb 

ed

əcək, mütləq bir hala çevriləcək. 

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

50 

Görünür bu diktatura g

ələcəkdə istər-istəməz yenidən 

XIX 

əsrin  axırlarında  və  XX  əsrin  əvvəllərində  cərəyan 

ed

ən sosial inqilablara gətirib çıxara bilər. Biz bunu sosial 

inqilaba yenid

ən qayıdış adlandırardıq. 

Kitabda müasir iqtisad elminin predmetin

ə  dair mövcud 

t

əsəvvürlər heç də  dəyişməz olaraq qəbul edilmir. Belə  hesab 

edirik ki, ist

ənilən təbii, sosial, ekoloji, bioloji, fiziki, kimyəvi, 

psixoloji, milli v

ə digər amillər böyük təsir gücünə malik olub, 

iqtisadi amill

ərə çevrilə bilər və hadisələrə təsir göstərər. 

Kitabı  geniş  mənada yazmaqda məqsəd insana xidmət 

göst

ərməkdir.  İnsanlığın  tarixi  vəhşilikdən (40 min il əvvəl) 

müasir sivilizasiyaya g

əlib  çıxır.  Lakin  hələ  də  yetkinlikdən, 

da

xili saflıqdan uzaq olan insanlar çoxdur. İnsanlığın çətin yolu 

mütali

ədən keçir. Görünür Bəhmənyar elə  buna görə  deyib: 

“El

ə adamlar tapın, onlarla söhbət edin ki, kitab oxumağa 

b

ərabər olsun”. Biz ancaq intellektual, etik, hüquqi, mədəni 

dav

ranışlara nail olmaqla inkişaf edə bilərik. 

Çox ist

ərdik ki, kitab bu ümumbəşəri ehtiyaclara, hisslə-

r

ə, borclara azacıq da olsa xidmət edə bilsin. Müəllif bu məqsə-

din h

əyata keçirilməsi yolunu insanın mükəmməl dünyagörüşü-

nün formalaşmasında görür.     

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

51 

I FƏSİL 

 

SİYASƏT VƏ İQTİSADİYYATA YENİ 

 

KONSEPTUAL BAXIŞ 

 

1.1. Siyas

ətə elmi-konseptual yanaşma nə vəd edir? 

 

 

İqtisadiyyatla siyasət bir-birini tamamlasa da, bir-biri ilə 

qarşılıqlı əlaqədə və qarşılıqlı vəhdətdə olsa da onların hansının 

birinci v

ə  ilkin  olması  haqqında  diskussiya  uzun  müddət iqti-

sad

çılarla siyasətçilərin mübahisə predmeti olmuşdur. İqtisadçı-

ların fikrincə, siyasətlə iqtisadiyyatın qarşılıqlı əlaqəsində iqti-

sadiyyat ilkindir, mü

əyyənedicidir,  əsasdır.  Cəmiyyətdə  bazisi 

əsas götürən, siyasi üstqurumu ondan törəmə hesab edən məş-

hur marksist baxışa görə siyasət-iqtisadiyyatın təmərküzləşmiş 

ifad

əsidir. Elmi nöqteyi-nəzərdən siyasət iqtisadiyyatdan üs-

tün ola bilm

əz. Əsl siyasət həmişə iqtisadiyyata söykənməli-

dir. Q

ərarlar qəbulu nəzəriyyəsinin saziş və konstitusiya əsasla-

rının  təhlili üzrə  Nobel  mükafatı  laureatı,  ABŞ  iqtisadçısı 

Ceyms Byukenenin fikrin

ə  görə  isə  seçim edən insan onun 

üçün subyektiv d

əyər kəsb edən nemətlərlə öz iqtisadi maraq-

larını eyniləşdirir. Belə davranış nəinki bazar üçün, həm də si-

yas

ət üçün xarakterikdir. Onun fikrincə, bazarla siyasi sistem 

ara

sındakı  əsas fərq  insanların  maraqları  və  dəyərlərin fərqlə-

n

ən tiplərindən yox, onların öz çoxcəhətli etiqadlarının inandır-

dıqları  şəraitdən ibarətdir. Siyasət fərdlər  arasında  mürəkkəb 

mübadil

ə  sistemidir ki, burada fərdlər xüsusi məqsədlərə  nail 

ol

mağa kollektiv səy göstərir. Belə ki, adi bazar mübadiləsi yo-

lu il

ə onları reallaşdıra bilmirlər. Burada fərdi maraqlardan baş-

qa dig

ər  maraqlar  yoxdur.  Bazarda,  insanlar  almanı  portağala 

d

əyişirlər, siyasətdə  isə  yerli  yanğın  mühafizəsindən  tutmuş 

---